Phó Thủ tướng: Đánh giá thực trạng các trung tâm dạy nghề, tránh 'lãng phí dài tập'

1.989 cơ sở giáo dục nghề nghiệp

Báo cáo của Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội cho thấy, cả nước hiện có 1.989 cơ sở giáo dục nghề nghiệp, trong đó có 1.337 cơ sở công lập, chiếm 67%, gồm 331 trường cao đẳng, 350 trường trung cấp và 656 trung tâm.

Theo cơ quan quản lý (chủ quản), 166 cơ sở thuộc các bộ, ngành; 1.002 cơ sở thuộc địa phương; 160 cơ sở thuộc các tổ chức chính trị xã hội và 9 trường thuộc doanh nghiệp nhà nước.

Theo vùng kinh tế - xã hội, 33% cơ sở ở vùng đồng bằng sông Hồng, 21% ở Bắc Trung bộ và duyên hải miền Trung, 17% ở vùng Đông Nam bộ, 16% ở vùng đồng bằng sông Cửu Long, 4% ở vùng Tây Nguyên và 9% ở vùng Trung du miền núi phía Bắc.

Số lượng nhà giáo và cán bộ quản lý trong các cơ sở giáo dục nghề nghiệp là 91.555 người. Trong đó, các cơ sở giáo dục nghề nghiệp công lập có 71.771 người, chiếm 78%, gồm cơ quan có thẩm quyền giao là 61.005 người (chiếm 85%), lao động hợp đồng theo Nghị định 68/2000/NĐ-CP là 10.766 người (chiếm 15%).

Thứ trưởng Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội Doãn Mậu Diệp cho biết, từ năm 2017, Chính phủ thống nhất quản lý nhà nước về giáo dục nghề nghiệp nên bước đầu khắc phục được sự phân chia quản lý nhà nước đối với các cơ sở giáo dục nghề nghiệp.

Hệ thống văn bản pháp luật đã phân cấp mạnh mẽ cho cơ quan quản lý nhà nước địa phương và cơ sở giáo dục nghề nghiệp, góp phần thúc đẩy đổi mới cơ chế quản lý, điều hành cơ sở giáo dục nghề nghiệp.

Các cơ quan chủ quản bước đầu rà soát lại chức năng, nhiệm vụ, trao quyền chủ động cho các đơn vị sự nghiệp công lập trong việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ; tổ chức bộ máy và nhân sự; quản lý chi tiêu tài chính hiệu quả theo quy định.

Các quy định pháp lý để huy động nguồn lực cho giáo dục nghề nghiệp đã được thiết lập. Nguồn lực giai đoạn vừa qua đã bước đầu phát triển theo hướng xã hội hóa.

Mạng lưới cơ sở giáo dục nghề nghiệp phát triển rộng khắp cả nước, đa dạng về loại hình, trình độ đào tạo và mô hình hoạt động. Hầu hết các tỉnh, thành phố đã có trường cao đẳng, trung cấp; đã quy hoạch mạng lưới 45 trường nghề chất lượng cao và 26 nghề cấp độ quốc tế, 34 nghề cấp độ khu vực ASEAN và 100 nghề cấp độ quốc gia.

Hình thành và phát triển được một số trường nghề đặc thù để đào tạo cho người khuyết tật, người dân tộc thiểu số và trường đào tạo các ngành y tế, ngành năng khiếu văn hóa, nghệ thuật, thể dục thể thao...

Một số cơ sở giáo dục nghề nghiệp công lập thành lập các đơn vị để liên doanh, liên kết và chuyển giao công nghệ với các doanh nghiệp nhằm gắn công tác đào tạo nghề nghiệp với thực tiễn và ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất, đồng thời tạo nguồn thu cho nhà trường, qua đó khuyến khích công tác nghiên cứu khoa học, tận dụng các trang thiết bị hiện có.

Tuy nhiên, những hạn chế cũng được Thứ trưởng chỉ ra, đó là: chưa phân cấp triệt để cho cơ sở giáo dục nghề nghiệp được quyền quyết định về chỉ tiêu biên chế, số người làm việc, cơ chế tuyển dụng, sử dụng, quản lý; lương vẫn hưởng theo ngạch bậc; chưa có sự gắn kết chặt chẽ giữa giáo dục nghề nghiệp và thị trường lao động; còn tình trạng lãng phí, thiếu hiệu quả trong đầu tư cơ sở vật chất thiết bị ở một số cơ sở giáo dục nghề nghiệp.

Học phí chưa được tính đúng, tính đủ chi phí đào tạo; mức trần học phí giáo dục nghề nghiệp thấp, nhất trong các bậc học, trình độ đào tạo trong khi chi phí đào tạo lớn. Khi tính đúng, tính đủ do chi phí khấu hao lớn sẽ khó khăn với khả năng đóng góp của người học…

Băn khoăn về cơ chế chủ quản

Các ý kiến thảo luận tại buổi làm việc cho rằng mục tiêu đổi mới đơn vị sự nghiệp công lập không phải là để kìm hãm, để hạn chế mà là để phát triển, nâng cao chất lượng cung cấp dịch vụ sự nghiệp công cho xã hội.

Theo Bộ trưởng Nội vụ Lê Vĩnh Tân, cần đẩy mạnh phân cấp về tài chính, bộ máy, bởi có phân cấp được mới tính đến tự chủ và xã hội hóa được.

Từ nay đến năm 2020, cần có lộ trình về tự chủ chi thường xuyên, tiến tới tự chủ hoàn toàn và xã hội hóa đơn vị sự nghiệp công lập; từng bước có lộ trình xóa bao cấp với đơn vị sự nghiệp công lập, hướng tới nhà nước hỗ trợ trực tiếp cho các đối tượng hưởng dịch vụ.

Nhiều ý kiến băn khoăn về cơ chế chủ quản đối với các cơ sở giáo dục nghề nghiệp công lập của các bộ, ngành, tổ chức chính trị - xã hội.

Bộ trưởng Lao động – Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung cho rằng quan điểm của các bộ rất khác nhau. Bộ Công Thương muốn chuyển nhiệm vụ cơ quan chủ quản đối với các cơ sở giáo dục nghề nghiệp của bộ cho địa phương.

Bộ Quốc phòng lại chỉ muốn chuyển một số trường cho địa phương, các trường trọng điểm lại muốn chuyển cho Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội.

Quan điểm của Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội cho thấy, sẽ chuyển nhiệm vụ cơ quan chủ quản đối với các cơ sở giáo dục nghề nghiệp công lập của các bộ, ngành, tổ chức chính trị - xã hội về UBND các địa phương thực hiện nhiệm vụ quản lý hành chính theo lãnh thổ trên địa bàn.

Đại diện Trường Cao đẳng công nghệ quốc tế Lilama 2 (Bộ Xây dựng) cho rằng, một số trường nên để lại các bộ, giao cho địa phương quản lý là không chuyên sâu.

Bộ sẽ quản lý nhà nước đối với các trường, Hội đồng trường là cánh tay nối dài của bộ, điều đó không làm mất đi quyền điều hành của hiệu trưởng.

Các trường kỹ thuật công nghệ nằm ở các khu trung tâm, khu công nghiệp phải hướng đến tự chủ, để thị trường điều tiết, đào tạo được nhiều, hoạt động tốt, không tuyển sinh được thì phải teo lại. Chuyển từ cơ chế cấp phát ngân sách theo đầu vào sang cơ chế Nhà nước đặt hàng cung ứng dịch vụ sự nghiệp công.

Không đồng tình với quan điểm này, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ đặt vấn đề: những trường ở khu vực miền núi, hải đảo, các trung tâm nghề có tự chủ được không? Có khấu hao được toàn bộ tài sản vào phí không? Nhận định tự chủ mạnh nhưng nâng phí lên, Nhà nước phải chi trả nhiều hơn, Phó Thủ tướng cho rằng vẫn phải có bàn tay hữu hình của Nhà nước.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội Bùi Sỹ Lợi nêu rõ hai vướng mắc của giáo dục nghề nghiệp. Đó là quy mô quá nhiều nên cung đào tạo lớn hơn cầu sử dụng, phân bổ không đồng đều các vùng kinh tế; cơ cấu, chất lượng đào tạo vừa thừa, vừa thiếu.

Tỷ lệ đại học, trên đại học/trung học chuyên nghiệp/công nhân kỹ thuật của nước ta là 1-1,3-0,92; trong khi trên thế giới, tỷ lệ này là 1- 4 -10.

Nhìn nhận không tái cơ cấu lại hệ thống cơ sở giáo dục nghề nghiệp thừa vẫn thừa mà thiếu vẫn thiếu, ông Bùi Sỹ Lợi cho rằng, không phải nơi nào cũng xã hội hóa, tự chủ được, phải chỉ ra cái gì Nhà nước làm, trong 1.337 cơ sở giáo dục công lập, bao nhiêu cơ sở tự chủ, tự chủ ở mức độ nào.

Cơ sở vật chất của các cơ sở giáo dục mới là lớn, là vấn đề đáng quan tâm. Giao tự chủ hoàn toàn phải giao tự chủ về biên chế, về quản lý và về chi phí, tài sản.

Bộ trưởng Đào Ngọc Dung cho hay, tự chủ trong trường đại học dễ hơn nhiều tự chủ trong trường nghề. Hiện Bộ có 5 trường đại học và có thể tự chủ được ngay, các trường đại học cam kết tự chủ được về kinh phí, đảm bảo sinh viên ra trường có việc làm. Một số trường nghề hiện bắt đầu xin địa phương cho tự chủ cả về tài chính và tổ chức bộ máy, điều hành quản lý nhưng chính địa phương lại không muốn.

Song, Bộ trưởng thẳng thắn cho rằng đến năm 2020, tất cả các trường nghề tự chủ được là viển vông. Trước mắt, Bộ sẽ cùng Bộ Tài chính thống nhất giữ nguyên mức Nhà nước đầu tư cho các trường nghề đến năm 2020; từng bước xem xét, rà soát lại, xây dựng lộ trình tự chủ đối với các đơn vị sự nghiệp công.

Trong lộ trình, tới đây không còn hệ trung cấp và cao đẳng sư phạm, trung cấp y, ngay từ giờ phải dừng tuyển sinh. Bộ sẽ làm việc trực tiếp với lãnh đạo 63 tỉnh để rà soát cùng thống nhất với các tỉnh về hệ thống giáo dục nghề nghiệp.

Giảm mạnh đầu mối, tinh giản tổ chức bên trong

Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ đề nghị Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội đánh giá thực trạng tổ chức hoạt động của các trung tâm dạy nghề thuộc các hội nghề nghiệp, tổ chức chính trị - xã hội, nhất là trung tâm dạy nghề cấp huyện bởi đây là khu vực gây nhiều lãng phí, xây ra để đấy, “lãng phí dài tập”, “còn tồn tại còn phải rót kinh phí nên có nhận định các đơn vị sự nghiệp cơ bản không khác gì thời bao cấp, thậm chí còn phình to ra”.

Phó Thủ tướng yêu cầu làm rõ với quy mô như vậy, mức độ đáp ứng cho nhu cầu xã hội, đào tạo nguồn nhân lực cho công nghiệp hóa như thế nào?; khắc phục tình trạng thừa thầy, thiếu thợ, đào tạo nguồn nhân lực trình độ cao ra sao?.

Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ nêu rõ, mục tiêu đổi mới cơ chế quản lý, sắp xếp đơn vị sự nghiệp công lập là nâng cao năng lực hiệu quả của hệ thống này, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế, xã hội, nhu cầu tiếp cận dịch vụ sự nghiệp công của người dân, doanh nghiệp với chất lượng ngày càng cao, hoạt động ngày càng hiệu quả.

Phó Thủ tướng yêu cầu Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội xác định những danh mục, những dịch vụ sự nghiệp công nào phải sử dụng ngân sách nhà nước, trên cơ sở đó quy hoạch, sắp xếp mạng lưới với tinh thần giảm mạnh đầu mối, tinh giản tổ chức bên trong.

“Những gì trùng lắp, chồng chéo về quy mô nhiệm vụ có thể sắp xếp lại. Đây là lỗi chung của hệ thống, phải mạnh dạn làm. Trên cơ sở đó tinh giản về biên chế”, Phó Thủ tướng nói.

Từ đánh giá thiếu người làm việc trực tiếp, người có năng lực có hạn trong khi cán bộ phục vụ, quản lý nhiều, Phó Thủ tướng chỉ rõ việc quy hoạch mạng lưới theo ngành, lĩnh vực hay địa giới hành chính, hay kết hợp phải có quan điểm thật rõ. Đặt lộ trình đến năm 2020 giảm được bao nhiêu đầu mối; không để ngân sách cấp cho các trường không giảm đi mà còn tăng lên.

Về cơ chế tự chủ, Phó Thủ tướng nêu rõ nhà nước động viên, khuyến khích, tạo mọi điều kiện thực hiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm, trong đó quan trọng nhất là tự chủ về tài chính, từ đó tự định biên được. Khi Nhà nước còn phải cấp ngân sách, Nhà nước phải định biên. Trách nhiệm của Nhà nước với bộ máy giáo dục nghề nghiệp vẫn rất nặng nề.

Về cơ chế quản lý chủ quản, theo Phó Thủ tướng, khi cơ sở giáo dục nghề nghiệp nằm ở địa phương, địa phương là chủ quản và quản lý hành chính. Đơn vị sự nghiệp công chuyển từ bộ, ngành về địa phương  đến một lúc nào đó, bộ, ngành không chủ quản nữa, địa phương vừa chủ quản, vừa quản lý hành chính. Chuyển cho địa phương cơ cấu lại chủ quản chứ không phải xóa bỏ chủ quản.

Phó Thủ tướng đặt ra yêu cầu một mặt tăng cường tự chủ tài chính đối với các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, một mặt tăng cường huy động nguồn lực xã hội, tăng cường liên kết doanh nghiệp, thể chế chính sách phải rành mạch công – tư, từ đó làm rõ cơ chế đặt hàng, giao nhiệm vụ. Làm rõ mạng lưới, chủ quản và tự chủ của cơ sở giáo dục nghề nghiệp.