Binh sĩ Nga đeo mặt nạ chống độc. Ảnh: Sputnik
Theo đài Sputnik (Nga), trong cuộc điện đàm với người đồng cấp Pháp, Thổ Nhĩ Kỳ và Anh hôm 23/10, Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoigu bày tỏ lo ngại Kiev đang lên kế hoạch sử dụng “bom bẩn” trên lãnh thổ của mình nhằm mục đích đổ lỗi cho Moskva dùng vũ khí hủy diệt hàng loạt tại Ukraine, từ đó phát động chiến dịch chống Nga mạnh mẽ trên toàn thế giới.
Washington, Paris và London đã bác bỏ cảnh báo của Nga về việc Ukraine sử dụng bom bẩn và cho rằng Nga đang tạo cớ để gây leo thang căng thẳng.
"Bom bẩn" là gì và hoạt động như thế nào?
Bom bẩn là một thiết bị nổ thông thường có chứa chất phóng xạ, có thể là urani, plutoni, hoặc các thành phần phụ từ chất thải phóng xạ khác như hoạt động phát điện hạt nhân hoặc y học phóng xạ. Khi bom nổ, chất phóng xạ sẽ phát tán ra diện rộng, khiến một khu vực lớn nhiễm phóng xạ. Loại bom này được thiết kế với mục đích chính là gây thương vong bằng chất phóng xạ.
Con số thương vong và mức độ thiệt hại của bom bẩn phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Yếu tố thứ nhất là khối lượng và loại chất nổ thông thường được sử dụng, bởi những yếu tố này quyết định độ lớn của vụ nổ. Khối lượng và loại vật liệu phóng xạ được giải phóng là yếu tố thứ hai.
Ngoài ra, điều kiện thời tiết, đặc biệt là gió tại thời điểm bom phát nổ cũng quyết định phạm vi, mức độ ảnh hưởng của vụ nổ ra sao. Các chuyên gia lý giải để chất phóng xạ trong một quả bom bẩn có thể phân tán khắp vùng mục tiêu thì phải được chế tạo thành dạng bột. Tuy nhiên, nếu các hạt quá mịn hoặc gặp gió mạnh thì chúng sẽ phân tán quá rộng và không gây hại nhiều.
Hôm 24/10, người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov nhấn mạnh mối đe dọa bom bẩn là có thật, và sẽ không ngừng tồn tại chỉ vì các quan chức phương Tây từ chối tin vào điều đó. Ngoại trưởng Sergei Lavrov tuyên bố sẽ đưa vấn đề này lên Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc và nhấn mạnh Moskva có thông tin cụ thể về các tổ chức khoa học Ukraine có công nghệ chế tạo bom bẩn.
Sự khác biệt giữa "bom bẩn" và bom hạt nhân
Thiết bị phát hiện mức phóng xạ gây ra bởi "bom bẩn". Ảnh: Reuters
Bom bẩn không gây ra vụ nổ hạt nhân, và do đó không hủy diệt vật chất trên diện rộng giống như vũ khí hạt nhân. Thay vào đó, mục đích chính của chúng là phát tán ô nhiễm phóng xạ ra các khu vực trong phạm vi tới hàng chục hoặc thậm chí hàng trăm km. Bom bẩn sẽ gây nguy hại cho sức khỏe người dân xung quanh hoặc lực lượng chiến đấu.
Kiev có năng lực chế tạo "bom bẩn" không?
Trong cuộc họp báo hôm 24/10, Chỉ huy Lực lượng Phòng vệ Bức xạ, Hóa học và Sinh học Nga Igor Kirillov khẳng định Ukraine có sức mạnh công nghệ và nguồn dự trữ phóng xạ dồi dào để chế tạo bom bẩn.
Theo đó, Kiev sở hữu khoảng 1.500 tấn nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng tại ba nhà máy điện hạt nhân đang hoạt động và 22.000 tổ hợp nhiên liệu đã qua sử dụng được lưu trữ tại kho chứa chất thải của Nhà máy điện hạt nhân Chernobyl không còn tồn tại, bao gồm Urani-235 và Plutoni-239 - đồng vị phân hạch chính được sử dụng trong vũ khí hạt nhân.
Ngoài ra, ông Kirillov chỉ ra rằng Kiev cũng có khả năng lưu trữ hàng chục nghìn m3 chất thải phóng xạ tại một số cơ sở xử lý chất thải và có thể khai thác tới 1.000 tấn quặng urani mỗi năm.
Hơn nữa, vị sĩ quan này nhấn mạnh Ukraine có bí quyết khoa học cho phép họ dễ dàng chế tạo bom bẩn, bao gồm Viện Vật lý và Công nghệ Kharkov từng tham gia chế tạo vũ khí hạt nhân của Liên Xô và Viện Nghiên cứu Hạt nhân của Học viện Khoa học Ukraine, nơi vận hành lò phản ứng nghiên cứu BBP-M.
Liệu các chuyên gia có nhận ra sự khác biệt giữa "bom bẩn" và bom hạt nhân?
Nhân viên khẩn cấp diễn tập ứng phó khẩn cấp để mô phỏng hậu quả của một vụ nổ bom bẩn bên ngoài Madrid năm 2010. Ảnh: Reuters
Trong trường hợp không tận mắt chứng kiến vụ nổ của bom bẩn hoặc vũ khí hạt nhân hiệu suất thấp, có thể không xác định ngay được nguyên nhân gây ra vụ nổ. Tuy nhiên, theo thời gian, các yếu tố - như phát hiện hoạt động địa chấn trên mặt đất, thiệt hại đối với môi trường xung quanh và đo đương lượng nổ – cũng có thể giúp xác định vũ khí gây ra vụ nổ.
Theo giới chức Nga, nếu Chính phủ của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tiến hành một vụ khiêu khích bằng bom bẩn, quân đội Nga chắc chắn sẽ có thể tìm được bằng chứng sắt đá chứng minh trách nhiệm của Kiev.
Tổng thống Zelensky đã bác bỏ cáo buộc của Moskva cho rằng Kiev đang chuẩn bị mở cuộc tấn công và sử dụng “bom bẩn”, thay vào đó chỉ trích ngược lại Nga. Ông Zelensky kêu gọi thế giới phản ứng theo cách cứng rắn nhất có thể trước động thái leo thang căng thẳng mới của Nga.
Ngoại trưởng Ukraine Dmitry Kuleba cũng bình luận về các cáo buộc sử dụng bom bẩn của Moskva, cho rằng đây là cáo buộc “vô lý và nguy hiểm”. Ông khẳng định: “Ukraine là một thành viên của Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT). Chúng tôi không có bất kỳ quả bom bẩn nào và cũng không có kế hoạch mua bất kỳ quả bom nào”.
Tổng thư ký Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) Jens Stoltenberg cảnh báo bất kỳ hành động sử dụng vũ khí hạt nhân nào của Nga ở Ukraine đều dẫn đến hậu quả nghiêm trọng đối với Moskva. Song ông cho rằng nguy cơ xảy ra một cuộc tấn công như vậy của Nga vẫn ở mức thấp.
Về phần mình, nhiều quan chức Nga đã nhấn mạnh nước này không đe dọa bất kỳ quốc gia nào bằng vũ khí hạt nhân. Điện Kremlin nói rằng vũ khí hạt nhân chỉ được sử dụng dựa trên những cơ sở được nêu rõ trong học thuyết hạt nhân. Học thuyết hạt nhân của Nga cho phép sử dụng vũ khí hạt nhân trong trường hợp xảy ra một cuộc tấn công hạt nhân nhằm vào lãnh thổ hoặc cơ sở hạ tầng của Nga, hoặc nếu sự tồn tại của nhà nước Nga bị đe dọa bởi vũ khí hạt nhân hoặc vũ khí thông thường.