Tổng thống Donald Trump tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia. Ảnh: Getty Images
Tổng thống Trump đã tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia để huy động tiền xây tường biên giới, thực hiện cam kết tranh cử năm 2016. Ông cũng sẵn sàng với các rắc rối pháp lý tại Tòa án Tối cao.
Căn cứ để Tổng thống tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia là Đạo luật Tình trạng khẩn cấp quốc gia năm 1976, cho phép các tổng thống thực hiện điều trên dưới một số hạn chế nhất định. Ví dụ, Tổng thống Trump chỉ có thể sử dụng các quyền lực cụ thể mà Quốc hội đã cho phép trong luật. Ông phải nói rõ ông đang sử dụng quyền lực nào. Đạo luật này cũng không định nghĩa thế nào là một tình trạng khẩn cấp.
Xem video Tổng thống Trump tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia (nguồn: Washington Post):
Phóng viên tờ Vox đã tham khảo ý kiến 11 chuyên gia về tính pháp lý trong tuyên bố của Tổng thống Trump. Các chuyên gia cho biết luật năm 1976 có đủ sự mơ hồ để ông Trump tận dụng nhằm tuyên bố tình trạng khẩn cấp. Tuy nhiên, động thái này có thể không vượt qua được thách thức tại tòa án.
Chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi và lãnh đạo phe Dân chủ chiếm thiểu số tại Thượng viện Chuck Schumer ngày 15/2 thông báo họ sẵn sàng thực hiện nhiều biện pháp để tìm cách ngăn chặn quyết định này của Tổng thống. Trong tuyên bố chung, hai nghị sĩ nêu rõ: “Quốc hội sẽ bảo vệ thẩm quyền theo hiến pháp của chúng ta, tại Quốc hội, tại tòa án, trước dân chúng bằng cách sử dụng mọi biện pháp sẵn có”.
Sau đây là 5 đối tượng có thể thách thức tuyên bố của Tổng thống Trump.
1. Thượng viện và Hạ viện
Phe Dân chủ tại Quốc hội đã tuyên bố sẽ sử dụng mọi biện pháp họ có để phản đối tình trạng khẩn cấp quốc gia của Tổng thống Trump, trong đó có kiểm tra pháp lý. Họ có thể ra một nghị quyết không thừa nhận tình trạng khẩn cấp quốc gia – một qui định trong Đạo luật Tình trạng khẩn cấp quốc gia năm 1976.
Nữ nghị sĩ Alexandria Ocasio-Cortez. Ảnh: Reuters
Cả hai viện Quốc hội sẽ cần thông qua nghị quyết với đa số phiếu, tức cần 51 phiếu ở Thượng viện và 218 phiếu ở Hạ viện.
Nghị sĩ Cộng hòa Joaquin Castro và nghị sĩ Dân chủ Alexandria Ocasio-Cortez đã thông báo họ sẵn sàng đưa ra một dự luật tại Hạ viện nhằm ngăn chặn tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia.
Ông Castro trước đó đã cho biết ông định trình dự luật tại Hạ viện – nơi phe Dân chủ có đa số ghế. Hiện còn xem Thượng viện có đủ số phiếu để thông qua hay không. 47 thượng nghị sĩ Dân chủ sẽ cần thêm 4 thượng nghị sĩ Cộng hòa ủng hộ.
Nếu dự luật được thông qua, văn kiện sẽ được trình lên Tổng thống Trump và ông được cho là sẽ phủ quyết dự luật. Cần lưu ý rằng Tổng thống đã cảnh báo phủ quyết nhiều dự luật nhưng thực sự chưa sử dụng quyền này trong suốt 2 năm qua.
Do Tổng thống nhiều khả năng sẽ phủ quyết nên để ngăn chặn tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia, dự luật sẽ cần được thông qua với đa số với tỷ lệ 2/3 ở cả Hạ viện và Thượng viện để vô hiệu hóa quyền phủ quyết của tổng thống.
Để đạt được điều đó ở cả hai viện, phe Dân chủ sẽ cần sự ủng hộ của rất nhiều nghị sĩ Cộng hòa để có thể hội đủ 67 phiếu ở Thượng viện và 290 phiếu ở Hạ viện. Tờ Vox cho rằng không có khả năng có nhiều nghị sĩ Cộng hòa sẽ trực tiếp chống lại Tổng thống Trump.
2. Phe Dân chủ
Như bà Pelosi và ông Schumer đã đề cập đưa cuộc chiến này ra tòa án là một biện pháp có thể thực hiện nhằm ngăn chặn tuyên bố tình trạng khẩn cấp. Từng có một tiền lệ do phe Cộng hòa ở Hạ viện thực hiện.
Bà Pelosi và ông Schumer. Ảnh: Reuters
Theo Vox, phe Dân chủ ở Hạ viện có thể kiện Nhà Trắng với cơ sở rằng Tổng thống Trump đã vượt quyền chi tiêu theo hiến pháp của Quốc hội. Đây cũng là lý lẽ mà phe Cộng hòa đưa ra khi kiện Tổng thống lúc đó là Barack Obama năm 2014. Phe Cộng hòa cho rằng các quan chức Nhà Trắng định dùng ngân sách liên bang chưa được Quốc hội cho phép để chi trả cho các nhà bảo hiểm theo Đạo luật chăm sóc sức khỏe hợp túi tiền. Khi đó, một thẩm phán đã phán quyết rằng phe Cộng hòa có cơ sở để kiện Nhà Trắng.
Trong trường hợp hiện nay, phe Dân chủ tại Hạ viện có thể thách thức tình trạng khẩn cấp quốc gia bằng cách lý luận rằng đó thực sự không phải là tình trạng khẩn cấp.
3. Chủ đất
Khi Tổng thống Trump tuyên bố tình trạng khẩn cấp, một đối tượng có thể phản kháng lại tuyên bố này là những người có đất dọc biên giới Mỹ-Mexico, nơi Tổng thống Trump muốn xây tường biên giới.
Một đoạn hàng rào biên giới Mỹ-Mexico. Ảnh: AFP
Theo tờ New York Times năm 2017, các chủ đất ở Texas đã có hàng chục đơn kiện chống lại Tổng thống George W. Bush năm 2006 sau khi ông ký Đạo luật hàng rào an ninh, cho phép xây rào và tường dọc biên giới. Trong trường hợp của Tổng thống Trump, điều này có thể xảy ra tương tự.
Chính phủ liên bang có thể viện dẫn hợp pháp quyền tước đoạt quyền sở hữu. Đây là một quyền để thu hồi đất và tài sản tư nhân rồi chuyển đổi để sử dụng cho mục đích công cộng theo quy định trong Hiến pháp Mỹ.
Tuy nhiên, nếu ông Trump cố gắng làm vậy để xây tường, ông có thể đối mặt với phản kháng. Các chủ đất có thể kiện nhằm không cho chính phủ động vào đất của mình. Các vụ kiện này có thể kéo dài.
Theo Washington Post, 334 vụ kiện kiểu trên đã được đâm đơn ở nam Texas thời Tổng thống Bush. Trong đó, 60 tới 70 vụ vẫn chưa được xử.
4. Các tổ chức hoạt động tự do
Liên đoàn Tự do Dân sự Mỹ (ACLU) đã nhiều lần kiện chính quyền của Tổng thống Trump. Ngày 15/2, họ tuyên bố sẽ kiện ông vì tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia bất hợp pháp.
Tổ chức ACLU. Ảnh: Sam Simmonds/Polaris
Tổ chức này gọi động thái của ông Trump là “lạm quyền, vi hiến, làm tổn thương các cộng đồng Mỹ”.
Trong tuyên bố, Giám đốc Điều hành ACLU Anthony Romero cho biết chi tiết vụ kiện sẽ có trong đầu tuần tới.
Trước khi Tổng thống Trump tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia, tổ chức phi lợi nhuận, phi đảng phái Protect Democracy (Bảo vệ Nền Dân chủ) và tổ chức tư vấn Trung tâm Niskanen cho biết họ sẵn sàng nộp đơn kiện. Họ đại diện cho hạt El Paso và Mạng lưới Biên giới vì Nhân quyền.
Tổng thống Trump đã tới El Paso đầu năm 2019 để vận động về bức tường biên giới.
Thẩm phán Ricardo Samaniego thuộc hạt El Paso đã chỉ trích ông Trump vì đã đưa ra tuyên bố tiêu cực về El Paso để bảo vệ bức tường biên giới.
5. Bang California và các bang khác
Ông Gavin Newsom (trái) và ông Xavier Becerra. Ảnh: AP
Bang California cho biết đang lên kế hoạch kiện để phản đối tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia.
Thống đốc Gavin Newsom và Bộ trưởng Tư pháp bang California Xavier Becerra cho rằng Tổng thống Trump đang “tạo dựng khủng hoảng và tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia giả tạo”. Trong tuyên bố chung, họ nói: “Thông điệp của chúng tôi tới Nhà Trắng rất rõ ràng và đơn giản: California sẽ gặp các ngài ở tòa”.
Bang California không phải là bang duy nhất thách thức tuyên bố của Tổng thống.
Bộ trưởng Tư pháp bang Nevada, ông Aaron Ford ra tuyên bố nói rằng chính quyền của ông Trump cần sẵn sàng với thách thức pháp lý nếu nguồn ngân sách liên bang của Nevada bị ảnh hưởng. Các bang khác có thể cũng phản kháng tương tự.