Toàn cảnh một cuộc họp trong khuôn khổ Hội nghị thượng đỉnh BRICS ở Hạ Môn, Trung Quốc ngày 5/9. Ảnh: AFP/TTXVN |
Tuyên bố chung Hạ Môn được lãnh đạo các nước BRICS gồm Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi đưa ra sau 3 ngày nhóm họp với chương trình nghị sự dày đặc, cho thấy quyết tâm của các nước trong nỗ lực duy trì vai trò là một trong những đầu tàu kinh tế thế giới, có vị thế ngày càng lớn và sức cạnh tranh cao, thậm chí trở thành “đối trọng” với những thể chế như Nhóm các nước công nghiệp hàng đầu (G7) hay Nhóm các nền kinh tế phát triển và mới nổi hàng đầu (G20).
Bản thân việc lần đầu tiên hội nghị diễn ra dưới mô hình mới được gọi là “BRICS+”, với đại diện 5 nước Kenya, Ai Cập, Tajikistan, Mexico và Thái Lan được mời tới dự đối thoại, cũng thể hiện rõ tham vọng của BRICS muốn mở rộng ảnh hưởng và củng cố vị trí “quản trị toàn cầu” của mình trong thế giới đang phát triển.
Chưa thể nói là thành công, nhưng việc tại hội nghị, các nhà lãnh đạo BRICS đạt được nhất trí về những đóng góp hướng đến cải tổ cơ chế quản trị toàn cầu để giải quyết các thách thức về phát triển, đối phó những quan ngại về an ninh mà thế giới đang đối mặt như chống khủng bố hay vấn đề hạt nhân của Triều Tiên, có thể coi là một kết quả thực chất, nhất là trong bối cảnh sợi dây gắn kết giữa các nước trong nhóm hiện còn khá lỏng lẻo với nhiều tồn tại và khác biệt.
Cùng với những thách thức chung của kinh tế toàn cầu khi xu hướng bảo hộ mậu dịch đang ngày càng lan rộng, ở thời điểm hiện tại, chỉ Trung Quốc và Ấn Độ duy trì được đà tăng trưởng ổn định, trong khi Brazil, Nga và Nam Phi lại đối mặt với nhiều khó khăn nghiêm trọng về cả kinh tế, chính trị và ngoại giao. Những biến động như vậy đang khiến mục tiêu thu hẹp sự chênh lệch về mức độ phát triển giữa các nền kinh tế BRICS trở nên xa vời hơn.
Không chỉ có vậy, căng thẳng kéo dài suốt 10 tuần ở khu vực biên giới Ấn-Trung, chỉ mới được tháo ngòi vài ngày trước hội nghị, thực sự là mối đe dọa đối với sự gắn kết của BRICS. Những mâu thuẫn về lợi ích, sự cạnh tranh về địa chính trị đang trở thành những rào cản lớn cho BRICS trong quá trình tăng trưởng và phát triển. Không phải ngẫu nhiên mà từng có nhiều ý kiến lo ngại về khả năng tan rã của khối sau 16 năm hình thành.
Tuy nhiên, nếu xét trên bình diện toàn khối, BRICS vẫn là một trong những thể chế có tiềm năng kinh tế to lớn. Sau hơn 10 năm được thành lập, đến nay BRICS đã chiếm 43% dân số toàn cầu và 23% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của thế giới trong năm 2016, gần gấp đôi so với năm 2006. Trong một thập kỷ qua, BRICS đại diện cho hơn một nửa mức tăng trưởng của cả thế giới.
Việc BRICS thành lập Ngân hàng Phát triển mới (NDB) và Quỹ dự trữ ngoại tệ với tổng trị giá 200 tỷ USD thực sự là bước tiến trong quá trình khẳng định vị thế của nhóm. Chính vì thế, trong bối cảnh trật tự kinh tế thế giới đang thay đổi với tốc độ nhanh chóng, BRICS được các nước thành viên kỳ vọng sẽ nổi lên như là một đại diện cho các quốc gia đang phát triển, củng cố hơn nữa hợp tác Nam-Nam. Không những thế, BRICS được xem là “bệ phóng” để mỗi nước thành viên nâng cao vị thế và ảnh hưởng của mình.
Đó cũng là lý do khiến Trung Quốc, nền kinh tế thứ 2 thế giới và là nước chủ tịch luân phiên của BRICS năm 2017, đặt trọng tâm nghị sự mạnh mẽ vào việc thúc đẩy thương mại nội khối với chủ đề “Quan hệ đối tác mạnh mẽ hơn vì một tương lai tươi sáng hơn”.
Gạt bỏ những khác biệt để tăng cường hợp tác cùng có lợi giữa các nước trong nhóm được xem là yếu tố quan trọng nhằm tăng cường sức mạnh và sự gắn kết của khối, qua đó các nước BRICS sẽ thể hiện được vai trò tích cực cần có trong các vấn đề khu vực và quốc tế, đặc biệt trong việc giải quyết hiệu quả những thách thức đang đặt ra.
Điều này đặc biệt có ý nghĩa trong bối cảnh BRICS được thành lập với mục đích chính là để thể hiện tiếng nói lớn hơn của các nước đang phát triển trên trường quốc tế. Sự đồng thuận trong nhiều vấn đề mà các nhà lãnh đạo BRICS đạt được tại hội nghị, hay không khí thiện chí sau cuộc gặp cấp cao Trung Quốc-Ấn Độ bên lề hội nghị sau những căng thẳng biên giới gần đây, phần nào thể hiện mong muốn của các nước BRICS hướng tới mục tiêu chung này.
Tuy nhiên, đây không hề là mục tiêu dễ dàng đạt được. Các nhà lãnh đạo BRICS cũng thừa nhận việc kim ngạch thương mại nội khối tăng từ 15 tỷ USD năm 2010 lên 31,2 tỷ USD trong năm 2016, hay như trong 197 tỷ USD được các nước BRICS đầu tư trong năm 2016, chỉ 5,7% được thực hiện nội khối, là không tương xứng với tiềm năng. Bản thân nước chủ nhà Trung Quốc cũng có cách tiếp cận thận trọng khi đưa ra mức cam kết tài chính tương đối thấp dành cho BRICS tại hội nghị lần này.