Năm đầu tiên triển khai thi hành Hiến pháp 2013 đã trôi qua với 27 đạo luật mang tính nền tảng được ban hành, sửa đổi. 2014 cũng là năm có số lượng dự án luật được thông qua nhiều nhất kể từ đầu nhiệm kỳ Quốc hội Khóa XIII đến nay. Nhìn lại một năm bộn bề của công tác xây dựng pháp luật, có thể thấy những dấu ấn mạnh mẽ về một sự “lột xác” khắc phục khiếm khuyết trong tư duy xây dựng và áp dụng pháp luật tiếp thu tinh thần tối thượng của Hiến pháp về bảo đảm quyền con người, quyền công dân. Một trong số những quyền cơ bản đó là quyền tự do kinh doanh những gì mà pháp luật không cấm.
Ưu tiên bảo đảm quyền con người
Tiếp thu tinh thần về quyền con người của Hiến pháp năm 1992, bản Hiến pháp năm 2013 đã bổ sung một số quyền mới là thành tựu của gần 30 năm đổi mới đất nước, thể hiện rõ hơn trách nhiệm của Nhà nước trong việc bảo đảm thực hiện quyền con người, quyền công dân. Đây là một bước tiến đáng kể về tư duy nhà nước pháp quyền và thực hiện quyền con người ở Việt Nam; tiếp thu quy định của Công ước quốc tế về quyền chính trị, dân sự; quyền kinh tế, văn hóa.
Kỳ họp thứ Tám, Quốc hội khóa XIII khai mạc trọng thể tại Nhà Quốc hội mới ở Thủ đô Hà Nội. Ảnh: Đức Tám - TTXVN |
Hiến pháp 2013 đã thừa nhận quyền tự do kinh doanh là quyền con người và là một trong những quyền cơ bản của công dân: “Mọi người có quyền tự do kinh doanh trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm”. Quy định này hàm chứa hai ý quan trọng là: Mọi người có quyền tự do kinh doanh và giới hạn của quyền tự do đó là những gì luật cấm. Nói một cách khác, những vấn đề cần cấm, Nhà nước phải công bố, minh thị.
Trong năm đầu tiên thể chế hóa Hiến pháp, nổi bật trong số những đạo luật được thông qua năm 2014 là Luật Doanh nghiệp (sửa đổi) và Luật Đầu tư (sửa đổi) - 2 đạo luật mang tính định khung, tạo điều kiện mở ra bước tiến mạnh mẽ để cải thiện môi trường đầu tư của đất nước.
Ngay từ thời điểm trình, xin ý kiến, chỉ đạo xây dựng Luật Đầu tư sửa đổi, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng đã yêu cầu các bộ, cơ quan quản lý nhà nước về ngành nghề đầu tư, kinh doanh có điều kiện chủ động rà soát, đánh giá lại các yêu cầu quản lý, hoàn thiện danh mục này theo hướng mở rộng quyền tự do kinh doanh của người dân và doanh nghiệp. Đó là hướng chỉ đạo nhằm đảm bảo hệ thống pháp luật về đầu tư của đất nước phù hợp với yêu cầu hội nhập về đầu tư, thương mại quốc tế và quán triệt tinh thần của Hiến pháp về quyền tự do kinh doanh của công dân.
Cốt lõi của phát triển
Tham gia góp ý và chỉ đạo xây dựng đạo luật hệ trọng này, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng từng nhấn mạnh: "Mọi người được quyền tự do kinh doanh đối với những ngành nghề mà pháp luật không cấm", đấy là tinh thần mới, tinh thần cải cách, tinh thần Hiến pháp và đúng với đường lối chủ trương của Đảng ta. Nhiều lần khẳng định: “Quyền dân chủ lớn nhất của con người là tự do làm ăn”, trong những lần thảo luận về dự án Luật Đầu tư (sửa đổi), Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng đề nghị cơ quan soạn thảo và các vị đại biểu Quốc hội dày công để Luật Đầu tư (sửa đổi) mang tinh thần cải cách thực sự.
Chủ tịch Quốc hội từng lấy ví dụ: “Địa phương các ông ấy cấm khắp mọi nơi đấy, ví dụ xi măng phải mua ở tỉnh tôi, uống bia phải uống trong tỉnh tôi. Đấy là hạn chế quyền tự do kinh doanh”.
Đại biểu Quốc hội tỉnh Thái Bình Đỗ Văn Vẻ phát biểu ý kiến về dự thảo Luật Quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh.
Ảnh: Phạm Kiên - TTXVN |
Theo Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng, việc sửa hai Luật Đầu tư và Luật Doanh nghiệp là lõi của phát triển, Việt Nam có hội nhập được hay không, doanh nghiệp có cạnh tranh được hay không cũng phụ thuộc vào việc sửa hai luật này. Chủ tịch Quốc hội yêu cầu, những điều cấm thì phải cho vào luật để tránh việc ra thêm các văn bản khác một cách tùy tiện.
“Quốc hội đã đặt ra yêu cầu và mục tiêu là bây giờ đã làm Hiến pháp mới thì phải theo tinh thần của Hiến pháp để tiếp tục đổi mới hệ thống pháp luật, đổi mới nền hành chính quốc gia, thủ tục hành chính theo tinh thần công khai, minh bạch, rõ ràng, thẩm quyền của nhà nước, thẩm quyền của nhân dân để đảm bảo quyền, lợi ích hợp pháp của nhân dân một cách công khai, minh bạch. Vì vậy, Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư sắp sửa ban hành phải đạt được tinh thần ấy”, Chủ tịch Quốc hội từng phát biểu như vậy tại một phiên thảo luận của Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về dự thảo luật này.
Cấm cái gì, ghi rõ cái đó
Theo giải thích của Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Bùi Quang Vinh, nội dung cơ bản nhất được thay đổi trong Luật Đầu tư sửa đổi lần này chính là phương pháp tiếp cận. Nếu như trước đây áp dụng biện pháp “chọn - cho” tức là trong luật quy định những lĩnh vực được phép đầu tư kinh doanh thì lần này, luật sửa đổi được thay bằng phương pháp minh bạch và rõ ràng hơn là “chọn - bỏ”. Đó là cái gì cấm, cái gì hạn chế thì ghi vào trong luật. Điều này đã thể hiện đúng tinh thần Hiến pháp 2013 về quyền tự do kinh doanh của công dân, của doanh nghiệp. Những gì luật pháp không cấm thì người dân, doanh nghiệp được tự do đầu tư, kinh doanh.
Cụ thể tinh thần của Hiến pháp, Luật Đầu tư sửa đổi đơn giản hóa mọi thủ tục hành chính theo hướng, tất cả các doanh nghiệp Việt Nam không cần được cấp giấy chứng nhận đầu tư. Họ được quyền tự do kinh doanh theo những lĩnh vực mà luật pháp đã quy định, cho phép.
Luật Đầu tư (sửa đổi) 2014 cấm đầu tư kinh doanh trong sáu ngành nghề sau: kinh doanh ma túy; kinh doanh hóa chất, khoáng vật cấm; kinh doanh động, thực vật hoang dã, nguy cấp, quý hiếm có nguồn gốc từ tự nhiên; kinh doanh mại dâm; mua, bán người, mô, bộ phận cơ thể người và các hoạt động kinh doanh liên quan đến sinh sản vô tính trên người. Để làm rõ hơn giới hạn cấm này, trong phụ lục, Luật Đầu tư (sửa đổi) 2014 còn liệt kê chi tiết danh mục chất ma túy, danh mục động, thực vật, khoáng vật cấm kinh doanh đầu tư. Trong lịch sử lập pháp Việt Nam, có lẽ đây là lần đầu tiên một văn bản luật nhưng lại có các phụ lục quy định chi tiết và tỉ mỉ như vậy.
Trong 267 lĩnh vực kinh doanh có điều kiện, Chính phủ sẽ quy định những loại ngành nghề nào phải được cấp phép. Tuy vậy, việc cấp phép sẽ được hạn chế ở mức tối thiểu. Còn lại, là những ngành nghề người dân không cần xin phép mà tự các cơ quan có thẩm quyền phải có nhiệm vụ kiểm tra, giám sát.
* *
*
Tiếp nối một năm sôi động của công tác xây dựng pháp luật, năm 2015 được chào đón với một khối lượng lớn những dự án luật phải sửa đổi, ban hành mới để phù hợp với tinh thần của Hiến pháp. Khép lại một năm đầu tiên sau khi Hiến pháp được ban hành, người dân, doanh nghiệp và cộng đồng vẫn đang tiếp tục mong mỏi từng bước, tinh thần của Hiến pháp lan tỏa đến từng lĩnh vực của đời sống kinh tế xã hội của đất nước, để quyền công dân, quyền con người ngày càng được pháp luật đảm bảo tốt hơn, hiệu quả hơn.
Quang Vũ