Hiện trạng đa dạng sinh học
Trồng rừng ngập mặn phục hồi hệ sinh thái Đầm Nại (huyện Ninh Hải, Ninh Thuận).
Theo Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Ninh Thuận, nhiều khu vực của tỉnh được nghiên cứu cho thấy sự đa dạng sinh học khá cao. Sự đa dạng đó được thể hiện rõ nét nhất ở các khu bảo tồn tập trung tại Vườn Quốc gia Phước Bình và Vườn Quốc gia Núi Chúa. Cả hai khu vực này chứa đựng những giá trị đa dạng sinh học phong phú với nhiều loài động vật, thực vật nguy cấp, quý hiếm.
Vườn Quốc gia Phước Bình (huyện Bác Ái) có tổng diện tích gần 25.000 ha. Qua thống kê, hiện vườn này có 1.338 loài thực vật; trong đó, có 172 loài thực vật quý hiếm, 60 loài có tên trong Sách đỏ Việt Nam và 55 loài được ghi trong Danh lục đỏ thế giới (IUCN). Hệ động vật của vườn cũng đa dạng với 347 loài; trong đó, có 110 loài động vật quý hiếm, 62 loài có tên trong Sách đỏ Việt Nam, 40 loài có trong Danh lục đỏ IUCN. Đặc biệt, nơi đây có 4 loài thú đặc hữu Đông Dương đang được thế giới quan tâm, gồm: vượn má hung; chà vá chân đen; cầy vằn bắc và mang lớn. Vườn còn được công nhận là một trong 63 vùng chim và là nơi có số lượng bò tót, nai nhiều nhất các khu bảo tồn ở Việt Nam hiện nay.
Trong khi đó, Vườn Quốc gia Núi Chúa (thuộc địa phận hai huyện Ninh Hải, Thuận Bắc) có tổng diện tích trên 31.000 ha, hệ sinh thái của vườn phong phú, đa dạng với nhiều loài động vật, thực vật quý hiếm và đặc hữu cả ở trên cạn, dưới biển. Qua khảo sát, hệ thực vật của Vườn đã ghi nhận 1.514 loài, trong đó có 54 loài thực vật quý hiếm, 22 loài có tên trong Danh lục đỏ IUCN, 43 loài có trong Sách đỏ Việt Nam.
Hệ động vật của vườn rất đa dạng với 766 loài được biết đến; trong đó, có 60 loài động vật quý hiếm, 44 loài có tên trong Danh lục đỏ IUCN, 53 loài có trong Sách đỏ Việt Nam. Nhiều loài đang được ưu tiên bảo tồn như gấu ngựa, gấu chó, beo lửa, khỉ đuôi dài, khỉ đuôi lợn, sơn dương, nai, gà tiền mặt đỏ, rùa núi vàng... Đặc biệt, Vườn Quốc gia Núi Chúa có quần thể voọc chà vá chân đen quý hiếm có tên trong Sách đỏ Việt Nam đang được bảo tồn, phát triển.
Bên cạnh đó, Vườn Quốc gia Núi Chúa còn có hệ sinh thái biển rất phong phú với 33 loài thú biển, 26 loài chim biển, 24 loài bò sát biển, 347 loài cá biển, 391 loài san hô, 9 loài cỏ biển. Đây còn là khu vực hiếm hoi trên đất liền ở nước ta có quần thể rùa biển đến sinh sản hàng năm đang được bảo vệ nghiêm ngặt. Với giá trị đa dạng sinh học phong phú, Vườn Quốc gia Núi Chúa đang khẩn trương phối hợp với các bên liên quan hoàn chỉnh hồ sơ trình UNESCO công nhận là Khu dự trữ sinh quyển của thế giới.
Ông Nguyễn Văn Quế, Phó Giám đốc phụ trách Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Ninh Thuận cho biết, xác định tài nguyên đa dạng sinh học có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Ninh Thuận đã tập trung nghiên cứu, bảo tồn giá trị đa dạng sinh học tại các địa phương. Hàng năm, tỉnh đều lồng ghép nhiệm vụ bảo vệ môi trường, bảo tồn đa dạng sinh học vào kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội chung của tỉnh.
Từ năm 2013 đến nay, tỉnh đã triển khai thực hiện 11 đề tài, một dự án nghiên cứu khoa học về đa dạng sinh học với tổng kinh phí trên 11,7 tỷ đồng. Từ các kết quả nghiên cứu, tỉnh tập trung quy hoạch bảo tồn và phát triển đa dạng sinh học tại hai vườn quốc gia, bảo vệ các hệ sinh thái rừng tự nhiên và phát triển diện tích rừng trồng, bảo tồn các loài động, thực vật nguy cấp, quý hiếm; xây dựng vườn thực vật, khu vực cứu hộ sinh vật biển phục vụ nghiên cứu khoa học, giáo dục môi trường kết hợp phát triển du lịch sinh thái.
Theo đánh giá, công tác bảo tồn đa dạng sinh học tuy đã được các cấp, ngành quan tâm bảo vệ tốt hơn, nhưng cũng như các tỉnh khác trong cả nước, đa dạng sinh học của Ninh Thuận đang đứng trước nguy cơ suy thoái, thể hiện qua các cấp độ: giảm chất lượng và chức năng của hệ sinh thái, nhiều loài đang bị đe dọa tuyệt chủng, suy giảm quần thể. Trong một số trường hợp, đa dạng gen của quần thể các loài trọng tâm dễ bị suy thoái do mất nơi sống và chia cắt sinh cảnh, giảm hành lang đa dạng sinh học, làm cô lập một số quần thể.
Nguồn tài nguyên hệ động vật, thực vật đang bị đe dọa do những tác động đa chiều do áp lực từ gia tăng dân số, tình trạng cháy rừng, chặt phá, chiếm dụng đất rừng làm nương rẫy, săn bắt trái phép các loài động vật hoang dã, ô nhiễm môi trường, rác thải, biến đổi khí hậu. Trước thực trạng này, đòi hỏi cần có giải pháp tổng thể để bảo tồn và phát triển bền vững tài nguyên đa dạng sinh học.
Bảo tồn và phát huy giá trị đa dạng sinh học
Hệ thực vật trong Vườn quốc gia Phước Bình.
Thực hiện Chiến lược Quốc gia về đa dạng sinh học giai đoạn 2020 tầm nhìn đến năm 2030, Ninh Thuận tiếp tục triển khai đồng bộ các giải pháp về bảo vệ, phục hồi các hệ sinh thái rừng, biển; các loài động vật, thực vật bản địa quý hiếm, cảnh quan thiên nhiên gắn với các chương trình phát triển du lịch sinh thái và tạo sinh kế bền vững cho người dân sống xung quanh vùng đệm.
Theo Chủ tịch UBND tỉnh Ninh Thuận Trần Quốc Nam, định hướng công tác bảo tồn đa dạng sinh học trong thời gian tới, UBND tỉnh chỉ đạo các cơ quan chức năng phối hợp cùng các địa phương tập trung hoàn thành đề tài “Đánh giá hiện trạng, dự báo diễn biến đa dạng sinh học; chất lượng các thành phần môi trường tại tỉnh Ninh Thuận phục vụ phát triển kinh tế - xã hội”. Các ngành, đơn vị có liên quan sẽ điều tra, đánh giá một cách đầy đủ về hệ sinh thái, từ đó xây dựng cơ sở dữ liệu nhằm phục vụ công tác quản lý, giám sát, bảo vệ, bảo tồn và phát triển tài nguyên đa dạng sinh học.
Trước khi hoạch định những chính sách lớn, trong năm 2021, tỉnh đề ra các giải pháp nhằm tăng cường công tác bảo tồn đa dạng sinh học. Trước hết là tăng cường quản lý, thực thi pháp luật về Luật Đa dạng sinh học; tập trung bảo tồn và phát triển sự phong phú của các hệ sinh thái tự nhiên, quan trọng trên địa bàn tỉnh.
Thực hiện mục tiêu trên, tỉnh đẩy mạnh huy động các nguồn lực từ Trung ương, địa phương triển khai các chương trình, dự án bảo tồn thiên nhiên và đa dạng sinh học thông qua giao khoán bảo vệ rừng, trồng rừng và chăm sóc rừng, khoanh nuôi tái sinh tự nhiên, để nâng cao độ che phủ rừng, bảo vệ môi trường sống tự nhiên của các loài hoang dã và cảnh quan môi trường nhằm ứng phó với biến đổi khí hậu.
Cụ thể, Ninh Thuận đẩy mạnh thực hiện mô hình "Đồng quản lý" đối với người dân vùng giáp ranh với các khu bảo tồn thông qua triển khai các chương trình giao khoán bảo vệ rừng, hỗ trợ người dân vay vốn ưu đãi để phát triển sinh kế, đào tạo nghề, chuyển đổi cây trồng có giá trị kinh tế kết hợp chăn nuôi nhằm giúp người dân từng bước có thu nhập ổn định, để giảm thiểu tác động tiêu cực đến tài nguyên đa dạng sinh học. Bên cạnh đó, ngành chức năng đẩy mạnh công tác truyền thông để nâng cao nhận thức, ý thức bảo vệ rừng và bảo tồn đa dạng sinh học cho cán bộ, người dân sống trong vùng đệm.
Làm trang sức từ hạt cây rừng hỗ trợ đồng bào Raglai sống ở vùng đệm Vườn quốc gia Núi Chúa phát triển sinh kế.
Song song với đó, Ninh Thuận còn tăng cường phối hợp với các đơn vị nghiên cứu, các trường đại học, các tổ chức quốc tế tiếp tục tìm kiếm, phát triển và định hướng những nghiên cứu mới để bổ sung thêm những loài mới cho danh lục khoa học. Đồng thời, tỉnh triển khai phương thức bảo tồn chuyển chỗ, phát triển hệ thống vườn thực vật, vườn ươm, vườn động vật để bảo tồn và phát triển các nguồn gen quý hiếm, đặc hữu có nguy cơ tuyệt chủng.
Tỉnh Ninh Thuận chú trọng phát triển các loại hình du lịch sinh thái như: du lịch biển, du lịch rừng, du lịch nghiên cứu khoa học, du lịch giáo dục môi trường và tham quan, nghỉ dưỡng để thu hút du khách, tạo thêm nguồn thu nội lực phục vụ công tác bảo tồn đa dạng sinh học. Việc phát triển này tuân theo nguyên tắc không làm thay đổi cảnh quan, không gây tác động xấu đến tài nguyên động, thực vật hoặc làm giảm tính đa dạng sinh học và gây ô nhiễm môi trường, đảm bảo phát triển bền vững đối với bảo tồn nguồn gen và đa dạng sinh học của các khu bảo tồn. Ngành Du lịch tỉnh chú trọng tuyên truyền, tập huấn về du lịch sinh thái cho nhân viên, khách du lịch, cộng đồng địa phương để nâng cao ý thức bảo vệ môi trường.
UBND tỉnh chỉ đạo các cơ quan, ban, ngành liên quan tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm trong lĩnh vực bảo tồn đa dạng sinh học, bảo vệ rừng và bảo vệ nguồn lợi thủy sản để giảm thiểu tối đa những tác động, rủi ro của thiên tai và các hoạt động của con người tới tài nguyên đa dạng sinh học; góp phần tích cực vào chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.