Castor Castro mới 14 tuổi khi gia đình ông chuyển đến La Faena, một dự án dân cư ở phía đông Santiago, năm 1967. Ông Castro nhớ lại: “Chẳng có gì ở đó cả, chỉ có đất trống. Mỗi gia đình được giao cho một mảnh đất và họ phải tự xoay sở xây nhà. Không có điện, đường ống nước, tất cả chỉ là đất mà thôi”.
Cho dù mảnh đất được cấp ở La Faena chưa có gì nhưng ông Castor và gia đình thực ra đã rất may mắn. Họ chính là đối tượng thụ hưởng của “Operación Sitio” (Chiến dịch công trường). Đây là một chính sách nhà ở táo bạo của chính phủ Chile trong những năm cuối những năm 1960.
Khủng hoảng nhà ở tại Chile trong thập niên 1960 của thế kỷ trước bắt nguồn từ làn sóng di cư từ vùng nông thôn tới thủ đô Santiago. Trong khoảng thời gian từ 1940 đến 1960, dân số của Santiago đã tăng gấp đôi lên gần 2 triệu người. Những gia đình nghèo khó, tuyệt vọng tìm kiếm nơi ở do vậy nhiều người liễu lĩnh đến sống ở những vùng đất "nhảy dù".
Những căn nhà mới được xây trong “Chiến dịch Phấn trắng”. |
Trước đó, chính phủ Chile thường dùng những biện pháp truyền thống để giải quyết khủng hoảng nhà ở, như xây các khu dân cư bằng bê tông, thấp tầng cho hàng chục gia đình. Tuy nhiên, biện pháp này không đáp ứng đủ nhu cầu. Người nghèo Chile vẫn không thể mua nhà.
Chính vì vậy, chính phủ Chile đã thay đổi chiến lược, thay vì xây nhà họ lại bán đất. Năm 1964, Tổng thống mới của Chile Eduardo Frei Montalva cam kết đến cuối thập niên đó sẽ xây thêm 360.000 căn nhà mới. Trong năm tiếp theo, Bộ Nhà ở lần đầu tiên đã được thành lập và chính phủ còn phát động "Chiến dịch công trường". Trong “Chiến dịch công trường”, một số mảnh đất ngoại ô Santiago được bán với giá tượng trưng cho các gia đình nghèo và họ còn được mua trả góp. Chính sách này còn có tên khác là “Chiến dịch Phấn trắng” vì các quan chức Bộ Nhà ở thường dùng phấn trắng để chia đất.
Trong “Chiến dịch Phấn trắng”, thay vì để người dân chiếm các mảnh đất trái phép rồi không được tiếp cận với cả các dịch vụ cơ bản nhất như điện, nước thì các gia đình nghèo chỉ cần chi một khoản tiền nhỏ để mua đất riêng. Họ có thể xây nhà mà không lo bị đuổi. Họ đã có cơ hội thực sự sở hữu một căn nhà.
Để khởi động, chính phủ Chile đã cung cấp một căn nhà gỗ đơn giản với nguồn điện và đường ống nước. Nhưng khi nhu cầu tăng vọt, chính phủ chỉ cấp đất trống. Người dân phải tự xây nhà. Lợi ích của phương thức này cũng khá rõ ràng. Thay vì xây nhà cho một số gia đình may mắn, chính phủ có thể nhanh chóng cung cấp đất cho hàng ngàn gia đình.
Người dân tìm nhà mới tập trung tại ngoại ô Santiago năm 1967. |
Ông Celso Oviedo, một cư dân khác của La Faena, cho biết gia đình ông chuyển đến khu vực này vào cuối năm 1966. Nay cha của ông đã 86 tuổi và vẫn sống trong ngôi nhà giản dị do chính đôi bàn tay ông xây. Ông Celso kể lại: “Một vài gia đình không có nhà, đặc biệt là trong những tháng đầu. Họ sống trong lều tạm bợ”.
“Chiến dịch Phấn trắng” đã kích thích sự tự lập của người dân. Đối diện với khó khăn khi xây dựng một căn nhà, người dân đã học cách làm mộc, kỹ năng làm đường ống rồi họ truyền kinh nghiệm cho hàng xóm. Một số người còn mở sạp hàng nhỏ bán cửa kính, ống nước và tấm gỗ ván.
Trong 6 năm cầm quyền của Tổng thống Eduardo Frei Montalva, Chile đã tăng gấp 4 lần tỉ lệ đất được cấp, giúp 380.000 người nghèo Chile có nhà ở. Nhưng nhiều năm sau đó, “Chiến dịch Phấn trắng” đã mất động lực. Trong thập niên 70, mọi thứ đã thay đổi. Ông Emanuel Giannotti, giáo sư kiến trúc Đại học Chile cho biết: “Đó là những năm náo động trong xã hội Chile. Người dân chiếm dụng đất trái phép nhiều hơn và đòi hỏi vô điều kiện từ chính phủ. “Chiến dịch Phấn trắng” bắt đầu bị bỏ dở”.
Trong quá trình cải cách, chính phủ theo đường hướng xã hội chủ nghĩa chiến thắng trong cuộc bầu cử năm 1970 coi “Chiến dịch Phấn trắng” là bất công giai cấp khi người nghèo phải tự xây nhà. Năm 1973, đảo chính xảy ra và nhà độc tài Augusto Pinochet lên nắm quyền. Chính phủ Chile dưới thời Pinochet không hề có ý định bán rẻ đất cho người nghèo. Binh lính của Pinochet đuổi những người chiếm dụng đất trái phép ra vùng ngoại biên. Các công ty xây dựng tư nhân nhảy vào và phát triển nhà ở thương mại.
Nhiều năm trôi đi, nay quay trở lại La Faena, “Chiến dịch Phấn trắng” vẫn mang nhiều tính tích cực. Nhiều người vẫn sống trên mảnh đất được cấp từ thời đó. Một số người đã cơi nới nhà, xây thêm tầng. Ông Francisco Quintana, một kiến trúc sư tại Santiago cho biết “Chiến dịch Phấn trắng” đã tạo sự khác biệt giữa Chile với các khu ổ chuột ở Lima (Peru), Sao Paulo và Buenos Aires (Brazil) - những nơi người dân chiếm dụng đất trái phép. Điều đó không xảy ra tại Santiago bởi chính phủ đã phần nào tạo điều kiện để người nghèo được sở hữu mảnh đất của riêng họ.