Khắc phục 'thẻ vàng' IUU - Bài cuối

Bài cuối: Xây dựng nghề cá bền vững, bảo đảm sinh kế cho ngư dân 

Điểm tựa cho ngư dân

Xác định việc chống khai thác IUU mấu chốt nằm ở việc nâng cao ý thức chấp hành pháp luật cho ngư dân, các cơ quan chức năng, hội đoàn thể, hội nghề nghiệp trong tỉnh Ninh Bình đã thực hiện đa dạng cách làm khác nhau nhằm nỗ lực phấn đấu gỡ thẻ vàng IUU của EC trong năm 2025.

Cảng cá Ninh Cơ mỗi ngày có hàng chục tàu thuyền vào làm thủ tục xuất, nhập cảng. Hơn một năm qua, các cán bộ làm nhiệm vụ tiếp nhận thông tin xuất nhập cảng vừa hướng dẫn, vừa tuyên truyền ngư dân đẩy mạnh sử dụng phần mềm ghi nhật ký điện tử eCDT.

Ông Nguyễn Thành Chung, Giám đốc Ban Quản lý cảng cá thuộc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Ninh Bình cho biết, việc sử dụng phần mềm này không chỉ là bước đi nhằm hiện đại hóa việc quản lý của ngành thủy sản, hỗ trợ ngư dân khai báo thông tin nhanh chóng, chính xác, thay thế các giấy tờ thủ công. Quan trọng hơn đây là biện pháp hữu hiệu để chống khai thác IUU, phục vụ truy xuất nguồn gốc và minh bạch hóa sản phẩm xuất khẩu.

Tuy nhiên, với đặc thù đi biển, trình độ công nghệ thông tin của người dân còn hạn hẹp, ngư dân chưa thành thạo việc đăng nhập và thao tác sử dụng phần mềm khai báo điện tử khiến công tác này còn gặp nhiều khó khăn. Hiện, tại các địa điểm tiếp nhận khai báo xuất nhập cảng, các cán bộ thuộc Ban Quản lý cảng cá vừa giúp chủ tàu đăng ký xuất, nhập cảng, vừa hướng dẫn cài đặt và khai báo bằng phần mềm. Các đơn vị cũng bố trí kiosk khai báo (thiết bị điện tử) và máy tính bảng để hỗ trợ ngư dân làm thủ tục xuất, nhập cảng trên phần mềm.

Trên địa bàn tỉnh Ninh Bình có 4 địa điểm thực hiện khai báo truy xuất nguồn gốc sản phẩm thuỷ sản từ khai thác điện tử (eCDT) khi tàu rời, cập cảng. Từ đầu năm đến nay, tổng số tàu đã làm các thủ tục khai báo truy xuất nguồn gốc thủy sản khai thác điện tử (eCDT) là trên 8.300 lượt tàu; trong đó qua Ban Quản lý cảng cá trên 7.400 lượt.

Anh Vũ Văn Tuấn, chủ tàu NĐ-92512-TS chia sẻ, việc khai báo xuất nhập cảng qua phần mềm nhật ký điện tử đối với các chủ tàu ban đầu còn nhiều bỡ ngỡ, nhất là những chủ tàu lớn tuổi. Tuy nhiên, khi làm thủ tục, các chủ tàu được các cán bộ tại cảng hướng dẫn nhiệt tình. Đến nay, các bước khai báo được các chủ tàu thao tác thành thạo. Các cán bộ cũng thường xuyên tuyên truyền và hướng dẫn các biện pháp xử lý khi gặp trục trặc trong quá trình khai thác ngoài khơi, giúp ngư dân yên tâm vươn khơi, bám biển.

Cùng với các lực lượng chức năng, Nghiệp đoàn nghề cá là một trong những địa chỉ tin cậy đối với ngư dân trong việc tiếp nhận thông tin, kiến nghị, kịp thời phản ánh đến cơ quan có thẩm quyền.

Nghiệp đoàn nghề cá xã Hải Xuân, tỉnh Ninh Bình được thành lập vào tháng 11/2024, với 125 thành viên là những chủ tàu thuyền, lao động nghề cá thuộc địa bàn xã với đội tàu đánh bắt trên 60 tàu công suất máy từ 300 - 800CV. Từ khi thành lập, Nghiệp đoàn thường xuyên cung cấp thông tin hữu ích về thời tiết, ngư trường và những chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật và chính sách hỗ trợ ngư dân của Nhà nước. Cùng với đó, trong những tình huống khẩn cấp, nghiệp đoàn đóng vai trò then chốt trong công tác cứu hộ, cứu nạn.

Ông Nguyễn Trường Quang, Chủ tịch Nghiệp đoàn nghề cá Hải Xuân cho hay, thông qua các buổi sinh hoạt, tập huấn và chia sẻ kinh nghiệm, các thành viên hiểu rõ tầm quan trọng của việc đánh bắt hợp pháp, gắn với bảo vệ nguồn lợi thủy sản và uy tín của ngành thủy sản Việt Nam trên thị trường quốc tế. Do đó, hầu hết các thành viên, người lao động đều tuân thủ pháp luật, chú trọng ghi nhật ký khai thác, lắp đặt thiết bị giám sát hành trình và đảm bảo tín hiệu thông suốt, không gián đoạn. Cùng với đó, các thành viên cũng kịp thời phản ánh khó khăn, vướng mắc trong quá trình khai thác để cùng với chính quyền địa phương, cơ quan chức năng tháo gỡ.

Vì một nghề cá bền vững

Trước thực trạng khai thác hải sản bất hợp pháp vẫn còn diễn biến phức tạp, ngày 23/10/2025, UBND tỉnh Ninh Bình ban hành Công văn số 312/UBND-VP3, yêu cầu các sở, ngành, đơn vị liên quan và UBND các xã có tàu cá khai thác thủy sản tập trung thực hiện tháng cao điểm chống khai thác IUU và phát triển bền vững ngành thủy sản.

Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh phối hợp các đơn vị liên quan tham mưu cho UBND tỉnh ban hành chính sách chuyển đổi nghề, giải bản đối với tàu cá không có nhu cầu hoạt động khai thác thủy sản phù hợp với điều kiện thực tế tại địa phương và chính sách hỗ trợ thay thế, duy trì thiết bị giám sát hành trình (VMS); chính sách hỗ trợ ngư dân nâng cấp, thay thế thiết bị VMS đáp ứng điều kiện quy định tại Nghị định số 37/2024/NĐ-CP và duy trì kết nối hệ thống VMS 24/24 kể cả khi tàu cá neo đậu tại bờ. Đồng thời, đơn vị tham mưu thực hiện công bố mở, đưa vào hoạt động các cảng cá (kể cả cảng cá tư nhân); bố trí nguồn lực kiểm tra, bố trí nguồn lực kiểm tra, kiểm soát theo quy định.

Ban Chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh tăng cường kiểm soát tàu cá rời, cập cảng; phối hợp giám sát sản lượng thủy sản khai thác, bốc dỡ qua cảng tại cảng cá tư nhân chưa được công bố mở trên các hệ thống VNeID, e-logbook, eCDT; kịp thời cảnh báo, xử lý các trường hợp mất kết nối thiết bị giám sát hành trình (VMS).

Công an tỉnh chủ trì phối hợp các ngành liên quan làm việc, xác minh đối tượng chủ mưu, môi giới đưa tàu cá và ngư dân vi phạm vùng biển nước ngoài; chỉ đạo triển khai hệ thống kiểm soát tàu cá, ngư dân xuất - nhập bến qua VNeID, đồng thời phối hợp xử lý triệt để các vi phạm liên quan đến VMS và khai thác trái phép.

Chính quyền cấp xã cần theo dõi, giám sát chủ tàu, thuyền trưởng, ngư dân, môi giới có nguy cơ cao vi phạm, phối hợp với các sở, ngành lập danh sách cập nhật các đối tượng vi phạm, tàu cá và cơ sở thu mua thủy sản không đủ điều kiện hoạt động. Địa phương phối hợp với các lực lượng xử lý dứt điểm các hành vi vi phạm IUU, đặc biệt là vi phạm hệ thống giám sát hành trình (VMS); theo dõi toàn bộ hoạt động tàu cá tại cộng đồng, cảng cá, kể cả bến cá tư nhân và bến cá truyền thống.

Ông Hoàng Mạnh Hà, Chi cục trưởng Chi cục Thủy sản - Kiểm ngư tỉnh Ninh Bình thông tin, với mục tiêu bảo vệ và phát triển nguồn lợi thủy sản nhằm phục hồi nguồn lợi thủy sản và các hệ sinh thái thủy sinh; gắn hoạt động tuần tra, kiểm tra, kiểm soát, quản lý nguồn lợi thủy sản với hoạt động khai thác thủy sản bền vững; chống khai thác IUU, tỉnh Ninh Bình đã ban hành kế hoạch phát triển thuỷ sản trên địa bàn tỉnh Ninh Bình đến năm 2030.

Tỉnh phấn đấu từng bước chủ động sản xuất và đáp ứng được nhu cầu về giống cá biển, giống thuỷ sản nước ngọt; 100% nhu cầu giống nhuyễn thể 2 mảnh vỏ; xây dựng chuỗi liên kết sản xuất, chế biến, tiêu thụ đảm bảo đầu ra ổn định cho khoảng 25% sản phẩm thuỷ sản nuôi trồng thuỷ sản. Giá trị sản xuất thủy sản giai đoạn 2026 - 2030 ước đạt 51.160 tỷ đồng với tốc độ tăng trưởng bình quân đạt 3%/năm.

Để thực hiện mục tiêu này, ngành thủy sản của tỉnh sẽ đánh giá hiện trạng, biến động nguồn lợi thủy sản và môi trường sống của các loài thủy sản ở vùng ven bờ và vùng lộng của tỉnh theo định kỳ 5 năm (đến năm 2030) để đánh giá trữ lượng và khả năng cho phép khai thác thuỷ sản bền vững của tỉnh làm cơ sở xác định phân bổ hạn ngạch khai thác thuỷ sản. Ngành cũng nghiên cứu, đề xuất các giải pháp, kế hoạch quản lý nghề cá phù hợp với định hướng phát triển kinh tế thuỷ sản bền vững…

Đối với lĩnh vực khai thác, tỉnh điều chỉnh, cơ cấu lại các nghề khai thác thủy sản phù hợp với khả năng cho phép khai thác của nguồn lợi thủy sản theo hướng không phát triển và giảm dần một số loại nghề khai thác không thân thiện với nguồn lợi và môi trường, có tính chọn lọc thấp ở vùng biển ven bờ và vùng nội địa. Tỉnh cơ cấu lao động chuyên ngành phù hợp với điều kiện tự nhiên, nguồn lợi thủy sản, đặc điểm kinh tế - xã hội từng địa phương.

Ninh Bình phân bổ hạn ngạch khai thác thủy sản phù hợp cho các đội tàu khai thác; tuân thủ các quy tắc ứng xử nghề cá có trách nhiệm; chống khai thác thủy sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định. Quan điểm của địa phương là xây dựng nghề cá bền vững; khai thác đi đôi với bảo tồn, sinh kế gắn liền với trách nhiệm.

“Bên cạnh nỗ lực của ngành thủy sản cùng các đơn vị chức năng, sự chung tay của cộng đồng, ý thức chấp hành quy định của pháp luật và trách nhiệm của mỗi ngư dân, người lao động trên biển... giữ vai trò quan trọng trong việc đáp ứng các quy định để gỡ thẻ vàng của EC; đồng thời duy trì nguồn lợi thủy sản, hướng đến phát triển nghề cá bền vững”, ông Hà khẳng định...