Người dân tham quan triển lãm thành tựu quân sự của Iran ngày 4/2. Ảnh: Xinhua
Trong khi các quốc gia thành viên Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh mạnh tay chi rất nhiều tiền vào vũ khí cao cấp do Mỹ sản xuất thì Iran lại gặp cảnh chật vật phải tự dựa vào nền công nghiệp quốc phòng trong nước vì lệnh trừng phạt của phương Tây. Tuy nhiên, khó khăn này không thể ngăn cản con đường phát triển khoa học công nghệ quốc phòng của Iran.
Chủ trương phát triển công nghệ của Iran đã tồn tại từ lâu. Trước đây, nhiều quốc gia Arab không chấp nhận mở đường truyền Internet vì văn hóa và chính trị nhưng Iran và Israel lại đối ngược lại. Năm 1993, Iran trở thành quốc gia thứ hai tại Trung Đông, chỉ sau Israel, có kết nối Internet.
Máy bay không người lái đầu tiên của Iran được vận hành trong năm 1985, đi trước các quốc gia khác trong khu vực từ 1-2 thập niên. Ngày nay, quân đội Iran vẫn duy trì hàng chục mẫu UAV khác nhau, dòng mới nhất có thể vận hành cả đêm và ngày, có định vị GPS và hoạt động liên tiếp trong 12 tiếng đồng hồ.
Giới lãnh đạo Iran thường ủng hộ công nghệ mới, không chỉ tại các căn cứ quân sự mà ở các trường đại học và công ty dân sự nằm dưới sự quản lý của Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC). Tờ National Interest (Mỹ) cho biết Washington từng xem nhẹ Tehran và đó là lý do nước cộng hòa Hồi giáo này có thể giữ bí mật về chương trình nghiên cứu vũ khí trong một thời gian dài.
Các kỹ sư và nhà khoa học Iran đều rất thông thạo trong phát triển công nghệ quân sự tiên tiến. Tháng 1/2015, lãnh đạo tối cao Iran Ali Khamenei đã đến dự một triển lãm công nghệ nano. Thời điểm đó, nhà lãnh đạo Ali Khamenei cho biết Iran đứng thứ 7 thế giới về công nghệ nano nhưng cần có tiến triển tốt hơn.
Khi các nhà ngoại giao chỉ chú ý tới chương trình hạt nhân của Iran thì thế hệ công nghệ quân sự tiếp theo của nước này đã tiến sang vũ khí, robot và hệ thống tự động. Có 3 kênh để Iran nâng cao năng lực đối với những công nghệ này là: nhân lực được đào tạo ở nước ngoài, gián điệp, hỗ trợ công khai của Trung Quốc và Nga.
Hơn nửa trong số 12.000 sinh viên Iran tại Mỹ niên khóa 2016-2017 theo học ngành kỹ thuật và 12% học toán học hoặc khoa học máy tính. Trong trường hợp Mỹ khắt khe hơn với sinh viên Iran, họ hoàn toàn có thể lựa chọn đến Nga, Trung Quốc, Ấn Độ hoặc châu Âu.
Robot có thể là lĩnh vực được quan tâm tiếp theo trong hợp tác Nga-Iran. Tháng 6/2019, Thứ trưởng Quốc phòng Iran đã đến Moskva dự “Diễn đàn Công nghệ Quân sự” với hàng trăm công ty Nga và nước ngoài, trong số đó có nhiều doanh nghiệp chuyên về robot.
Trong thời gian gần đây, IRGC đã tập trận mang tên “tấn công Fuji” là chiến dịch trong đó tận dụng trí tuệ nhân tạo phối hợp giữa chiến đấu cơ, xe tăng và máy bay không người lái. IRGC từng dùng chiến thuật tương tự trong cuộc chiến chống lại tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng tại phía Đông sông Euphrates.
National Interest cho rằng công nghiệp quốc phòng Iran có thể chưa phát triển được hệ thống tự động hoặc robot vượt qua Mỹ, Trung Quốc hay Nga, song Tehran sẽ không ở vị trí tụt hậu trong khoảng thời gian dài.