Tìm giải pháp xuất khẩu gạo bền vững

Ông Nguyễn Anh Sơn, Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương cho biết, xuất khẩu gạo đang đối mặt với nhiều khó khăn như tình trạng bất ổn an ninh, chính trị leo thang tại một số quốc gia, khu vực; tỷ lệ lạm phát tuy đã giảm nhưng vẫn ở mức cao; thương mại, đầu tư toàn cầu phục hồi chậm, nhiều nền kinh tế lớn tiếp tục điều hành chính sách tiền tệ thắt chặt… tạo áp lực lớn lên thị trường tài chính, tiền tệ, tỷ giá tại các nước đang phát triển. Nhu cầu tiêu dùng và các hoạt động kinh tế vẫn ở mức thấp. Chính sách bảo hộ xuất hiện trở lại ở nhiều nước dưới các hình thức khác nhau. Các nước phát triển càng ngày càng quan tâm nhiều đến các vấn đề an toàn cho người tiêu dùng, phát triển bền vững, chống biến đổi khí hậu, từ đó dựng lên những tiêu chuẩn và quy định mới với các sản phẩm nhập khẩu.

Theo số liệu của Hải quan, trong 11 tháng năm 2025, xuất khẩu gạo đã đạt hơn 7,53 triệu tấn với trị giá trên 3,85 tỷ USD; giá xuất khẩu bình quân đạt hơn 511 USD/tấn; giảm 10,9% về lượng và giảm 27,4% về trị giá so với cùng kỳ năm 2024. Một số thị trường xuất khẩu ghi nhận sự sụt giảm lớn so với cùng kỳ như: Indonesia giảm hơn 96%, Malaysia giảm 32,5%. Ngược lại, xuất khẩu gạo ghi nhận mức tăng ấn tượng ở một số thị trường khác như: Ghana tăng 52,64%, Trung Quốc tăng hơn 165%,  Senegal tăng khoảng 73 lần, đặc biệt xuất khẩu gạo sang Bangladesh ghi nhận mức tăng gấp 238 lần,…đã bù đắp cho sự sụt giảm của các thị trường Indonesia, Cuba, Malaysia... Chủng loại gạo xuất khẩu của Việt Nam hiện tập trung vào các loại gạo trắng chất lượng cao, gạo thơm các loại chiếm 69% tổng lượng gạo xuất khẩu.

Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương nhận định, xuất khẩu gạo năm 2026 sẽ xen kẽ cả thách thức và cơ hội. Theo đó, Philippines vốn là thị trường xuất khẩu gạo lớn nhất của Việt Nam vài năm gần đây dự kiến mở cửa nhập khẩu từ tháng 1/2026 nhưng có điều chỉnh về thuế nhập khẩu. Bên cạnh đó, nhu cầu từ các thị trường truyền thống như Trung Quốc, Bangladesh, châu Phi đang tăng đáng kể. Việt Nam cũng đã đạt được các thỏa thuận thương mại mặt hàng gạo với một số nước khác, tạo cơ hội để thâm nhập thêm thị trường mới. Về nội lực, chất lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam ngày càng được nâng cao gia tăng khả năng cạnh tranh gạo Việt Nam trên thị trường thế giới.

Theo đại diện Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, dự kiến diện tích gieo trồng lúa năm 2026 giảm khoảng 0,2 triệu ha do giảm diện tích các mùa vụ; sản lượng lúa ước đạt khoảng 43 triệu tấn. Các địa phương cần tập trung khôi phục sản xuất sau ảnh hưởng thiên tai, tập trung sản xuất vụ Đông Xuân năm 2025 – 2026, đảm bảo diện tích gieo trồng, cơ cấu giống, thời vụ. Vùng Đồng bằng Sông Cửu Long tiếp tục đẩy mạnh triển khai Đề án phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh đến năm 2030 và phát triển tiêu thụ, thúc đẩy xuất khẩu sản phẩm gạo này.

Ông Lê Thanh Tùng, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội ngành hàng lúa gạo Việt Nam kiến nghị: Nên xác định lúa gạo là hàng hóa đặc biệt cần được theo dõi chặt chẽ vừa đảm bảo tiêu thụ trong nước và an ninh lương thực vừa đáp ứng nhu cầu xuất khẩu có hiệu quả. Thúc đẩy liên kết xây dựng một vùng nguyên liệu ổn định đáp ứng yêu cầu an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc, ổn định chất lượng, xây dựng thương hiệu. Doanh nghiệp, nông dân phải xác định sản xuất đáp ứng theo yêu cầu, tiêu chuẩn và số lượng của các quốc gia nhập khẩu để cân đối cung cầu, giữ ổn định giá cả thị trường.

Trong khi đó, ông Ngô Chung Khanh, Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên, Bộ Công Thương nêu vấn đề, mặc dù Việt nam đã tham gia rất nhiều hiệp định thương mại tự do (FTA) nhưng doanh nghiệp, thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo của Việt Nam chưa tận dụng được các ưu đãi về thuế quan; chưa chú trọng tới các thị trường lớn, giá trị cao, chưa tập trung phát triển thương hiệu gạo riêng tại thị trường các FTA. Để giải quyết vấn đề này, ông Ngô Chung Khanh đề xuất xây dựng kế hoạch, chiến lược tận dụng các FTA hiệu quả cho ngành gạo. Trong đó, phân công chi tiết và đôn đốc việc phối hợp giữa các cơ quan, doanh nghiệp; có chiến lược và thúc đẩy việc xây dựng thương hiệu gạo Việt Nam; tăng cường kết nối giữa cơ quan nhà nước và hiệp hội ngành hàng.

Tại hội nghị, đại diện Thương vụ Việt Nam tại các nước Australia, Nigeria, Singapore, Malaysia, Philippines, Ai Cập, Algeria, Trung Quốc… đã cung cấp một số thông tin về chính sách nhập khẩu gạo của nước sở tại. Thương vụ Việt Nam tại Philippines đề nghị thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo cần thận trọng trong giao dịch, đàm phán hợp đồng với doanh nghiệp Philippines trong điều kiện Philippines vẫn đang tạm ngừng nhập khẩu mặc dù nhiều nguồn thông tin đưa tin tháng 1/2026 Chính phủ Philippines nhập khẩu trở lại.

Bên cạnh đó, các thương vụ đề nghị thương nhân chú trọng vào đảm bảo chất lượng đối với gạo xuất khẩu, kiểm dịch, mẫu mã, bao bì, tìm hiểu thông tin cụ thể về doanh nghiệp nhập khẩu, tập quán thanh toán để đảm bảo xuất khẩu an toàn và đạt hiệu quả.