Sự thỏa hiệp cần thiết

Ngày 25/6, Tổng thống Mỹ Joe Biden ký ban hành đạo luật được đánh giá là quy định về vũ khí quan trọng nhất trong gần 30 năm qua ở đất nước đang đối mặt với bạo lực súng đạn tràn lan, các vụ xả súng kinh hoàng, tự tử bằng vũ khí nóng cướp đi nhiều sinh mạng mỗi năm

Với 234 phiếu thuận và 193 phiếu chống, ngày 24/6, Hạ viện Mỹ đã tán thành dự luật lưỡng đảng "Vì cộng đồng an toàn hơn" về kiểm soát súng đạn. Trước đó, ngày 23/6, Thượng viện Mỹ đã thông qua dự luật này với 65 phiếu thuận.

Dự luật này phê duyệt gói 11 tỷ USD tài trợ cho vấn đề sức khỏe tâm thần, 2 tỷ USD cho các chương trình đảm bảo an toàn học đường, các chương trình can thiệp khủng hoảng và khuyến khích các bang đưa hồ sơ vị thành niên vào Hệ thống Kiểm tra lý lịch hình sự quốc gia. Dự luật cũng đưa ra những thay đổi đáng kể về quy định mua súng đối với các đối tượng ở độ tuổi từ 18 đến 21 cũng như cấp kinh phí để khuyến khích các bang thực hiện luật "cờ đỏ", tước quyền sở hữu súng của những người được coi là mối đe dọa.

Đạo luật lưỡng đảng vì cộng đồng an toàn hơn yêu cầu các cá nhân "liên tục mua và bán vũ khí" phải đăng ký giấy phép sở hữu vũ khí liên bang và thực hiện kiểm tra lý lịch đối với khách hàng của họ. Đặc biệt, Chính phủ Mỹ sẽ chi một khoản tiền lên tới 1 tỷ USD để tài trợ cho "các chương trình sau giờ học, trước khi tới trường và chương trình học hè", trong đó chi 300 triệu USD để huấn luyện học sinh và giáo viên "cách ngăn chặn và ứng phó với bạo lực cho bản thân và người khác". Văn kiện này giúp "bịt" một lỗ hổng nhiều năm nay trong luật hôn nhân gia đình của Mỹ, gọi là “Lỗ hổng bạn trai”, theo đó các đối tượng có tiền sử bạo lực với bạn đời hoặc người yêu sẽ không được phép mua súng trong vòng tối thiểu là 5 năm.    

Sự kiện lưỡng viện Quốc hội Mỹ thông qua dự luật quan trọng nói trên được đánh giá là thắng lợi chính trị của chính quyền Tổng thống Joe Biden, đặc biệt trong bối cảnh năm nay nước Mỹ tiến hành bầu cử quốc hội giữa nhiệm kỳ. Đây là một sự thỏa hiệp cần thiết của các nghị sĩ hai đảng Cộng hòa và Dân chủ vì sự an toàn của người dân. Tổng thống Biden đánh giá đây một trong những bước đi ý nghĩa nhất vài thập niên qua mà cơ quan lập pháp Mỹ thực thi nhằm giảm tình trạng bạo lực súng đạn tại nước này.

Theo Chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi, đạo luật này bao gồm các bước tiến mạnh mẽ để cứu mạng mọi người, không chỉ khỏi các vụ xả súng hàng loạt kinh hoàng mà còn khỏi các vụ tấn công hằng ngày của tội phạm bạo lực súng đạn, hành vi tự sát hay sự cố thương tâm. Trước đó, tuyên bố trong phiên bỏ phiếu tại Thượng viện, Thượng nghị sỹ đảng Cộng hòa John Crony phát biểu: “Tôi không tin rằng chúng ta sẽ không làm gì khi đối mặt với những điều mà chúng ta thấy trong vụ xả súng ở Uvalde và những điều cũng nhìn thấy ở các cộng đồng khác”. Trong khi đó, Thượng nghị sỹ đảng Dân chủ Chris Murphy khẳng định: “Dự luật này là một sự thỏa hiệp. Nó không phải là tất cả những thứ mà chúng tôi muốn. Nhưng điều mà chúng tôi đang làm sẽ cứu sống hàng nghìn mạng người”.

Sau khi thông qua Đạo luật Phòng chống bạo lực súng ngắn Brady năm 1993 cùng Đạo luật Kiểm soát tội phạm bạo lực và thực thi pháp luật năm 1994, Quốc hội Mỹ gần như không có thêm động thái đối phó bạo lực súng đạn trong nhiều thập niên qua. 

Theo giới phân tích, dự luật lưỡng đảng vì cộng đồng an toàn hơn là một nỗ lực mang tính liên bang mới quan trọng nhất nhằm giải quyết nạn bạo lực súng đạn tại Mỹ. Dự luật trên được đưa ra sau khi xảy ra vụ xả súng đẫm máu tại một trường tiểu học ở thị trấn Uvalde, bang Texas, và tại một siêu thị ở thành phố Buffalo, bang New York, khiến hàng chục người thiệt mạng và gây chấn động nước Mỹ. Các nhà lập pháp Mỹ tìm cách thúc đẩy để dự luật được thông qua trước kỳ nghỉ lễ Quốc khánh Mỹ ngày 4/7 tới.

Sau vụ xả súng tại trường tiểu học Robb, Tổng thống Biden lập tức kêu gọi các nhà lập pháp thông qua luật kiểm soát súng đạn. Ông từng gọi bạo lực súng đạn ở Mỹ là "dịch bệnh", "nỗi hổ thẹn" với cộng đồng quốc tế. Thượng nghị sĩ đảng Dân chủ Chris Murphy bày tỏ sự sợ hãi và phẫn nộ về vụ xả súng ở trường tiểu học Robb. Ông lớn tiếng chỉ trích các đồng nghiệp không chịu hành động suốt nhiều năm qua, bất chấp hàng loạt thương vong từ bạo lực súng đạn. Cựu Tổng thống Barack Obama cũng tuyên bố phải nhanh chóng hành động để xử lý bạo lực súng đạn ở Mỹ. Ông nói thêm nước Mỹ đã tê liệt không phải vì nỗi sợ, mà vì những người vận động hành lang ủng hộ súng đạn và vì đảng Cộng hòa không sẵn sàng hành động để ngăn chặn các vụ xả súng tái diễn.

Số liệu mới nhất của Cục Điều tra liên bang Mỹ (FBI) cho thấy nước này năm 2021 ghi nhận 61 vụ xả súng, cao nhất trong hơn 20 năm, khiến 103 người thiệt mạng và 140 người bị thương. Báo cáo của FBI còn chỉ ra rằng California là bang ghi nhận nhiều vụ nổ súng nhất vào năm ngoái, với 6 trong tổng số 61 vụ, dù đây là một trong những bang có luật về súng đạn nghiêm ngặt nhất đất nước. Đứng sau California là Texas và Georgia, đều ghi nhận 5 vụ xả súng. Mới đây, tạp chí New Republic dẫn số liệu từ Kho lưu trữ thông tin bạo lực súng đạn của Mỹ cho biết, trong 21 tuần đầu tiên của năm 2022, nước Mỹ đã chứng kiến tổng cộng 216 vụ xả súng hàng loạt, trong đó có 27 vụ xảy ra ở trường học. Trung bình mỗi tuần có khoảng 10 vụ xả súng ở nước này.

Các chuyên gia nhận định số lượng súng khổng lồ và việc người dân có thể dễ dàng sở hữu là nguyên nhân chính khiến Mỹ phải chứng kiến các vụ xả súng và trong nhiều thập niên qua sống chung với "văn hóa súng đạn". Theo Giáo sư Adam Lankford, Đại học Alabama, người đã nghiên cứu về các vụ xả súng hàng loạt trên thế giới suốt nhiều năm, Mỹ chiếm khoảng 4,4% dân số toàn cầu, nhưng sở hữu 42% số súng trên thế giới. Từ năm 1966 đến 2012, khoảng 31% đối tượng xả súng trên thế giới là người Mỹ. Ông nhấn mạnh yếu tố lớn nhất để lý giải cho điều này là súng ở Mỹ rất dễ dàng tiếp cận, ngay cả với những người có nguy cơ cao. Do vậy, để ngăn chặn bạo lực súng đạn, vấn đề cần làm ngay và làm một cách dứt khoát là siết chặt các quy định về sở hữu vũ khí nóng. 

Tuy nhiên, cần thừa nhận một thực tế: bạo lực và kiểm soát súng đạn sẽ vẫn là vấn đề thời sự đeo bám nước Mỹ khi buôn bán vũ khí mang lại nguồn thu ngân sách không hề nhỏ, do vậy thế lực phản đối siết chặt quy định súng đạn vẫn rất mạnh. Điều này đã thể hiện qua số phiếu phản đối dự luật tại Hạ viện và Thượng viện Mỹ, lần lượt là 193/435 và 33/100 phiếu. Theo công ty nghiên cứu IBISWorld, thị trường sản xuất và kinh doanh súng đạn ở Mỹ trị giá khoảng 34 tỷ USD, cung cấp công việc cho hơn 150.000 người. Hiệp hội Súng trường quốc gia (NRA) được coi là tổ chức có khả năng vận động hành lang mạnh mẽ, từng ngăn Quốc hội Mỹ thông qua các dự luật về kiểm soát súng đạn. Theo dữ liệu của tổ chức phi chính phủ Open Secrets, NRA chi khoảng 3 triệu USD một năm để gây ảnh hưởng đến các chính sách về súng đạn. Việc Quốc hội Mỹ có được sự đồng thuận với dự luật lưỡng đảng vì cộng đồng an toàn hơn là sự thỏa hiệp cần thiết ban đầu, song để văn kiện này thực sự hiệu quả trong thực tế đúng như tên gọi của nó, có lẽ vẫn cần thêm những sự thỏa hiệp.