Cô Tsuyoshi Sakota, nhân viên của công ty Bxia, dọn dẹp đống tài liệu do chủ nhân quá cố của một căn hộ để lại. Ảnh: Japantimes
Theo tờ Japantimes, một bà cụ 76 tuổi đã qua đời trong cô độc ở căn nhà này. Thi thể của bà được phát hiện vài tháng sau đó. Con gái ở xa của bà đã thuê một công ty đến dọn dẹp đồ đạc mà người mẹ quá cố để lại.
Theo đó, các nhân viên của công ty vệ sinh phải phân loại riêng tiền mặt, vật có giá trị, tài liệu quan trọng, thắt lưng kimono, phụ kiện kimono và đồ sơn mài theo hướng dẫn của con gái bà. Các đồ vật khác sẽ được mang đi xử lý, đưa đến các trung tâm tái chế và bán cho người mua ở nước ngoài. Công việc kéo dài 2 ngày này, hóa đơn của khách hàng sẽ lên tới 3.520 USD.
Cô Miwa Yuzawa, Giám đốc của Công ty vệ sinh Bxia, có trụ sở tại Tokyo, cho biết: “Chúng tôi rất bận rộn với những yêu cầu tương tự. Có rất nhiều người già đã khuất bị bỏ lại một mình, không có thời gian hoặc sức lực để sắp xếp đồ đạc của họ”.
Ở quốc gia già hóa dân số nhanh chóng như Nhật Bản, tỷ lệ tử vong cao gấp đôi tỷ lệ sinh, việc phân loại, dọn dẹp tài sản của người đã khuất là một công việc cần thiết. Song vấn đề này cũng đang trở thành cơn ác mộng khi một số người có rất ít, thậm chí không có người thân nào có mặt, để nhận tài sản thừa kế.
Cô Yuzawa cho biết các nhân viên của công ty đã tìm được tờ di chúc từ năm 1998 trong căn hộ của một người phụ nữ đã khuất. Tuy nhiên, nhiều người khác qua đời mà không có bất kỳ di nguyện nào về cách xử lý tài sản, khiến giới chức bối rối và buộc chính quyền địa phương phải vất vả tìm kiếm người thân của họ. Và những trường hợp tương tự ngày càng gia tăng, khi có nhiều người qua đời không có con cái.
Tài sản nghiệt ngã
Tờ 100 yen cũ được phát hiện trong căn hộ của bà lão vừa qua đời ở phường Edogawa, phía đông Tokyo. Ảnh: Japantimes
Theo quan sát của cô Yuzawa, số lượng người Nhật sống cô độc đang tăng lên khi dân số già đi và thu hẹp lại.
Theo điều tra dân số quốc gia từ năm 2020, Nhật Bản có 21,1 triệu hộ gia đình chỉ có một người sinh sống, tăng 14,8% so với điều tra dân số mới nhất từ năm 2015. Trong số đó, gần 1/3 - tương đương 6,72 triệu hộ, có một người già trên 65 tuổi trở lên.
Trong khi đó, số lượng các cuộc hôn nhân ở mức 519.823 vào năm 2022, giảm 35% so với năm 2000. Một cuộc khảo sát của chính phủ vào năm 2021 cũng cho thấy con số kỷ lục 17,3% nam giới và 14,6% phụ nữ, trong độ tuổi từ 18 – 34, cho biết họ không có ý định kết hôn. Điều này báo hiệu rằng các hộ gia đình cô độc sẽ tiếp tục tăng vọt trong những năm tới.
Xu hướng nhân khẩu học này đang tạo ra một khối tài sản nghiệt ngã. Trong năm tài chính 2021, kho bạc Chính phủ Nhật Bản đã nhận được con số kỷ lục 64,7 tỷ yen từ tài sản của những người qua đời không có người thừa kế, tăng 7,8% so với năm 2010, và gần gấp đôi so với 10 năm trước.
Căn hộ thuộc sở hữu của thành phố. Có hàng trăm căn hộ tương tự ở thủ đô chủ yếu là nơi ở của người già, người có thu nhập thấp và người khuyết tật. Ảnh: Japantimes
Xử lý tài sản thừa kế
Cô Yuko Takeuchi, luật sư chuyên về các vấn đề thừa kế, cho biết: “Về mặt pháp lý, khi một người qua đời và không để lại di chúc, những người họ hàng xa như cháu gái và cháu trai đều có thể được coi là người thừa kế. Nhưng khi người đã khuất không để lại di chúc và không có người thừa kế, tòa án gia đình có thể chỉ định một ‘người quản lý thừa kế’ để xử lý tài sản nếu một bên quan tâm đưa ra yêu cầu.”
Sau đó, người này sẽ giải quyết mọi khoản thuế, hóa đơn tiện ích mà người quá cố chưa thanh toán, đảm bảo rằng không có người thừa kế trước khi chuyển tài sản còn lại cho chính phủ.
“Nhưng không phải tất cả tài sản không có người thừa kế đều được xử lý theo cách này, vì quá trình đó tốn nhiều thời gian và tiền bạc”, luật sư Takeuchi nói.
Trên thực tế, có khá nhiều trường hợp tài sản của người đã khuất mắc kẹt trong tình trạng lấp lửng, bao gồm cả các tài khoản ngân hàng không hoạt động.
Tuy nhiên, luật mới đã cho phép chính phủ sử dụng các khoản tiền này để hỗ trợ các tổ chức phi lợi nhuận. Ngày 21/6, một bản sửa đổi luật đã được Quốc hội thông qua, các khoản tiền này có thể được đầu tư vào các công ty khởi nghiệp với sứ mệnh vì lợi ích công cộng.
Số lượng kodokushi (những người chết trong cô đơn) đang tăng đột biến ở Nhật Bản. Trong một số trường hợp, thi thể của họ chỉ được phát hiện sau nhiều ngày, nhiều tuần hoặc thậm chí vài tháng. Và việc giải quyết tài sản của họ đã nhanh chóng trở thành một vấn đề nan giải.
Căn hộ thuộc sở hữu của thành phố. Có hàng trăm căn hộ tương tự ở thủ đô chủ yếu là nơi ở của người già, người có thu nhập thấp và người khuyết tật. Ảnh: Japantimes
Rải rác khắp thủ đô của Nhật Bản là hàng trăm căn hộ nhà ở công cộng do thành phố quản lý, được gọi là toei jūtaku. Và có rất nhiều người già sống cô độc ở những căn hộ này.
Ông Yoshio Nakagawa, Giám đốc Phòng Quản lý Nhà ở Metropolitan, cho biết: “Khi người thuê nhà qua đời và chúng tôi không thể liên lạc với người thân của họ, chúng tôi sẽ dán thông báo trước cửa nhà và đợi 1 - 2 tháng để xem có người thân nào liên lạc hay không. Trong thời gian chờ đợi, chúng tôi sẽ kiểm tra giấy chứng nhận cư trú và sổ hộ khẩu của người đó”.
Nếu vẫn không có phản hồi, giới chức sẽ thay chìa khóa căn hộ và đăng thông báo mới trong 3 tháng. Đồ đạc của cư dân sẽ được nhân viên dọn dẹp phân loại và chuyển vào kho.
“Vì vậy, nhìn chung, phải mất khoảng 6 tháng để một người thuê mới có thể chuyển đến các căn hộ này” ông Nakagawa nói.
Giá trị tình cảm
Căn nhà bỏ hoang ở phường Setagaya của Tokyo. Ảnh: Japantimes
Theo giới chức, có một số yếu tố tâm lý khiến mọi người không muốn bán, cho thuê hoặc phá dỡ tài sản bỏ hoang. Nghiên cứu của chính phủ năm 2015 cho thấy gần 1/3 người sở hữu những ngôi nhà này hoàn toàn có ý định giữ nguyên chúng.
Một số người thừa kế đã mạnh mẽ phản đối việc phá dỡ những ngôi nhà chứa đầy kỷ niệm của cha mẹ hoặc các thành viên gia đình họ. Đó là lý do tại sao những công ty như Bxia ngày càng bận rộn.
Trong tiếng Nhật, những người dọn dẹp đặc biệt này được gọi là “ihin seirishi” - nghĩa đen là những người phân loại đồ đạc của người quá cố. Thậm chí còn có một tổ chức kiểm định tư nhân cung cấp chứng chỉ cho những người vượt qua kỳ thi.
Ông Masayoshi Hasegawa, Giám đốc điều hành của tổ chức cho biết: “Trước đây, dọn dẹp nhà của người chết thường được giao cho các công ty vệ sinh thông thường. Giá trị tinh thần mà những đồ đạc trong nha cũng mấy không được quan tâm. Nhưng giờ đây nhu cầu về dịch vụ này đang tăng vọt”.
Tổ chức của ông Hasegawa hiện có khoảng 48.000 nhân viên được cấp chứng chỉ.
“Đến năm 2025, tất cả những người thuộc thế hệ baby boomer của Nhật Bản (thế hệ công dân sinh vào khoảng 1946 đến 1964), sẽ trên 75 tuổi. Sẽ có nhiều người chết hơn mỗi năm, tạo ra ngày càng nhiều vấn đề về thừa kế. Và với tỷ lệ sinh giảm, tình trạng thiếu lao động lâu năm sẽ xảy ra. Song điều đó cũng có nghĩa những người dọn dẹp ‘ihin seirishi’ sẽ có nhiều việc làm hơn ”, ông nói.