Trục năng lượng xanh vươn ra biển lớn - Bài 1

Ở trung tâm hành lang đó, Lâm Đồng và Khánh Hòa đang định hình vai trò bản lề, kết nối nguồn điện tái tạo khổng lồ từ cao nguyên với hệ thống hạ tầng cảng biển, LNG (khí thiên nhiên hóa lỏng) và truyền tải ven biển. Không chỉ đơn thuần là những dự án điện gió, điện mặt trời hay LNG riêng lẻ, quá trình này là sự hội tụ của quy hoạch liên vùng, chính sách phát triển đồng bộ và tầm nhìn dài hạn, nhằm đưa năng lượng sạch trở thành một trong những trụ cột phát triển kinh tế của miền Trung – Tây Nguyên.

Bài 1: Bản đồ năng lượng cao nguyên

Sau hợp nhất đơn vị hành chính, Lâm Đồng không còn là một “cao nguyên khép kín” mà đã mở hướng ra biển, trở thành điểm đầu của một hành lang năng lượng mới nối liền cao nguyên – duyên hải Nam Trung Bộ. Với lợi thế về địa hình, bức xạ mặt trời và vùng gió mạnh, cùng hệ thống nguồn điện vượt xa nhu cầu nội tỉnh, Lâm Đồng đang được kỳ vọng trở thành một cực năng lượng sạch quan trọng của khu vực miền Trung – Tây Nguyên, đóng vai trò trung chuyển và cung cấp cho toàn vùng.

Nội lực đã định hình

Nếu như nhiều năm trước, Lâm Đồng được biết đến chủ yếu với những dòng thủy điện vừa và nhỏ nép mình bên sườn núi, thì nay, cơ cấu nguồn điện đã mang một diện mạo khác. Giám đốc Công ty Điện lực (PC) Lâm Đồng, ông Phan Sỹ Duy cho biết, tổng công suất các nguồn điện hiện có trên địa bàn tỉnh đạt 3.553,235 MW; trong đó nguồn năng lượng tái tạo (điện mặt trời, điện gió, thủy điện vừa và nhỏ) chiếm khoảng 870 MW, bao gồm 584 MW điện mặt trời mái nhà.

Riêng về năng lượng điện tái tạo, tỉnh Lâm Đồng hiện có 97 dự án đang hoạt động với tổng công suất 3.887,89 MW, chiếm gần 47,2% tổng công suất nguồn trên địa bàn (8.241,89 MW). Trong đó, điện mặt trời áp mái chiếm khoảng 1.166 MWp; điện mặt trời trang trại 1.655 MWp, thủy điện vừa và nhỏ khoảng 823 MW và điện gió trên bờ khoảng 244 MW.

Tuy nhiên, công suất phụ tải cực đại của Lâm Đồng năm 2025 chỉ khoảng 1.060 MW, điện thương phẩm ước đạt 5,32 tỷ kWh, nghĩa là công suất phát lớn gấp hơn 2,3 lần nhu cầu. Năng lực truyền tải thấp hơn rất nhiều so với tổng công suất nguồn, tức là tỉnh đang dư công suất lớn. Điều này cho thấy Lâm Đồng, không chỉ tự chủ hoàn toàn về điện, đảm bảo đủ nhu cầu cho sản xuất và đời sống nội tỉnh, mà còn trở thành một trong những địa phương quan trọng hỗ trợ cân bằng phụ tải cho toàn khu vực miền Trung – Tây Nguyên, nếu các điểm nghẽn truyền tải được tháo gỡ - ông Phan Sỹ Duy phân tích.

Đi cùng với sự phát triển nguồn là một hệ thống truyền tải vững chắc gồm 8 trạm biến áp 220/110 kV với tổng công suất 2.750 MVA và 32 trạm 110 kV công suất 2.379 MVA, hiện vận hành ở mức tải trung bình khoảng 65%. Đây chính là “xương sống” để đưa dòng điện sạch từ cao nguyên xuống đồng bằng, hòa vào lưới điện quốc gia.

Sau hợp nhất, tỉnh Lâm Đồng mới được đánh giá là một trong những trung tâm năng lượng điện lớn nhất quốc gia nhờ vào tiềm năng đặc biệt. Đây không chỉ là đánh giá trong nước, mà cả từ góc nhìn quốc tế, Đại sứ Đặc mệnh toàn quyền Vương quốc Đan Mạch tại Việt Nam, ônh Nicolai Prytz nhận xét, Lâm Đồng có tiềm năng đa dạng về năng lượng điện, đặc biệt là điện gió, cả trên bờ lẫn ngoài khơi. Vestas – Tập đoàn hàng đầu thế giới về năng lượng của Đan Mạch, rất quan tâm đến khu vực này và phía Đan Mạch mong muốn hợp tác lâu dài, từ khảo sát đến đầu tư và vận hành.

Cực năng lượng cao nguyên trong bản đồ quốc gia

Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên đánh giá, tiềm năng và lợi thế về năng lượng tái tạo của Lâm Đồng sau hợp nhất là rất lớn. Địa phương cần tập trung phát triển để trở thành một trung tâm năng lượng quốc gia.

Theo Quyết định số 500/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ Phê duyệt Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 (thường gọi là Quy hoạch điện VIII), tỉnh Lâm Đồng có tiềm năng phát triển điện gió ngoài khơi khoảng 2.000 MW trong giai đoạn 2025–2030, bổ sung thêm 2.300 MW giai đoạn 2031–2035. Khu vực Tà Năng – Đơn Dương, vùng giáp ranh giữa tỉnh Lâm Đồng cũ và tỉnh Bình Thuận cũ được đánh giá là có tốc độ gió trung bình cao, phù hợp để phát triển các cụm điện gió quy mô lớn.

Về điện mặt trời, Lâm Đồng sở hữu bức xạ mặt trời tương đương các tỉnh Nam Trung Bộ. Nhiều khu vực trung du, đất bằng xen kẽ đồi thấp có điều kiện thuận lợi cho phát triển các nhà máy mặt trời tập trung.

Ông Lê Trọng Yên - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lâm Đồng nhấn mạnh, không chỉ sở hữu quy mô nguồn lớn, Lâm Đồng còn có tiềm năng phát triển điện gió ngoài khơi và điện mặt trời ở mức hàng đầu quốc gia. Đây sẽ là nền tảng quan trọng để tỉnh tham gia sâu hơn vào quá trình chuyển đổi năng lượng quốc gia, giảm phụ thuộc vào năng lượng hóa thạch.

Sự bùng nổ nguồn tái tạo cũng kéo theo những áp lực mới. Trên một số tuyến 110 kV, tải đã chạm ngưỡng giới hạn. Nhiều nhà máy điện mặt trời phải giảm công suất phát để đảm bảo an toàn hệ thống. Những “nút cổ chai” giải tỏa công suất bắt đầu xuất hiện – thách thức một giai đoạn phát triển ở tầm cao hơn.

Tỉnh hiện có 8 trạm 220/110kV với tổng công suất đặt 2.750 MVA và 32 trạm 110kV với tổng công suất 2.379 MVA. Tuy nhiên, nhiều tuyến đường dây 110kV đã vận hành đầy tải, khiến một số nhà máy điện mặt trời và điện gió phải giảm công suất để đảm bảo an toàn hệ thống.

Hiện địa phương vẫn chưa ban hành một nghị quyết chuyên biệt về phát triển năng lượng mà chủ yếu áp dụng các cơ chế ưu đãi chung của Trung ương và lồng ghép mục tiêu trong các kế hoạch phát triển kinh tế, xã hội hằng năm. Điều này, theo một số chuyên gia phát triển năng lượng điện, đã khiến việc thu hút đầu tư lớn vào các dự án gió ngoài khơi, điện mặt trời tập trung quy mô vùng còn gặp “độ trễ” chính sách.

Một vấn đề khác là quy hoạch không gian năng lượng hiện chưa đồng bộ với quy hoạch sử dụng đất và quy hoạch lưới truyền tải 110kV, dẫn đến một số khu vực tiềm năng chưa được mở cửa pháp lý cho nhà đầu tư tiếp cận.

Từ một cao nguyên khép kín, Lâm Đồng đang vươn mình thành cực năng lượng xanh của miền Trung – Tây Nguyên, góp phần định hình bản đồ năng lượng mới của quốc gia. Đây sẽ là “nền cứng” để miền Trung – Tây Nguyên bứt phá trong giai đoạn chuyển dịch năng lượng và phát triển bền vững. Sự phát triển mạnh của năng lượng sạch tại đây cũng đang tác động lan tỏa đến các lĩnh vực khác: thúc đẩy mô hình nông nghiệp công nghệ cao sử dụng điện tái tạo, phát triển du lịch xanh, tạo việc làm ổn định tại các khu vực trung du và miền núi, đồng thời mở ra không gian phát triển mới cho công nghiệp chế biến và công nghiệp phụ trợ. (Còn tiếp)

Bài 2: Trụ cột năng lượng duyên hải đang hình thành