Ô tô bị cuốn trôi chồng lên nhau trên phố sau lũ quét tại Valencia, Tây Ban Nha ngày 30/10/2024. Ảnh: THX/TTXVN
Hiện tượng này xảy ra khi không khí lạnh và nóng gặp nhau và tạo ra những đám mây mưa mạnh. Đây là một hiện tượng ngày càng phổ biến do biến đổi khí hậu.
Hiện tượng này được gọi là DANA, viết tắt của cụm từ “vùng áp thấp cô lập ở độ cao lớn” trong tiếng Tây Ban Nha. Khác với các cơn bão thông thường hay giông, DANA có thể hình thành mà không phụ thuộc vào các dòng tia địa cực hoặc cận nhiệt đới.
Khi không khí lạnh thổi qua vùng biển Địa Trung Hải ấm áp và làm cho không khí nóng bốc lên nhanh chóng, hình thành các đám mây dày chứa đầy nước có thể lưu lại trên cùng một khu vực trong nhiều giờ, làm tăng khả năng hủy diệt. Sự kiện này đôi khi gây ra những cơn bão mưa đá lớn và lốc xoáy mạnh, như đã thấy trong tuần này ở Tây Ban Nha.
Miền Đông và Nam Tây Ban Nha đặc biệt dễ bị ảnh hưởng bởi hiện tượng này do vị trí nằm giữa Đại Tây Dương và Địa Trung Hải. Những khối không khí ấm, ẩm và các khối không khí lạnh gặp nhau trong một khu vực có núi, tạo điều kiện thuận lợi để hình thành mây giông và mưa.
Tuần này, DANA gây ra một trong ba cơn bão dữ dội nhất trong thế kỷ qua tại khu vực Valencia. Ông Ruben del Campo, phát ngôn viên cơ quan thời tiết quốc gia Aemet, nói: “Các dự báo đúng như những gì đã xảy ra. Nhưng trong một khu vực giữa Utiel và Chiva, thuộc tỉnh Valencia, lượng mưa đã vượt quá 300mm, tương đương là 300 lít trên mỗi mét vuông. Ở khu vực đó, các hệ thống bão đã hình thành và liên tục tái tạo”.
Mặc dù các chuyên gia cho rằng sẽ cần thời gian để phân tích tất cả dữ liệu nhằm xác định liệu DANA lần này có do biến đổi khí hậu hay không, nhưng đa số đồng ý rằng gia tăng nhiệt độ Địa Trung Hải và điều kiện không khí ấm hơn, ẩm hơn góp phần làm cho các hiện tượng cực đoan xảy ra thường xuyên hơn.
Bà Hannah Cloke, Giáo sư thủy văn tại Đại học Reading, nhận định: “Chúng ta sẽ thấy nhiều trận lũ quét như thế này trong tương lai. Những trận mưa quá to và những trận lũ tàn phá này mang dấu ấn của biến đổi khí hậu”.
Bà cho biết rằng ngay cả những cảnh báo sớm về mưa lớn dựa trên các dự báo đáng tin cậy cũng khó có thể ngăn chặn được số người thiệt mạng và mọi người cần phải hiểu rõ mối nguy hiểm thực sự. Bà nói: “Chỉ nói với mọi người rằng trời sẽ mưa rất nhiều là chưa đủ... Chúng ta đã thấy rằng mọi người đang đặt mình vào tình thế nguy hiểm khi lái xe trong nước lũ và lượng nước quá lớn đã làm ngập tràn những nơi này”.
Trước khi thuật ngữ DANA ra đời vào đầu những năm 2000, các trận mưa lớn vào mùa thu, vốn là đặc trưng của khí hậu Địa Trung Hải, đều được gọi phổ biến là "gota fria" (tức là giọt lạnh) ở Tây Ban Nha và một số vùng của Pháp. Thuật ngữ này vẫn được sử dụng rộng rãi trong đời sống hàng ngày.
Nguồn gốc của thuật ngữ bắt nguồn từ năm 1886 khi các nhà khoa học Đức đưa ra khái niệm “kaltlufttropfen” tức là giọt không khí lạnh, để mô tả tình trạng nhiễu loạn ở trên cao nhưng không có biểu hiện rõ ràng trên mặt đất.
Cơ quan thời tiết quốc gia Aemet cho biết khái niệm giọt lạnh hiện nay đã lỗi thời và định nghĩa DANA là một vùng áp thấp kín ở độ cao, đã bị cô lập và tách rời khỏi dòng tia liên quan. Aemet cũng nói rằng các hiện tượng DANA đôi khi trở nên cố định hoặc thậm chí di chuyển ngược lại từ Đông sang Tây.
Xem video ô tô bị lũ cuốn chồng lên nhau, nằm ngổn ngang ở Tây Ban Nha (Nguồn: Reuters):
Trong khi đó, ngày 31/10, thời tiết đã trở lại bình thường tại những khu vực chịu ảnh hưởng nặng nhất gần thành phố lớn thứ ba Tây Ban Nha là Valencia, song Aemet vẫn ban bố cảnh báo cao nhất đối với tỉnh Castellon. Nhà chức trách đưa ra cảnh báo màu hổ phách tại thành phố Tarragona, thuộc vùng Catalonia.
Trên mạng xã hội X, Aemet cho biết vùng này vốn xảy ra nhiều cơn bão mạnh, đặc biệt ở phía Bắc Castellon và thời tiết xấu tiếp tục diễn biến xấu. Aemet khuyến cáo người dân không nên đến khu vực này.
Số người thiệt mạng do trận lũ lụt được đánh giá là nghiêm trọng nhất tại Tây Ban Nha trong hơn 50 năm qua. Bộ trưởng Chính sách lãnh thổ Angel Victor Torres cho biết số người thiệt mạng có thể tăng lên vì hiện còn nhiều người mất tích.
Hoạt động vận tải đường sắt và hàng không vẫn bị gián đoạn nghiêm trọng. Cơ quan quản lý cơ sở hạ tầng đường sắt Adif thông báo tuyến đường sắt cao tốc giữa Valencia và Madrid sẽ bị đình chỉ trong ít nhất 4 ngày tới. Bộ trưởng Quốc phòng Margarita Robles cho biết đã triển khai hơn 1.000 quân với sự hỗ trợ của trực thăng để khắc phục hậu quả của cơn bão.
Theo lãnh đạo khu vực Valencia, ông Carlos Mazon, lực lượng cứu hộ đã thực hiện 200 cuộc giải cứu trên mặt đất và 70 cuộc sơ tán trên không trong ngày 30/10. Mạng viễn thông bị hư hại và đường sá ngập lụt cản trở nỗ lực tiếp cận một số khu vực ở Valencia. Mặc dù vậy, lực lượng cứu hộ đã đến được tất cả các trung tâm đô thị vào tối cùng ngày.
Công ty năng lượng Iberdrola thông báo ở khu vực Valencia có khoảng 155.000 ngôi nhà mất điện và công ty này đã cử 500 công nhân để khắc phục.
Theo Aemet, thị trấn Chiva ở phía Tây Valencia đã ghi nhận lượng mưa 491 mm chỉ trong 8 giờ vào ngày 29/10, gần bằng lượng mưa của cả năm.