Tuy nhiên, để cải cách thực chất, các đại biểu đề nghị liên thông quy trình từ chủ trương đầu tư đến khởi công, tách bạch rõ “miễn phép” và “thông báo khởi công”, đồng thời hoàn thiện cơ chế hậu kiểm và phân định trách nhiệm quản lý nhằm bảo đảm vừa thông thoáng, vừa chặt chẽ trong thực hiện.
Góp ý dự thảo Luật Xây dựng (sửa đổi), đại biểu Nguyễn Phi Thường (Đoàn Hà Nội) cho rằng, chủ trương miễn giấy phép xây dựng là bước đi đúng đắn và phù hợp với định hướng cải cách thủ tục hành chính hiện nay. Dự thảo Luật Xây dựng (sửa đổi) đã quy định cụ thể các trường hợp được miễn giấy phép và trách nhiệm của chủ đầu tư đối với công trình thuộc diện này.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy vấn đề không nằm ở quy định pháp luật, mà chủ yếu ở hai nhóm nguyên nhân. Nguyên nhân chủ quan là một bộ phận cán bộ giải quyết thủ tục hành chính còn gây khó khăn, kéo dài thời gian xử lý hồ sơ. Nguyên nhân khách quan là hệ thống pháp luật liên quan đến quy hoạch, đất đai, đầu tư, tôn giáo, đê điều… còn nhiều điểm chồng chéo, thiếu thống nhất, khiến việc cấp phép xây dựng thường bị chậm trễ.
Vì vậy, việc mở rộng đối tượng miễn giấy phép và rút ngắn thời gian cấp phép là hợp lý. Tuy nhiên, theo đại biểu, để giải quyết tận gốc vấn đề cần liên thông quy trình từ chấp thuận chủ trương đầu tư đến khởi công công trình.
Cụ thể, đại biểu Nguyễn Phi Thường đề nghị, khi chủ đầu tư đã được UBND cấp thẩm quyền giao thực hiện dự án, đã đủ điều kiện khởi công công trình, chỉ cần thông báo khởi công thay vì phải xin phép lại. Việc bổ sung quy định thiết kế cơ sở trong hồ sơ đề xuất dự án đầu tư (theo Điều 33 Luật Đầu tư) để cơ quan chuyên môn về xây dựng thẩm định ngay trong giai đoạn chấp thuận chủ trương, giúp rút ngắn thời gian và giảm thủ tục trùng lặp.
Từ thực tế tại Hà Nội, đại biểu Nguyễn Phi Thường chỉ ra, việc thiếu quy định rõ về thẩm quyền kiểm tra và giám sát các công trình miễn phép đã dẫn đến tình trạng chủ đầu tư tự ý điều chỉnh quy mô, công năng, làm thay đổi cảnh quan và hạ tầng đô thị. Do đó, đại biểu kiến nghị giao thẩm quyền quản lý, kiểm tra, xử lý vi phạm đối với công trình miễn phép cho chính quyền cấp xã; giao Chính phủ hướng dẫn chi tiết quy trình, thủ tục hậu kiểm, đảm bảo vừa thông thoáng, vừa chặt chẽ.
Về quy định miễn giấy phép xây dựng và thủ tục thông báo khởi công, đại biểu Đỗ Đức Hồng Hà (Đoàn Hà Nội) đánh giá, nhiều trường hợp được miễn và đây là bước tiến của dự thảo luật, thể hiện tinh thần đơn giản hóa và cắt giảm thủ tục hành chính. Tuy nhiên, việc quy định các công trình được miễn giấy phép, trừ một số trường hợp có trách nhiệm gửi thông báo thời điểm khởi công xây dựng, kèm theo hồ sơ tương ứng với hồ sơ đề nghị cấp giấy phép xây dựng đến cơ quan quản lý, thì quy định này chỉ cải cách về hình thức, không cải cách về nội dung.
Đại biểu Đỗ Đức Hồng Hà phân tích, mặc dù được miễn giấy phép nhưng chủ đầu tư vẫn phải chuẩn bị một bộ hồ sơ đầy đủ như hồ sơ xin phép. Hơn nữa quy định này còn không rõ ràng về thủ tục, không giảm gánh nặng cho doanh nghiệp.
Đại biểu Đỗ Đức Hồng Hà cũng đề xuất hai phương án. Phương án 1 là bỏ yêu cầu kèm theo hồ sơ tương ứng với hồ sơ đề nghị cấp giấy phép xây dựng. Phương án 2 là nếu vẫn cần hồ sơ, thì cần quy định một bộ hồ sơ đơn giản, ví dụ bản vẽ thiết kế đã được phê duyệt, không yêu cầu hồ sơ đầy đủ như khi xin cấp giấy phép xây dựng.
Đại biểu Hoàng Văn Cường (Đoàn Hà Nội) cho rằng cần mạnh dạn mở rộng đối tượng được miễn giấy phép xây dựng. Nhưng công trình cần phải có thiết kế của đơn vị tư vấn thiết kế và chịu trách nhiệm chịu trách nhiệm về an toàn kỹ thuật, tuân thủ quy hoạch, tiêu chuẩn xây dựng. Cơ quan Nhà nước chỉ hậu kiểm các vấn đề này.
Đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn (Hải Phòng) đánh giá cao dự thảo đã mở rộng diện công trình được miễn giấy phép xây dựng và cho phép thực hiện cơ chế thông báo khởi công. Đây là cải cách quan trọng, góp phần giảm tiền kiểm. Tuy nhiên, để bảo đảm chất lượng công trình, đề nghị Chính phủ quy định chi tiết hơn về hồ sơ, thời hạn xử lý và việc tích hợp thủ tục vào Cổng dịch vụ công.
Góp ý ở quy định cơ quan Nhà nước tham gia thẩm định tính khả thi của dự án tư nhân, đại biểu Đỗ Đức Hồng Hà cho rằng đây là sự can thiệp không cần thiết. Nhà nước chỉ nên thực hiện vai trò hậu kiểm – tức là kiểm tra tuân thủ quy hoạch, tiêu chuẩn kỹ thuật, an toàn, môi trường thông qua việc thẩm định thiết kế hoặc cấp phép xây dựng, không nên thẩm định tính khả thi thay chủ đầu tư. Hơn nữa nếu giữ quy định này, doanh nghiệp sẽ phải trải qua hai lần thẩm định gây kéo dài thời gian, tăng chi phí tuân thủ, làm giảm tính cạnh tranh của môi trường đầu tư.
Theo đó, cơ quan chuyên môn về xây dựng chỉ tập trung thẩm định đối với các dự án sử dụng vốn nhà nước, vốn đầu tư công tư (PPP) nhằm bảo đảm an toàn và hiệu quả sử dụng vốn nhà nước. Đối với các dự án đầu tư kinh doanh, nhà đầu tư tự chịu trách nhiệm về quyết định của mình. Vai trò quản lý nhà nước vẫn được đảm bảo thông qua các bước như thẩm định thiết kế kỹ thuật, cấp phép xây dựng.