Chuyển động trong cục diện Nam Á nhìn từ chuyến thăm Ấn Độ của Ngoại trưởng Taliban

Ý nghĩa chiến lược của chuyến thăm

Theo đài CNA, chuyến thăm của ông Muttaqi không chỉ đơn thuần là hoạt động ngoại giao thông thường. Ấn Độ đã công bố nâng cấp phái bộ ngoại giao tại Kabul lên thành đại sứ quán, thể hiện mong muốn tăng cường sự hiện diện và ảnh hưởng tại Afghanistan, dù vẫn chưa công nhận chính thức Taliban là chính quyền hợp pháp của quốc gia này. Động thái mới nhất phản ánh cách tiếp cận thực dụng của Ấn Độ trong việc duy trì vai trò tại Afghanistan – quốc gia có vị trí địa chính trị đặc biệt quan trọng nằm ở ngã tư giữa Trung Á, Nam Á và Tây Á.

Theo các nhà phân tích, bước đi của New Delhi còn có thể giúp cân bằng ảnh hưởng đang tăng lên của Trung Quốc trong khu vực, đồng thời đối trọng với đối thủ truyền thống là Pakistan – quốc gia đã và đang có những mối quan hệ phức tạp với chính quyền Taliban. Afghanistan, vốn là nơi cạnh tranh ảnh hưởng giữa các cường quốc trong nhiều thập kỷ, một lần nữa trở thành điểm nóng chính trị, kinh tế và an ninh tại khu vực.

Quan hệ kinh tế và hợp tác tiềm năng

Trong giaI đoạn Chính phủ Afghanistan được Mỹ hậu thuẫn (2004 – 2021), Ấn Độ đã đầu tư khoảng 3 tỷ USD vào quốc gia này - tập trung vào các lĩnh vực như phát triển hạ tầng, giáo dục và y tế. Tuy nhiên, khi Mỹ rút quân vào năm 2021, hầu hết các dự án và quan hệ hợp tác bị gián đoạn. Chuyến thăm lần này của ông Muttaqi được đánh giá là cơ hội để tái khởi động quan hệ hợp tác và đầu tư, góp phần hỗ trợ kinh tế cho Afghanistan cũng như tăng cường vị thế chiến lược của Ấn Độ.

Tuy nhiên, việc duy trì hợp tác với chính quyền Taliban cũng đặt ra nhiều thách thức, đặc biệt trong bối cảnh quốc tế vẫn còn nhiều nghi ngờ về tính ổn định và minh bạch của chính quyền này.

Tình hình an ninh và mối quan hệ với Pakistan

Chuyến thăm diễn ra trong bối cảnh quan hệ giữa Afghanistan và Pakistan có nhiều căng thẳng. Ngay sau khi ông Muttaqi đến New Delhi, Pakistan đã tiến hành không kích nhằm vào thủ lĩnh nhóm Tehrik-e-Taliban Pakistan (TTP) tại Kabul – một hành động phản ánh sự phức tạp trong quan hệ giữa các nhóm vũ trang và chính quyền ở khu vực biên giới.

Nhóm TTP, được cho là có khoảng 30.000 thành viên, đang là mối đe dọa an ninh nghiêm trọng đối với Pakistan với mục tiêu thiết lập một tiểu vương quốc Hồi giáo. Taliban và TTP đều có chung sắc tộc Pashtun, sinh sống ở cả hai bên Đường Durand – đường biên giới dài hơn 2.600 km giữa Pakistan và Afghanistan, vốn chưa được Kabul chính thức công nhận .

Cuộc không kích của Pakistan đã khiến Taliban lên án và đáp trả bằng các hoạt động quân sự tại khu vực biên giới. Sau nhiều vụ đụng độ, ngày 15/10, hai bên đã nhất trí tạm ngừng giao tranh để giảm thiểu tổn thất cho dân thường. Điều này cho thấy trong khi Taliban tìm cách củng cố quyền kiểm soát nội bộ, vấn đề an ninh biên giới và quan hệ với các nhóm vũ trang vẫn là thách thức lớn.

Cân bằng giữa tính chính danh và thực tế

Hiện tại, chỉ có một số ít quốc gia công nhận chính quyền Taliban về mặt ngoại giao, trong đó có Nga. Đa số quốc gia và tổ chức quốc tế vẫn duy trì quan hệ qua các kênh gián tiếp hoặc phái bộ không chính thức. Ghế đại diện Afghanistan tại Liên hợp quốc vẫn do đại diện chính phủ tiền nhiệm nắm giữ.

Ấn Độ theo đuổi chính sách cân bằng, thừa nhận thực tế chính quyền Taliban đang kiểm soát Afghanistan nhưng chưa công nhận chính thức, đồng thời vẫn duy trì cam kết hỗ trợ phát triển và hợp tác trong các lĩnh vực quan trọng. Đây là cách tiếp cận thận trọng, vừa duy trì quan hệ, vừa quan sát diễn biến thực tế và phối hợp với cộng đồng quốc tế, nhất là Liên hợp quốc, nhằm giữ vững ảnh hưởng và tránh gây thêm căng thẳng trong khu vực. 

Bên cạnh Ấn Độ, các cường quốc như Trung Quốc và Nga cũng đang tăng cường quan hệ với Taliban nhằm đảm bảo an ninh khu vực, ngăn chặn nguy cơ các nhóm cực đoan sử dụng Afghanistan làm căn cứ hoạt động. Trong khi đó, Mỹ và các nước phương Tây vẫn duy trì quan điểm thận trọng và chưa có dấu hiệu tái thiết lập hiện diện quân sự hoặc chính trị rõ ràng tại Afghanistan.

Tác động đối với cục diện khu vực

Chuyến thăm của Ngoại trưởng Taliban tới Ấn Độ không chỉ mang ý nghĩa song phương mà còn tác động đến bức tranh chiến lược rộng lớn hơn của khu vực Nam Á. Trong bối cảnh cạnh tranh ảnh hưởng giữa các nước lớn ngày càng rõ rệt, Afghanistan tiếp tục giữ vai trò là “ngã tư địa chính trị” – nơi giao thoa lợi ích giữa Trung Á, Nam Á và Trung Đông.

Việc nhiều quốc gia khu vực chọn tiếp cận linh hoạt và xây dựng quan hệ làm việc với chính quyền hiện tại tại Kabul phản ánh sự chuyển dịch chiến lược đáng chú ý. Dù còn nhiều lo ngại về tính bền vững và ổn định nội bộ của Afghanistan, các bên đều có xu hướng tìm kiếm giải pháp dung hòa, giảm thiểu rủi ro và thúc đẩy lợi ích lâu dài.

Có thể thấy, chuyến thăm Ấn Độ của Ngoại trưởng Amir Khan Muttaqi đánh dấu một bước tiến quan trọng trong quá trình tái hội nhập khu vực của chính quyền Taliban. Dù chưa đạt được công nhận chính thức từ cộng đồng quốc tế, các động thái ngoại giao như vậy phần nào cho thấy thực tế mới đang hình thành tại Nam Á – nơi các quốc gia buộc phải điều chỉnh chính sách để thích nghi với cục diện thay đổi nhanh chóng.

Afghanistan vẫn là một ẩn số lớn về an ninh và ổn định chính trị, song cũng là điểm kết nối chiến lược không thể bỏ qua đối với bất kỳ cường quốc nào muốn duy trì ảnh hưởng tại khu vực.