Sự lớn mạnh của tổ chức “Nhà nước Hồi giáo và vùng Levant” (ISIL) với mưu đồ từng bước vẽ lại bản đồ Trung Đông đã khiến quốc gia láng giềng của Iraq là Iran hết sức lo ngại. Những bước tiến của ISIL đang đe dọa “vòng cung Shi’ite” do Iran đứng đầu buộc Tehran phải hành động để duy trì vai trò và ảnh hưởng trong khu vực.
Phiến quân ISIL tại một vị trí ở tỉnh Salaheddin, Iraq ngày 14/6. Ảnh: AFP/TTXVN |
Đối với Iran, cả hai chính quyền Shi’ite của Tổng thống Syria Bashar Al-Assad và Tổng thống Iraq Nuri Al-Maliki đều có vai trò rất quan trọng trong việc bảo vệ các lợi ích quốc gia của Tehran cũng như duy trì “vòng cung Shi’ite” (gồm Iraq, Syria và một bộ phận Liban) để đối phó với các cộng đồng người Sunni cực đoan.
Thực tế cho thấy giới lãnh đạo Iran luôn tìm cách bảo đảm rằng Iraq, Syria và Liban nằm trong tay những người theo dòng Shi’ite bất chấp sự nổi dậy của các lực lượng chống đối dòng Sunni và sự thao túng của các thế lực bên ngoài như Mỹ và châu Âu.
Tuy nhiên, cuộc khủng hoảng do ISIL gây ra lại mang màu sắc khác. Nó đang đặt chính quyền của Tổng thống Iran Hassan Rouhani trước những khó khăn mới trong bối cảnh Tehran chưa bao giờ gần gũi với phương Tây như hiện nay. Quá mạnh tay với ISIL ngay thời điểm hiện nay sẽ tạo ra sự đối đầu nguy hiểm giữa hai nhóm sắc tộc Sunni và Shi’ite và điều đó có thể đẩy Trung Đông chìm sâu vào vòng xoáy bạo lực không lối thoát. Thế nhưng, “án binh bất động” cũng không phải là sự lựa chọn khôn ngoan khi Iran đang lãnh trách nhiệm quốc gia cầm trịch “vòng cung Shi’ite”. Vì vậy, đây có thể coi là thách thức an ninh chiến lược lớn nhất mà Iran phải đối mặt kể từ khi Mỹ phát động chiến tranh tại Iraq năm 2003.
Để đối phó với mối đe dọa từ ISIL, Iran đã cử lực lượng đặc nhiệm Quds thuộc Lực lượng Vệ binh Cách mạng Iran (IRGC) sang Iraq tham chiến. Với đội quân tinh nhuệ này, Iran hy vọng có thể nhanh chóng đẩy lùi chiến dịch tấn công của các tay súng ISIL, đồng thời “bẻ gẫy” sự ủng hộ ISIL đang lên cao trong cộng đồng người Sunni vốn chiếm 25% tổng dân số Iraq.
Đối với Iran, việc chủ động giúp Iraq bình ổn tình hình có thể gọi là "một mũi tên trúng nhiều đích". Việc Iran ra tay giúp “cựu thù” để chống lại các tổ chức Hồi giáo cực đoan, duy trì hòa bình trong nước, bất luận nhìn từ góc độ nhân đạo hay trách nhiệm nước lớn trong khu vực, đều có thể nâng cao trách nhiệm đạo đức cũng như thay đổi hình ảnh của nước này trong con mắt cộng đồng quốc tế. Hơn nữa, việc lực lượng ISIL ở miền bắc Iraq lớn mạnh cũng có thể là mối đe dọa đối với an ninh biên giới cũng như ổn định chính trị bên trong Iran, nên việc Teheran chủ động đưa quân sang giúp Iraq vừa có lợi cho ổn định trong nước, vừa giành được lợi thế về mặt an ninh địa chính trị. Quan trọng hơn, Iran mượn động thái này để tiếp tục chìa "cành ô liu" cho Mỹ và châu Âu, hóa giải áp lực cấm vận trong một thời gian dài mà các nước phương Tây áp đặt do vấn đề hạt nhân.
Theo nhận định của giới chuyên gia, cuộc xung đột ở Iraq càng kéo dài thì chính phủ của Thủ tướng al-Maliki càng phụ thuộc vào Iran, đặc biệt khi chính quyền của Tổng thống Mỹ Barack Obama đã thẳng thừng tuyên bố sẽ không cử binh lính trở lại Iraq tham chiến mà thiên về hướng dựa vào Iran để chia sẻ mối lo ngại trước các hoạt động của ISIL. Sau nhiều năm bị cô lập vì hàng loạt biện pháp trừng phạt của phương Tây, Iran đang dần trở thành một thế lực quan trọng trong cộng đồng quốc tế dựa trên sức mạnh về kinh tế và chính trị. Hiện Iran nằm trong nhóm 20 nền kinh tế lớn nhất thế giới và được dẫn dắt bởi chính phủ mạnh nhất trong lịch sử nước này.
Vì thế, có thể nói rằng cuộc khủng hoảng tại Iraq xuất phát từ sự trỗi dậy mạnh mẽ của các lực lượng Hồi giáo Sunni cực đoan đang vô tình khiến cán cân quyền lực tại Trung Đông nghiêng dần về phía Iran, tạo cơ hội cho Tehran mở rộng ảnh hưởng sang phía Tây, nơi có cộng đồng người Hồi giáo dòng Shi’ite lớn nhất thế giới.
Vũ Hà