Căn nguyên cuộc khủng hoảng chăn nuôi tại Pháp

Trong các ngày từ 21-25/7, tại Pháp đã diễn ra nhiều cuộc biểu tình của nông dân phản đối giá thịt và sữa sụt giảm mạnh thời gian qua khiến sản xuất của nông dân trong lĩnh vực chăn nuôi gặp khó khăn kéo dài. Khoảng 10% các trang trại Pháp đang đứng bên bờ vực phá sản do chủ trang trại không có khả năng thanh toán các khoản nợ ngân hàng.    

Việc nông dân Pháp bất bình với giá thu mua các sản phẩm thịt lợn, thịt bò và sữa “lao dốc” vốn âm ỉ từ lâu đã bùng phát thành cuộc biểu tình ngày 21/7 tại vùng Normandie, phía Bắc nước Pháp, sau đó lan nhanh sang nhiều địa phương trên toàn nước Pháp. Nông dân cho rằng mức giá hiện nay khiến họ không thu được lợi nhuận, thậm chí không được trả công cho lao động của mình. Họ đòi chính phủ phải có các biện pháp hỗ trợ và yêu cầu các doanh nghiệp chế biến thực phẩm, các tập đoàn phân phối bán lẻ như Auchan, Carrefour… tăng giá mua vào.  

Những người nông dân tham gia biểu tình đã chặn nhiều tuyến đường cao tốc dẫn vào các điểm du lịch nổi tiếng như đảo Mont Saint-Michel, hay cửa ngõ thành phố Lyon, thả lợn vào các siêu thị, chất đống phân bón hoặc đốt rơm và lốp xe tại lối vào của nhiều siêu thị tại nhiều thành phố và thị trấn.  


Nhằm làm dịu bớt cơn giận dữ của nông dân đồng thời cũng là để giải quyết một vấn đề đã tồn tại từ lâu nhưng không được giải quyết dứt điểm, chính phủ Pháp đã nhanh chóng công bố kế hoạch dành 600 triệu euro để hỗ trợ những người chăn nuôi đang gặp khó khăn. Kế hoạch này do chính Thủ tướng Pháp Manuel Valls và Bộ trưởng Nông nghiệp Pháp Stéphane Le Foll công bố tại cuộc họp báo ngày 22/7. Số tiền trên sẽ được dùng để miễn hoặc giảm thuế, giảm các khoản đóng góp xã hội đồng thời giúp nông dân tái cơ cấu các khoản nợ ngân hàng. Mặc dù vậy, nông dân Pháp cho rằng các biện pháp này là “chưa đủ” và không thể giải quyết được tận gốc mọi vấn đề. Họ tuyên bố rằng sẽ tiếp tục gây áp lực cho đến cuối tháng tám để có được sự bảo đảm về giá.  

Trong một báo cáo công bố ngày 21/4, Cơ quan thống kê giá cả và lợi nhuận của Pháp cho biết trong năm 2014, các nhà sản xuất thịt bò và thịt lợn của Pháp đã bị ảnh hưởng bởi việc giá thu mua sụt giảm từ 6% đến 8% trong khi giá bán lẻ các sản phẩm đó trên thị trường lại tăng 1%. Hiện tại, giá thu mua thịt bò móc hàm là 3-3,40 euro/kg, thịt lợn móc hàm là 1,30 euro/kg. Giá này phải tăng tương ứng 60 và 25 cent nữa mới đảm bảo chi phí chăn nuôi cho nông dân. Tương tự, giá sữa đã giảm 17 % so với năm 2014, từ 0,365 euro/lít xuống còn 0,302 euro/lít, trong khi theo nông dân giá mua vào phải đạt 0,340 euro/lít mới đảm bảo giá thành sản xuất. Trước tình hình đó, chính phủ Pháp đã phải đứng ra làm trung gian hòa giải trong cuộc thương lượng giữa các nghiệp đoàn đại diện cho nông dân ngành chăn nuôi bò và lợn, và các doanh nghiệp chế biến và kinh doanh sản phẩm.  

Theo một thỏa thuận đạt được vào ngày 17/6, các doanh nghiệp chế biến nông sản và các nhà phân phối sẽ tăng 5 cent mỗi tuần với mỗi cân thịt lợn hoặc bò mua vào để đảm bảo rằng nông dân có thể trang trải chi phí sản xuất. Như vậy, sau một tháng, giá mua vào phải tăng tổng cộng là 20 cent. Tuy nhiên, thực tế là sau một tháng, giá các loại thịt chỉ tăng 10 cent. Đây chính là lý do trực tiếp dẫn đến các cuộc biểu tình. Hiệp hội công đoàn nông dân Pháp (FNSEA) cho rằng các cơ sở giết mổ, các doanh nghiệp chế biến cũng như các nhà phân phối đã không tích cực triển khai thỏa thuận hoặc cố tình hiểu sai nội dung đã cam kết. Trong khi đó, Nghiệp đoàn các nhà công nghiệp chế biến thịt (SNIV) cho rằng các doanh nghiệp trong lĩnh vực chế biến thịt cũng đang gặp rất nhiều khó khăn vì người dân có xu hướng ăn ít thịt hơn và do sự cạnh tranh trong khu vực khi một số nước châu Âu sử dụng lao động đến từ các nước Đông Âu nên có giá thành sản phẩm thấp hơn.  


Trong xã luận ra ngày 24/7, báo Le Monde cảnh báo rằng các cuộc biểu tình hiện nay có thể trở thành phong trào chống đối có tên là "mũ len đỏ" năm 2013 của nông dân khi hàng chục ngàn nông dân và chủ doanh nghiệp vùng Bretagne xuống đường biểu tình phản đối thuế Sinh thái đánh vào xe vận tải nông phẩm, có nguy cơ làm tăng giá hàng hóa, khiến nông dân ngành chăn nuôi bị đe dọa phá sản.  

Phân tích cuộc khủng hoảng giá cả hiện nay, bài báo cho rằng nguyên nhân là do việc thực hiện Chính sách Nông nghiệp chung châu Âu (CAP) được triển khai trong mười năm qua đã không mang lại hiệu quả mong muốn. Trên thực tế, CAP không phù hợp với các quy tắc của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), không công bằng cho nông nghiệp ở các nước nghèo, các khoản hỗ trợ cho nông dân các nước châu Âu được cho là "quá đắt" khi nó "nuốt chửng" gần một nửa ngân sách của Liên minh châu Âu (EU). Vì thế EU đã quyết định bãi bỏ hạn ngạch cùng các quy định về đảm bảo giá cả và thay thế chúng bằng hỗ trợ thu nhập. Song, chính việc thay đổi các quy định đó đã khiến nông dân Pháp cũng như một số nước Tây Âu bỗng chốc phải chịu sự cạnh tranh gay gắt, trở nên dễ bị tổn thương trước các va đập của thị trường.

Bài báo cũng cho rằng Pháp có chi phí lao động cao hơn so với các nước láng giềng bởi vì các trang trại chăn nuôi của Pháp thường có quy mô nhỏ hơn các nước như Đan Mạch, Hà Lan và Đức. Người Pháp không thích các trang trại lớn do lo sợ ô nhiễm môi trường trong khi chưa ai tính toán xem là các trang trại nhỏ có gây ô nhiễm ít hơn các trang trại lớn được trang bị hệ thống hiện đại xử lý chất thải hay không. Thực tế cho thấy, các công ty sữa ở Đan Mạch thường có quy mô lớn gấp ba lần so với Pháp. Quy mô sản xuất chính là lý do giải thích vì sao thu nhập bình quân của nông dân Pháp chỉ tăng 6% trong khoảng thời gian từ 2005-2014, trong khi con số này 34% tại các nước EU và 63% ở Đức (theo Cơ quan thống kê châu Âu Eurostat). Sau này, các chủ trang trại ở Pháp đã nhận thức được vấn đề và đầu tư vào các cơ sở chế biến nông nghiệp nhưng lại bị mắc kẹt do giá nông phẩm giảm trong bối cảnh sản lượng tăng. Vì thế, nông dân Pháp một lần nữa lại cần đến sự hỗ trợ của chính phủ.  

Kết quả của quá trình này là Pháp đang từ nước xuất khẩu lớn thứ hai của sản phẩm nông nghiệp-thực phẩm vào giữa những năm 1990 đã rơi xuống vị trí thứ năm sau Mỹ, Hà Lan, Đức và Brazil.

Ngoài những lý do nội tại nêu trên, báo chí Pháp còn cho rằng ngành nông nghiệp Pháp đang phải chịu hậu quả do lệnh cấm vận của Nga áp dụng từ một năm qua liên quan tới thực phẩm có nguồn gốc từ EU, Australia, Canada và Na Uy, nhằm đáp trả các lệnh trừng phạt kinh tế của EU. Do không thể xuất khẩu các sản phẩm sang Nga, các nhà xuất khẩu nông nghiệp lớn như Đức, Hà Lan hay Phần Lan buộc phải tung ra tiêu thụ các sản phẩm tại thị trường EU khiến giá nhiều mặt hàng nông phẩm giảm.

Với các lý do chủ quan và khách quan nêu trên, có thể nói đằng sau cuộc chiến giá cả, bản chất vấn đề là ngành nông nghiệp Pháp đã không thích ứng được với tình hình mới, không tận dụng được các cơ hội phát triển thời gian qua và phải chịu nhiều thua thiệt trong cuộc cạnh tranh kinh tế toàn cầu này.