Thị trường chứng khoán Việt Nam: Hành trình củng cố nền tảng bền vững

Khi Việt Nam lần đầu được FTSE Russell đưa vào danh sách theo dõi nâng hạng vào năm 2018, khoảng cách giữa nhóm “thị trường cận biên” và “mới nổi thứ cấp” vẫn còn rất xa. Các rào cản về thanh toán, tỷ lệ sở hữu nước ngoài, hay quy trình giao dịch của nhà đầu tư nước ngoài khiến Việt Nam nhiều lần “lỡ hẹn”. Tuy nhiên, những gì diễn ra trong hơn một năm qua cho thấy nỗ lực cải cách đã đạt bước tiến thực chất.

Việc Bộ Tài chính ban hành Thông tư số 68/2024/TT-BTC ngày 18/9/2024 của Bộ trưởng Bộ Tài chính, sửa đổi, bổ sung một số điều của các Thông tư quy định về giao dịch chứng khoán trên hệ thống giao dịch chứng khoán; bù trừ và thanh toán giao dịch chứng khoán; hoạt động của công ty chứng khoán và công bố thông tin trên thị trường chứng khoán, có hiệu lực từ ngày 2/11/2024, được xem là bước ngoặt lịch sử trong quá trình hoàn thiện hạ tầng thị trường. Thông tư này chính thức mở đường cho cơ chế non-prefunding, cho phép nhà đầu tư nước ngoài là tổ chức được đặt lệnh mua chứng khoán mà không cần có đủ tiền trước khi giao dịch - một yêu cầu then chốt trong tiêu chí “Chu kỳ thanh toán - giao dịch” của FTSE Russell.

Tiếp đó, Thông tư số 03/2025/TT-NHNN ngày 29/4/2025 của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, quy định về việc mở và sử dụng tài khoản bằng đồng Việt Nam để thực hiện hoạt động đầu tư gián tiếp nước ngoài tại Việt Nam, đã hoàn thiện hành lang pháp lý về luồng vốn và thanh toán cho nhà đầu tư nước ngoài không cư trú. Cùng với Thông tư 68/2024/TT-BTC, văn bản này tạo nên bộ khung kết nối liền mạch giữa hệ thống giao dịch chứng khoán và hệ thống thanh toán ngân hàng, nâng tầm thị trường chứng khoán Việt Nam tiệm cận chuẩn mực của các thị trường mới nổi.

Theo Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, đến nay 10 công ty chứng khoán và 10 ngân hàng lưu ký đã triển khai thành công cơ chế non-prefunding. Cơ chế này cho phép nhà đầu tư nước ngoài là tổ chức đặt lệnh mua chứng khoán mà không cần nộp đủ tiền trước khi giao dịch, thay vì phải chuẩn bị toàn bộ số tiền trước khi đặt lệnh như trước đây. Nhờ cơ chế này, các giao dịch được thực hiện nhanh hơn, linh hoạt hơn và tạo điều kiện cho dòng vốn ngoại vào thị trường hiệu quả. Tính đến nay, cơ chế đã ghi nhận hơn 90.000 giao dịch, với tổng giá trị trên 20.000 tỷ đồng, chiếm 50% giá trị giao dịch khối ngoại - gấp đôi so với giai đoạn trước khi áp dụng cơ chế này.

Các giao dịch lỗi kỹ thuật hiếm hoi đều được xử lý an toàn, cho thấy nền tảng kỹ thuật và quản trị rủi ro của hệ thống đã tiệm cận tiêu chuẩn quốc tế.

“Điều quan trọng không chỉ là đạt tiêu chí nâng hạng, mà là chúng ta đang kiến tạo một nền tảng giao dịch minh bạch, hiệu quả và có thể mở rộng lâu dài”, bà Phạm Thị Thùy Linh, Trưởng ban Phát triển thị trường, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước khẳng định.

Nếu như trước đây, mỗi kỳ đánh giá nâng hạng đều là “cuộc đua ngắn hạn” của tâm lý thị trường, thì lần này, trọng tâm đã dịch chuyển sang chất lượng thể chế và năng lực nội tại.

Việc yêu cầu doanh nghiệp niêm yết nhóm VN30 công bố thông tin song ngữ Việt - Anh là một minh chứng cho tầm nhìn dài hạn. Đến cuối năm 2026, dự kiến hơn 2.000 doanh nghiệp sẽ áp dụng chuẩn song ngữ - bước tiến căn bản để tăng cường minh bạch và kết nối với dòng vốn toàn cầu.

Song song, cơ quan quản lý đã thành lập Nhóm đối thoại tư vấn phát triển thị trường vốn (IAG) gồm 33 thành viên, duy trì kênh trao đổi trực tiếp giữa Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, các tổ chức quốc tế và nhà đầu tư nước ngoài, nhằm liên tục cải thiện chất lượng vận hành.

Theo ông Bùi Hoàng Hải, Phó Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước: “Nâng hạng thị trường không phải là đích đến cuối cùng. Quan trọng hơn, Việt Nam đang nâng chuẩn hoạt động của mình để tiến gần hơn với thông lệ của tổ chức xếp hạng thị trường MSCI, nơi yêu cầu về minh bạch, bảo vệ nhà đầu tư và năng lực quản trị được đặt ở mức cao hơn FTSE Russell".

Ngày 11/9/2025, Chính phủ ban hành Nghị định 245/2025/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 155/2020/NĐ-CP hướng dẫn Luật Chứng khoán; trong đó có nhiều điểm đáng chú ý liên quan đến tỷ lệ sở hữu nước ngoài. Theo đó, bãi bỏ điểm e khoản 1 Điều 139 - quy định cho phép Đại hội đồng cổ đông hoặc Điều lệ công ty quyết định tỷ lệ sở hữu nước ngoài tối đa “thấp hơn mức pháp luật cho phép”. Việc bỏ quy định này mở đường để các doanh nghiệp có thể nâng tỷ lệ sở hữu nước ngoài tiệm cận mức trần chung, thay vì bị khống chế ở mức thấp hơn do tự giới hạn trước đây.

Bên cạnh đó, Điều 142 được sửa đổi, cho phép công ty đại chúng chủ động thông báo thay đổi room ngoại tối đa, miễn là tỷ lệ mới cao hơn tỷ lệ đã thông báo trước đó và không vượt quá giới hạn pháp luật hiện hành. Hồ sơ, thủ tục cũng được đơn giản hóa, rút ngắn thời gian xử lý.

Đáng chú ý, quy định mới cũng đơn giản hóa thủ tục cấp mã số giao dịch cho nhà đầu tư nước ngoài - Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam (VSDC) sẽ gửi xác nhận điện tử trong vòng một ngày làm việc, thay cho hình thức cấp giấy như trước.

Nghị định 245 được xem là bước tiến quan trọng trong quá trình tháo gỡ rào cản pháp lý, tăng tính minh bạch và tạo thuận lợi hơn cho dòng vốn quốc tế tham gia thị trường chứng khoán Việt Nam.

Ngoài ra, hệ thống giao dịch KRX do Sở Giao dịch Chứng khoán TP Hồ Chí Minh (HOSE) vận hành chính thức đi vào hoạt động, cho phép triển khai nhiều sản phẩm và cơ chế giao dịch hiện đại hơn, tạo nền tảng cho việc rút ngắn chu kỳ thanh toán. Song song đó, cơ chế bù trừ trung tâm (CCP) đang được Ủy ban Chứng khoán Nhà nước và VSDC xây dựng, sau khi khung pháp lý liên quan đã được bổ sung trong Nghị định 245/2025/NĐ-CP.

Dù các điều kiện kỹ thuật như giao dịch T+0 hay CCP chưa được áp dụng, thanh khoản thị trường hiện duy trì ở mức cao, có những phiên thậm chí đạt 2,5 - 3 tỷ USD. Điều này phản ánh sức phát triển mạnh mẽ của thị trường, đồng thời đặt ra yêu cầu tiếp tục đầu tư hiện đại hóa hệ thống giao dịch và giám sát, nhằm bảo đảm an toàn cho toàn bộ hoạt động thị trường khi quy mô giao dịch ngày càng lớn.

Chủ tịch Hội đồng thành viên Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam (VSDC), ông Nguyễn Sơn cho biết: “Chúng tôi tin rằng, cùng với hạ tầng giao dịch, hạ tầng đăng ký, lưu ký, thanh toán, bù trừ hiện đại và an toàn là điều kiện quan trọng để thị trường chứng khoán phát triển hiệu quả, minh bạch và bền vững hơn”.

Tỷ lệ nhà đầu tư cá nhân hiện chiếm hơn 99% khiến thị trường dễ bị tổn thương trước biến động. Do đó, cần đẩy mạnh đào tạo, phát triển các quỹ đầu tư và có chính sách ưu đãi thuế để khuyến khích đầu tư qua định chế chuyên nghiệp, ông Sơn nêu quan điểm.

Về phía quốc tế, những tín hiệu tích cực cũng liên tục xuất hiện. Trong chuyến công tác châu Âu tháng 9/2025, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng đã làm việc trực tiếp với Sở Giao dịch Chứng khoán London (LSE) và FTSE Russell, đồng thời chứng kiến lễ ký biên bản ghi nhớ hợp tác (MOU) giữa FTSE Russell và Sở Giao dịch Chứng khoán Việt Nam (VNX). Đây là lần đầu tiên Việt Nam ký MOU chính thức ở cấp độ này - bước thể hiện cam kết quốc gia trong tiến trình hội nhập thị trường vốn toàn cầu.

Theo Công ty Chứng khoán BIDV (BSC), việc FTSE Russell xem xét nâng hạng Việt Nam vào tháng 10/2025 là khả thi. Tuy nhiên, ngay cả trong trường hợp kết quả chưa đạt, tiến trình này vẫn mang ý nghĩa tích cực, bởi “nền móng đã hoàn thiện”.

BSC dự báo, quá trình chuyển đổi sau khi được nâng hạng sẽ kéo dài 6 - 12 tháng và Việt Nam có thể được tổ chức xếp hạng MSCI đưa vào danh sách theo dõi nâng hạng lên thị trường mới nổi (Emerging Market) trong giai đoạn 2026-2027.

Giám đốc phân tích Công ty Chứng khoán VPS, ông Lê Đức Khánh cho rằng, nhà đầu tư không nên quá bận tâm vào câu chuyện nâng hạng. Dù thị trường có tăng trở lại hay các quỹ, tổ chức giao dịch cổ phiếu, những mã đáp ứng tiêu chuẩn đầu tư cũng chưa chắc sẽ biến động theo. Thậm chí, quan tâm quá mức đến nâng hạng đôi khi còn gây lo lắng thái quá và dẫn đến quyết định sai lầm. Ông Khánh nhấn mạnh, xu hướng nâng hạng sẽ diễn ra độc lập với hoạt động giao dịch của khối ngoại, và nhà đầu tư nên tập trung vào các sự kiện, tín hiệu quan trọng khác trên thị trường, đồng thời lưu ý thời điểm và chiến lược giao dịch riêng của các quỹ, tổ chức.

Trong bức tranh tổng thể, Việt Nam đã đạt 7/9 tiêu chí của FTSE Russell và 6/9 tiêu chí của MSCI. Dù kết quả công bố trong tháng 10 này có thể mang tin vui hoặc yêu cầu chờ đợi thêm, điều cốt lõi là Việt Nam đã xây dựng được một hệ thống thị trường gần như hoàn chỉnh: khung pháp lý minh bạch, cơ chế thanh toán an toàn, công bố thông tin chuẩn mực và hạ tầng sẵn sàng cho hội nhập.

Thực tế cho thấy, nâng hạng là một quá trình nâng tầm thể chế, chứ không đơn thuần là đạt một danh hiệu. Khi nền tảng đủ mạnh, kết quả chỉ là vấn đề thời gian. Thị trường chứng khoán Việt Nam hôm nay không còn chỉ chờ đợi sự công nhận từ bên ngoài, mà đã tự khẳng định mình bằng hành động và thành quả cụ thể. Dù bảng xếp hạng FTSE có cập nhật ra sao, chặng đường nâng hạng thực sự - nâng từ nền tảng, từ chất lượng và từ niềm tin - đã và đang được định hình từng ngày.