Công ty khai khoáng 'biến' ruộng lúa thành đồng hoang

Trận mưa lũ kinh hoàng ngày 20/7/2018 đã gây thiệt hại nặng nề về người và tài sản của Nhà nước và nhân dân ở nhiều địa phương của tỉnh Yên Bái. Đến nay về cơ bản người dân đã ổn định cuộc sống sản xuất hàng ngày, tuy vậy vẫn còn có những hộ dân ở thôn Yên Ninh và thôn Khang Chính xã Hưng Thịnh, huyện Trấn Yên luôn thấp thỏm, lo âu với cuộc sống sản xuất của mình do ruộng, ao bị đất đá theo mưa lũ trôi từ trên đồi xuống vùi lấp. Theo họ, “kêu trời trời chẳng thấu”, kêu đến thôn, xã thì không được giúp đỡ, còn kêu lên doanh nghiệp Minh Đức có liên quan cũng không được quan tâm đúng mức.

Đi dọc cánh đồng hoang

Dọc theo chân những quả đồi phía dưới đỉnh núi 300 của nhà máy tuyển quặng sắt tại xã Hưng Thịnh, chúng tôi lặn lội theo dòng nước chừng hơn nửa cây số với những ruộng lúa, ao cá của người dân bị vùi lấp bởi đất đá từ trên đồi chảy về, tạo thành cánh đồng hoang hóa. Nhiều hộ dân ở đây đứng ngồi không yên bởi có ruộng mà không thể cấy lúa, có ao mà không thể nuôi cá.

Ông Hoàng Văn Nhuận, dân tộc Tày, trú ở thôn Yên Ninh, cho chúng tôi biết: "Nhiều đời nay gia đình chúng tôi sinh sống ở đất này và cũng chứng kiến không ít cảnh mưa lũ gây thiệt hại nặng như nước lũ về làm vỡ bờ ao mất cá; ruộng lúa bị lũ chảy qua phải vớt hoặc cấy dặm lại… nhưng chưa bao giờ bị đất đá vùi lấp nhiều như hiện nay". Rồi ông chỉ tay vào ao cá, ruộng lúa nhà mình với ngổn ngang đất đá không còn canh tác được nữa. Ông Nhuận khẳng định: "Tất cả chỉ vì nhà máy tuyển quặng sắt núi 300 của Công ty Cổ phần khai khoáng Minh Đức (gọi tắt là công ty Minh Đức) để cho đất đá trôi về mới gây thiệt hại nặng nề đến thế". 

Khi chúng tôi hỏi về chuyện đền bù, ông Nhuận cho biết: Toàn bộ số diện tích ruộng lúa, ao cá của gia đình ông được công ty Minh Đức “đổ đồng” bằng cách đền bù cho gia đình tôi sản lượng của một vụ mùa cấy lúa nước, còn vụ chiêm này thì chưa nói gì đến.

Hiện nay, mong muốn của gia đình ông Nhuận cùng nhiều hộ khác là công ty Minh Đức sớm khôi phục diện tích đất canh tác nông nghiệp để gia đình họ sớm ổn định sản xuất.

Ông Nguyễn Văn Đạt, trú ở thôn Khang Chính, than vãn: "Sau chiến tranh biên giới tháng 2 năm 1979, gia đình tôi chuyển về đây đã 40 năm nay, chưa năm nào ruộng lúa và ao cá của gia đình chúng tôi bị ngập nước, chỉ khi công ty Minh Đức về khai thác thì đất đá mới ồ ạt trôi về vùi lấp hết cả ruộng lúa. Bây giờ diện tích đó không thể canh tác được nữa, ấy vậy mà công ty cũng chỉ bồi thường cho chúng tôi đúng một vụ với mức 180 kg/sào, sau đó họ hỏi mua ruộng nhưng chúng tôi không bán. Từ đó đến nay ruộng của chúng tôi phải bỏ hoang, thử hỏi chúng tôi sống bằng cái gì?".

Riêng ông Đinh Văn Hương, trú ở thuộc thôn Khang Chính, bức xúc tố cáo về việc từ khi nhà máy đi vào hoạt động thì nguồn nước bị cạn kiệt, nước giếng nhà ông bị ô nhiễm nặng, không dùng được, gần một mẫu ao cá đã bị đất đá vùi lấp… Gia đình ông cùng với một số hộ khác nộp đơn lên xã, xã bảo phải có chữ ký của trưởng thôn. Về xin chữ ký của trưởng thôn, trưởng thôn không xác nhận. Cực chẳng đã ông mới gửi đơn cho các cơ quan báo chí và gửi đích danh Chủ tịch UBND huyện Trấn Yên và đang chờ hồi âm. 

Theo quan sát của chúng tôi thì những kiến nghị của người dân đều có cơ sở. Ruộng lúa, ao cá của trên 20 hộ ở các thôn Yên Ninh, Khang Chính hiện đang bị bỏ hoang hóa do đất đá vùi lấp. Điều đáng lưu ý là lũ, bão đã qua gần một năm, suốt thời gian đó đời sống của người dân nơi đây bị đảo lộn, tâm trạng đầy bức xúc mà chính quyền địa phương không quan tâm giải quyết.
 
Dư luận đặt câu hỏi: Ai “hậu thuẫn” cho doanh nghiệp Minh Đức để công ty này bình chân như vại trước nỗi khổ của người dân và thách thức dư luận? 

Bao giờ chính quyền mới vào cuộc?

Khi phóng viên làm việc với Nhà máy tuyển quặng Núi 300, một người đàn ông xưng tên Dũng, tự giới thiệu là người quản lý tại nhà máy này, nói: “Tôi đơn thuần chỉ quản lý về mảng khai thác, chế biến nên không được phép phát ngôn”. Ông này cũng không cho phép các phóng viên quay phim, chụp ảnh và phải chờ người có trách nhiệm cung cấp thông tin.

Sau đó, các phóng viên nhận được một cuộc điện thoại gọi từ Lào Cai. Người gọi điện thoại tự xưng tên Long và là lãnh đạo của Công ty Minh Đức. Ông này "phỏng vấn ngược" phóng viên: “Các anh về Hưng Thịnh xui dân đừng bán ruộng lúa cho công ty Minh Đức có phải không?”.

Làm việc với UBND xã Hưng Thịnh, ông Nguyễn Gia Hồng, Chủ tịch xã cho biết, công ty Minh Đức đã lách luật bằng cách nhờ một hộ dân trong thôn đứng tên để mua gom số ruộng lúa bị đất đá vùi lấp sau mưa lũ. Cũng theo ông Hồng, việc hộ dân trong thôn đứng ra giao dịch trong việc chuyển nhượng quyền sử dụng đất ruộng là đúng luật nên chính quyền không thể can thiệp được. Khi phóng viên hỏi về việc người dân yêu cầu Công ty Minh Đức khôi phục lại diện tích lúa, ao cá đã bị vùi lấp để họ canh tác thì vị này trả lời rằng đây là điều "bất khả thi" (?).

Trao đổi với phóng viên, ông Nguyễn Đình Chiến, Chủ tịch UBND huyện Trấn Yên, cho biết, cách đây khoảng một tuần ông đã tiếp xúc với các cử tri tại xã Hưng Thịnh nhưng không thấy người dân nêu ra vấn đề đền bù hay vớt đất đá ra khỏi ruộng lúa. Bản thân ông cũng không được chính quyền xã báo cáo về vụ việc này. Sau khi trao đổi với ông Nguyễn Đức Mầu, Phó Chủ tịch UBND huyện, ông Chiến hứa với các phóng viên sẽ có câu trả lời trong vòng một tuần.

Đánh giá cao tinh thần cầu thị, lắng nghe ý kiến của người dân và báo chí, các phóng viên cũng không khỏi băn khoăn về sự chậm trễ trong việc báo cáo tình hình từ cấp xã lên cấp huyện.

Công ty Minh Đức mua ruộng để làm gì? 

Được biết, phần lớn diện tích đất lúa của nông dân ở hai thôn Yên Ninh và thôn Khang Chính đã được Công ty Minh Đức lách luật để mua đứt nhưng sau đó lại bỏ hoang. Còn một số ít hộ do thiếu ruộng nên không đồng ý chuyển nhượng quyền sử dụng đất sản xuất mà yêu cầu công ty phục hồi nguyên trạng diện tích ruộng lúa, ao cá thì đến nay chưa được giải quyết. 

Theo quan sát của chúng tôi, tình trạng ruộng lúa, ao cá bị đất đá vùi lấp ở hai thôn nói trên đều có thể khôi phục được, chỉ có điều doanh nghiệp Minh Đức có chịu làm cho người dân hay không mà thôi. 

Tuy nhiên, cũng có một số ý kiến cho rằng một khi doanh nghiệp còn tiếp tục công việc khai khoáng thì tình trạng đất đá vùi lấp ruộng, ao lại xảy ra sau mỗi trận mưa. Doanh nghiệp Minh Đức sẽ có lợi hơn nếu chuyển đổi mục sử dụng đất, biến ruộng lúa thành đất phục vụ khai thác khoáng sản dù số ruộng này không nằm trong phạm vi đền bù để khai khoáng. 

Theo tìm hiểu của phóng viên: Quy định tại khoản 3, Điều 5, Chương 2, Nghị định 42/2012/NĐ-CP do Thủ tướng Chính phủ ký ngày 11/05/2012 “Về quản lý, sử dụng đất trồng lúa” ghi rõ: “Thẩm quyền quyết định chuyển mục đích sử dụng đất chuyên trồng lúa nước: Trường hợp chuyển đất chuyên trồng lúa nước sang sử dụng vào mục đích phi nông nghiệp theo quy định tại khoản 3 Điều 4 của Nghị định này, Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương phải báo cáo Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn xem xét, trình Thủ tướng Chính phủ cho phép trước khi Ủy ban nhân dân cấp có thẩm quyền quyết định việc chuyển mục đích sử dụng đất.”. 

Như vậy, việc công ty Minh Đức đã mua đất ruộng cấy lúa nước của người dân Hưng Thịnh thông qua một hộ gia đình rồi lại để hoang hóa là không đúng theo quy định. Các ngành chức năng cần sớm vào cuộc làm rõ.