Đại diện Cục Văn thư và Lưu trữ Nhà nước vừa thông báo vào 4 giờ 15 ngày 14/5, Châu bản triều Nguyễn đã được UNESCO công nhận là Di sản tư liệu thế giới. Quyết định trên được thông qua tại phiên họp thứ hai của Hội nghị toàn thể lần thứ sáu của Ủy ban “Chương trình Ký ức thế giới Khu vực châu Á-Thái Bình Dương 2014" (MOWCAP) diễn ra ngày 14/5 tại Quảng Châu (Trung Quốc).
Nguyên Phó Thủ tướng Nguyễn Khánh (bên trái) tham quan triển lãm “Ngự phê trên Châu bản triều Nguyễn” do Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I tổ chức tại Hà Nội. Ảnh: Minh Đức – TTXVN |
Kho tàng Châu bản triều Nguyễn là khối tài liệu lưu trữ đặc biệt quý hiếm. Đây là các tài liệu hành chính của triều đại cuối cùng trong lịch sử phong kiến Việt Nam (1802-1945); gồm các văn bản của các bộ máy chính quyền trung ương và địa phương trình lên nhà vua phê duyệt, văn bản của các vua triều Nguyễn ban hành và một số văn kiện ngoại giao. Trong số các Châu bản triều Nguyễn được lưu trữ có nhiều châu bản có nội dung liên quan đến các quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Điều này thể hiện chính sách và sự quan tâm sâu sắc của triều Nguyễn đến việc bảo vệ chủ quyền biển đảo của đất nước. Đó cũng là bằng chứng hùng hồn về chủ quyền biển đảo của Việt Nam. Đây còn là nguồn tư liệu vô cùng quý giá để nghiên cứu về lịch sử, văn hóa cũng như toàn bộ hoạt động của triều đình và đời sống xã hội Việt Nam thế kỷ 19 và nửa đầu thế kỷ 20.
Trải qua thời gian hàng trăm năm, tuy Châu bản triều Nguyễn bị hư hỏng, xuống cấp do khí hậu, chiến tranh, điều kiện bảo quản, nhưng vẫn được lưu giữ đến hôm nay. Các châu bản này đều là những tư liệu gốc chứa đựng nhiều thông tin quý giá khẳng định các nhà nước phong kiến Việt Nam đã xác lập và thực thi chủ quyền trên hai quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa một cách liên tục, hòa bình, bằng các hoạt động do Nhà nước tổ chức, với sự chỉ đạo trực tiếp của nhà vua.
Châu bản ngày 27 tháng 6 năm Minh Mệnh thứ 11 (năm 1830) do Nội các tấu trình về việc cứu hộ tàu buôn của Pháp bị chìm tại Hoàng Sa. Triều Nguyễn cũng thường xuyên thực hiện công tác cứu hộ, cứu nạn đối với thuyền bè của Việt Nam cũng như thuyền bè của các nước khác gặp nạn trên vùng biển Hoàng Sa và Trường Sa. Việc ban hành và thực hiện các chính sách ưu đãi đối với những người được triều đình cử đi thực thi công vụ trên hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa cũng được quan tâm thực hiện. Đồng thời Triều đình nhà Nguyễn cũng có chính sách thưởng phạt nghiêm minh đối với những người được triều đình cử đi công vụ tại Hoàng Sa đã lập được công lớn (thưởng) hoặc không hoàn thành nhiệm vụ (phạt).
Trong Châu bản ngày 22 tháng 11 năm Minh Mệnh thứ 14 (năm 1833), Nội các có báo cáo về một văn bản của Bộ Binh như sau: “trước đây căn cứ vào lời kê khai sai của người được phái đi khảo sát Hoàng Sa là Phạm Văn Sênh, lái thuyền cùng thủy thủ của suất ấy là 19 người để đến nỗi Bộ Binh đã làm tờ phiếu xin ban thưởng cho viên ấy tiền bạc 10 mai, các viên lái thuyền gồm 19 tên, mỗi tên tiền bạc một mai. Nay Phạm Văn Sênh nghĩ lại thấy thừa ra 1 tên, không dám làm đơn lĩnh số tiền bạc này. Bộ Binh đã gửi thư cho Nội vụ chiếu phát theo thực số, còn viên quan bộ Binh không kiểm tra, phát hiện ra chỗ sai, bộ Binh đã gửi tờ trình đính kèm xin phạt tội". Trong Châu bản, Nội các cũng kết luận và xin ban chỉ nội dung như sau: “Phạm Văn Sênh khai báo hàm hồ, bộ ấy cũng không kiểm tra lại cho rõ ràng, đến nỗi việc ban thưởng thừa ra một số, thực là không hợp. Nhưng xét nghĩ số tiền bạc này chưa lĩnh, mà lại quá ít, xin gia ân cho miễn xét tội, ngoài ra chuẩn theo tờ tấu”.
Trong Châu bản ngày 12 tháng 2 năm Minh Mệnh thứ 17 (1836), Bộ Công có phúc trình: Nay tiếp nhận công văn của Nội các vâng mệnh giao cho Bộ Thần trong đó có châu phê: Các thuyền được phái đi Hoàng Sa, mỗi thuyền mang 10 mộc bài khắc sâu dòng chữ to: Minh Mệnh thập thất niên. Năm Bính Thân, các viên Cai đội thủy quân vâng mệnh đi Hoàng Sa khảo sát, đến đó thì cắm mốc đánh dấu”. Theo châu bản này, viên Chánh đội trưởng Thủy quân được cử đến Hoàng Sa là Phạm Hữu Nhật. Nội dung chính của châu bản là xin triều đình chuẩn bị gấp số cột gỗ để đội thủy quân lên đường đúng lịch trình.
Châu bản ngày 21 tháng 6 năm Minh Mệnh thứ 19 (1838) có nội dung: "Bộ Công tâu trình đoàn đi khảo sát Hoàng Sa lần này có Đỗ Mậu Thưởng, Thị vệ Lê Trọng Bá là người của Bộ. Đoàn khảo sát được 25 đảo thuộc vùng thứ 3, vẽ được 4 bản đồ mang về (có 3 bức vẽ riêng từng vùng, một bức vẽ chung). Bộ Công tâu xin cho họ chỉnh sửa hoàn thiện để dâng trình. Hay tới việc nhà Nguyễn thưởng, phạt việc thực thi công vụ ở Hoàng Sa và nhà Nguyễn cứu hộ tại Hoàng Sa, Trường Sa cho thấy cùng với nhiều căn cứ pháp lý khác. Tư liệu này không chỉ là bằng chứng hùng hồn về chủ quyền biển đảo quê hương mà nó còn ghi đậm dấu ấn chính sách của triều đình về vấn đề chủ quyền biển đảo cũng như ẩn chứa trong đó những câu chuyện thú vị của lịch sử.
Châu bản ngày 2 tháng 4 nhuận năm Minh Mệnh thứ 19 (1838) do Bộ Công trình tấu về việc xem thời tiết để xuất phát đi khảo sát Hoàng Sa của hải đội hai tỉnh Quảng Ngãi và Bình Định. Tài liệu này đã cho thấy những chính sách cũng như mối quan tâm của triều đình nhà Nguyễn đến chủ quyền biển đảo lãnh thổ.
Châu bản ngày 21 tháng 6 năm Minh Mệnh thứ 19 (năm 1838) do Bộ Công trình tấu về kết quả khảo sát Hoàng Sa. Theo tài liệu này thì hàng năm các đoàn đi khảo sát các xứ ở Hoàng Sa, mỗi năm đoàn khảo sát được 12 hòn đảo. Nếu cuộc khảo sát bắt đầu từ năm 1833 thì đến năm 1838, các đoàn đã khảo sát được 85 hòn đảo.
Trong Châu bản ngày 28 tháng 12 năm Thiệu Trị thứ 7 (năm 1847) nêu rõ: “Chiểu theo lệ, xứ Hoàng Sa là bờ cõi trên biển của nước ta, hàng năm có phái binh thuyền đến thăm dò để thuộc lộ trình đường biển”. Trong Châu bản Bộ Công đã tấu trình xin hoãn chuyến khảo sát đầu xuân do chưa chuẩn bị kỹ càng và đã được nhà vua châu phê “đình”: “Ngày tháng 6 năm Thiệu Trị thứ 5 (1845), vâng theo lời huấn thị: Năm Thiệu Trị thứ 6 (1846), hoãn việc phái binh thuyền đi khảo sát, đến năm sau phúc trình lại. Ngày tháng giêng năm nay, Bộ Thần đã phúc trình đầy đủ, được châu phê: đình (dừng lại). Đầu xuân, đã đến kỳ đi khảo sát. Điều cần thiết là phải chuẩn bị đầy đủ trước. Nhưng xét thời gian này việc công quá bận rộn, xin dừng việc đi khảo sát đầu xuân năm nay, đợi năm sau phúc trình lại. Vậy xin tâu trình đợi chỉ, để chiểu theo thi hành”.
Những Châu bản triều Nguyễn được UNESCO công nhận là Di sản tư liệu thế giới là những bằng chứng không thể chối cãi về chủ quyền của Việt Nam đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa thiêng liêng của Tổ quốc.
Yến Nhi