Tàu chở hàng di chuyển qua Kênh đào Suez ở Ismailia, Ai Cập ngày 8/10/2024. Ảnh: THX/TTXVN
Theo trang tin Oilprice.com, thương mại toàn cầu, mạch máu của nền kinh tế thế giới, đang phải đối mặt với một cơn địa chấn. Các tuyến đường hàng hải huyết mạch như Suez, Panama và Biển Đen đang bị gián đoạn nghiêm trọng bởi chiến tranh và tác động của biến đổi khí hậu. Sự xáo trộn này không chỉ đe dọa chuỗi cung ứng toàn cầu mà còn buộc các công ty phải tìm kiếm những con đường thay thế, kéo theo chi phí tăng vọt và lượng khí thải carbon gia tăng.
Ngành hàng hải vận chuyển từ 80 đến 90% thương mại toàn cầu, do đó, bất kỳ sự gián đoạn nào trên các tuyến đường chính đều có thể gây ra sự chậm trễ lớn và ảnh hưởng đáng kể đến nhiều lĩnh vực.
Ba tuyến đường chính đối mặt với "cơn bão" gián đoạn
Trong những năm gần đây, ba tuyến đường thương mại lớn nhất thế giới đồng loạt đối mặt với những thách thức chưa từng có:
Thứ nhất, kênh đào Suez và Biển Đỏ: Kể từ tháng 11/2023, các vụ tấn công tàu thuyền ở Biển Đỏ đã khiến nhiều công ty vận tải biển lo ngại về nguy cơ an ninh.
Khoảng 22% thương mại container đường biển toàn cầu đi qua Kênh đào Suez vào năm 2023. Tuy nhiên, để tránh rủi ro, nhiều công ty đã chuyển hướng tàu thuyền đi vòng qua châu Phi, làm tăng đáng kể quãng đường và chi phí.
Sự gián đoạn này đã gây ra hậu quả kinh tế rõ rệt: Kênh đào Suez đóng góp khoảng 9,4 tỷ đô la Mỹ doanh thu cho Ai Cập trong năm tài chính 2022/23 (tương đương khoảng 2,3% GDP). Tuy nhiên, cuộc khủng hoảng Biển Đỏ đã khiến doanh thu của Kênh đào Suez giảm 40% vào năm sau đó, gây ảnh hưởng lan tỏa đến các quốc gia trong khu vực.
Thứ hai, kênh đào Panama: Biến đổi khí hậu đang làm giảm lưu lượng giao thông tại đây do tình trạng hạn hán thường xuyên ở Trung Mỹ.
Kênh đào Panama phụ thuộc vào các âu tàu được dẫn nước từ một hồ gần đó. Lượng mưa thấp hơn mức trung bình đã làm mực nước hạ thấp, buộc tàu thuyền đôi khi phải giảm tải trọng hàng hóa xuống 40% để đi qua kênh đào.
Điều này không chỉ gây chậm trễ mà còn làm gia tăng lượng khí thải carbon. Một số quốc gia đã phải chuyển sang sử dụng các tuyến đường bộ và đường sắt thay thế để vận chuyển hàng hóa.
Thứ ba, Biển Đen: Tuyến đường này bị gián đoạn bởi xung đột ở Ukraine, làm ảnh hưởng đến dòng chảy thương mại quan trọng của khu vực.
Về giải pháp thay thế: Trước tình trạng gián đoạn, nhiều công ty đã tìm kiếm các giải pháp nhanh chóng như vận tải đường bộ, đường sắt hoặc sử dụng các tuyến đường hàng hải thay thế dài hơn. Tuy nhiên, sự thay đổi này đã làm tăng lượng khí thải carbon. Các tàu container buộc phải di chuyển quãng đường dài hơn và nhiều tàu đã tăng tốc độ di chuyển thay vì áp dụng phương pháp "chạy chậm" để giảm khí thải. Chỉ cần tăng 1% tốc độ có thể làm tăng mức tiêu thụ nhiên liệu lên tới 2,2%.
Điều trớ trêu là biến đổi khí hậu, nguyên nhân gây ra hạn hán ở Panama, lại đang mở ra những tuyến đường thương mại mới ở Bắc Cực do băng tan. Hai tuyến đường mới đang nổi lên là:
Tuyến đường Biển Bắc (NSR): Chạy dọc biên giới Nga, dự kiến có thể hoàn toàn không còn băng giá vào năm 2030. Tuyến đường này có thể rút ngắn khoảng 9.000 km hành trình một chiều giữa Đông Á và châu Âu, rút ngắn thời gian di chuyển tới hai tuần.
Hành lang Tây Bắc: Chạy dọc biên giới Canada, giúp rút ngắn thời gian di chuyển từ Bắc Mỹ đến Eo biển Bering.
Các tuyến đường này mang đến một lợi thế lớn về khoảng cách, nhưng việc tiếp cận vẫn còn hạn chế do mức độ băng tan thay đổi theo mùa và năm. Việc đi qua những vùng nước băng giá, xa xôi, thiếu cơ sở hạ tầng thiết yếu cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro.
Trung Quốc là một trong những quốc gia tiên phong khai thác tiềm năng này. Vào tháng 9 năm nay, nước này đã triển khai tàu container Istanbul Bridge trong chuyến đi kéo dài 18 ngày từ cảng Ninh Ba-Chu Sơn đến Felixstowe ở Anh, sử dụng tuyến đường biên giới phía Bắc của Nga để thăm dò khả năng triển khai tuyến vận tải thường xuyên (mặc dù theo mùa). Nếu thành công, việc sử dụng tuyến đường này có thể giúp giảm lượng khí thải carbon bằng cách giảm khoảng cách và thời gian cần thiết. Mặc dù vậy, tác động tiềm tàng đến môi trường của hoạt động hàng hải gia tăng trong khu vực vẫn chưa rõ ràng.
Những gián đoạn thương mại trong những năm gần đây đã làm nổi bật nhu cầu đa dạng hóa các tuyến thương mại, buộc các công ty vận tải biển phải tìm kiếm các giải pháp thay thế. Các chuyên gia nhận định rằng, cần thiết lập các liên kết vận tải và trung tâm vận tải thay thế để chuẩn bị cho tương lai của thương mại toàn cầu, dù cách đạt được mục tiêu này một cách bền vững vẫn đang là một câu hỏi lớn.