Thuốc kháng thể đơn dòng, vũ khí mới phòng và điều trị COVID-19

Lựa chọn hỗ trợ cho vaccine

Vaccine không bao giờ cam kết sự bảo vệ tuyệt đối. Tuy nhiên, các nghiên cứu đang chỉ ra rằng khả năng phòng thủ mà vaccine COVID-19 cung cấp đang giảm đi nhanh hơn dự kiến. Một nghiên cứu từ Đại học Oxford công bố tuần trước cho thấy hiệu quả của vaccine Pfizer/BioNTech đã giảm một nửa sau 4 tháng. Một nghiên cứu khác, được công bố hôm 23/8 bởi Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh Mỹ (CDC) báo cáo rằng, kể từ khi biến thể Delta thống trị các làn sóng lây nhiễm, hiệu quả của vaccine công nghệ mRNA chống lây nhiễm đã giảm xuống 66% từ 91% ở nhóm người làm việc ở tuyến đầu.

Nếu vaccine COVID-19 có khe hở, chúng ta làm thế nào để bịt lỗ hổng đó. Hầu hết các cuộc thảo luận cho đến nay tập trung vào các mũi vaccine tăng cường như là cách tốt nhất để tăng mức độ miễn dịch. Điều đó có thể hiểu được. Tuy nhiên, có những giải pháp không phải vaccine cũng đáng được chú ý.

Thông báo hôm 24/8 của Pfizer và Johnson & Johnson, rằng một liều vaccine tăng cường của họ tạo ra gấp 3 lần kháng thể trung hoà của liều thứ hai, chắc chắn sẽ gây thêm nhiều chú ý với mũi tiêm thứ ba. Chương trình tiêm vaccine tăng cường của Israel đang được tiến hành tốt và chính quyền Tổng thống Biden đã có kế hoạch khuyến nghị người Mỹ nên tiêm mũi nhắc lại 6 tháng sau liều thứ hai. Tại châu Âu, Pháp và Đức có thể sẽ triển khai liều thứ ba cho một số nhóm dân cư từ tháng 9.

Nhưng mũi tăng cường không phải là lựa chọn duy nhất của chúng ta và trong một số trường hợp, chúng thậm chí có thể không phải là lựa chọn tốt nhất, chưa kể đang gây tranh cãi trong bối cảnh nguồn vaccine còn khan hiếm ở các nước thu nhập thấp.

May mắn thay, có một lựa chọn đầy hứa hẹn khác: liệu pháp điều trị phòng ngừa COVID-19 bằng cách sử dụng các kháng thể đơn dòng (mAbs). Đây là các protein được tạo ra trong phòng thí nghiệm giúp tăng cường phản ứng miễn dịch bằng cách dính với các vị trí cụ thể trên protein gai của SARS-CoV-2 và ngăn không cho virus tấn công các tế bào. Kỹ thuật này đã được phát triển hơn 35 năm trước và gần đây được sử dụng để chống lại virus Ebola.

Vũ khí hứa hẹn

Một số loại kháng thể đơn dòng, bao gồm cả loại REGN-COV của Regeneron Pharmaceuticals, từng được sử dụng điều trị COVID-19 cho cựu Tổng thống Donald Trump, đã nhận được giấy phép sử dụng khẩn cấp từ Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA). Liệu pháp điều trị của Regeneron (hợp tác với Roche Holding AG) cũng vừa được sự chấp thuận của cơ quan quản lý dược Anh. Liệu pháp này được cung cấp miễn phí tại Mỹ và lượng sử dụng đã tăng vọt trong những tuần gần đây.

REGN-COV được cấp phép sử dụng cho người phơi nhiễm với SARS-CoV-2, ngay cả khi chưa có kết quả xét nghiệm dương tính.

Theo một nhà phân tích của UBS Group AG, liệu pháp kháng thể đơn dòng trong điều trị và phòng ngừa COVID-19 đang mở ra doanh thu 3 tỷ USD trong năm nay.

Liệu pháp kháng thể đơn dòng trị COVID-19 thú vị nhất có thể là AZD7442 của AstraZeneca, còn được gọi là liệu pháp điều trị Kháng thể Tác dụng kéo dài (LAAB).

Liệu pháp này vừa được Astra báo cáo một số kết quả thử nghiệm giai đoạn cuối ấn tượng. Sau khi một thử nghiệm trước đó thất bại, AstraZeneca đã khởi động nghiên cứu có tên PROVENT để thử nghiệm một liệu pháp kết hợp hai loại kháng thể đơn dòng ở người, do Trung tâm Y tế Đại học Vanderbilt phát triển và được cấp phép cho công ty vào tháng 6/2020. Thử nghiệm mới nhất cho thấy hiệu quả giảm 77% nguy cơ mắc COVID-19 có triệu chứng khi sử dụng liệu pháp so với sử dụng giả dược, trong nghiên cứu có trên 5.000 người tham gia.

Điều làm cho loại hỗn hợp kháng thể đơn dòng này trở nên đặc biệt thú vị là hiệu quả kéo dài của nó. 

Ta đã biết một nhược điểm của kháng thể đơn dòng nói chung là hiệu quả không tồn tại quá lâu: Việc tiêm hoặc truyền mAbs để ngăn ngừa nhiễm virus hoặc giải quyết các triệu chứng có thể kéo dài vài tháng. Nhưng hỗn hợp của AstraZeneca, sử dụng một kỹ thuật độc quyền kéo dài thời gian bán huỷ được gọi là YTE, giúp tăng thời gian các kháng thể có tác dụng, khiến cho liệu pháp này duy trì khả năng dài hơn gấp 3 lần so với kháng thể thông thường.

Liệu pháp kháng thể đơn dòng bằng một mũi tiêm bắp duy nhất của AstraZeneca, có tác dụng kéo dài từ 12 tháng trở lên, có thể "thay đổi cuộc chơi" đối với những người không thể tiêm vaccine vì một số lý do, như bị suy giảm miễn dịch, hoặc với các nhân viên y tế tuyến đầu đã tiêm đủ vaccine.

Mặc dù nghiên cứu cho thấy một số loại kháng thể đơn dòng nhất định có thể làm giảm nguy cơ nhập viện hoặc tử vong, liệu pháp điều trị của AstraZeneca vẫn cần phải trải qua đánh giá về dữ liệu và thủ tục phê duyệt theo quy định. Chúng ta cũng cần có thêm bằng chứng về hiệu quả chống lại biến thể Delta. Ngoài ra, các nhà khoa học sẽ muốn xác minh rằng cách tiếp cận này không làm suy yếu hiệu quả của vaccine như đôi khi có thể xảy ra với các kháng thể đặc hiệu với virus.

Trong khi đó, AstraZeneca hiện đã sản xuất các liều AZD7442, với sự tài trợ của chính phủ Mỹ, bao gồm một thỏa thuận cung cấp cho Mỹ 700.000 liều (được cho là trị giá lên đến 726 triệu USD). Công ty cũng đang đàm phán với các quốc gia khác. Nếu AZD7442 vượt qua các rào cản quy định, hy vọng nó có thể được chấp thuận vào cuối năm nay, trở thành phương pháp phòng ngừa COVID-19 có tác dụng kéo dài đầu tiên không phải là vaccine.

Rõ ràng, đây sẽ là một tin tốt cho AstraZeneca, công ty đã gặp phải rất nhiều khó khăn trên con đường triển khai vaccine COVID-19. AstraZeneca chưa suy đoán về quy mô nhu cầu chính xác, nhưng dựa trên đơn đặt hàng của Mỹ và ước tính rằng khoảng 2% dân số trở lên sẽ là mục tiêu chính để được điều trị, không khó để họ nhanh chóng có đơn đặt hàng triệu liều thuốc.

Vaccine COVID-19 vẫn mang lại cho chúng ta mức độ bảo vệ cao khỏi mắc bệnh nặng. Nhưng những vấn đề về thời gian, hiệu quả và tính công bằng của liều vaccine thứ ba vẫn đang là chủ đề thảo luận. Thế giới sẽ cần nhiều hơn thế trong kho vũ khí chống lại biến thể Delta và các biến thể khác.