Giáo sư, Tiến sỹ Nguyễn Xuân Thắng, Bí thư Trung ương Đảng, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh. Ảnh: Doãn Tấn/TTXVN
Giáo sư, Tiến sỹ Nguyễn Xuân Thắng, Bí thư Trung ương Đảng, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương; Tổng Biên tập Tạp chí Cộng sản Đoàn Minh Huấn; Bí thư Đảng ủy Khối Doanh nghiệp Trung ương Y Thanh Hà Niê Kđăm, đồng chủ trì Hội thảo.
Xác định đúng vai trò, chức năng của khu vực doanh nghiệp nhà nước
Phát biểu khai mạc và chỉ đạo Hội thảo, Bí thư Trung ương Đảng Nguyễn Xuân Thắng nhấn mạnh: Doanh nghiệp nhà nước là một lực lượng vật chất quan trọng của kinh tế nhà nước, hoạt động trong nhiều ngành, lĩnh vực, địa bàn then chốt của nền kinh tế, có vai trò quan trọng trong xây dựng và phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng thiết yếu; góp phần điều tiết, thúc đẩy phát triển kinh tế, thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội, ổn định an ninh, chính trị. Các doanh nghiệp nhà nước hiện chi phối hoặc có ảnh hưởng lớn trong nhiều ngành, lĩnh vực quan trọng của quốc gia như: Năng lượng, tài chính, tín dụng, ngân hàng, viễn thông, lương thực, dịch vụ cảng hàng không...
Tuy nhiên, trong nhiều năm qua, chất lượng, hiệu quả, sức cạnh tranh của doanh nghiệp nhà nước không cao và chưa được cải thiện nhiều. Việc thực hiện quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp nhà nước còn bất cập. Các doanh nghiệp nhà nước chưa phát huy vai trò nòng cốt trong khu vực kinh tế nhà nước. Một số doanh nghiệp nhà nước yếu kém, làm ăn thua lỗ, tiêu cực, tham nhũng, lãng phí, làm thất thoát lớn tài sản nhà nước, gây bức xúc cho xã hội.
Nhận thức rõ về vị trí, vai trò quan trọng của doanh nghiệp nhà nước, trong những năm qua, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và sức cạnh tranh của khu vực doanh nghiệp nhà nước. Đặc biệt, Hội nghị Trung ương 5, khóa XII đã ban hành Nghị quyết số 12-NQ/TW về “tiếp tục cơ cấu lại, đổi mới và nâng cao hiệu quả doanh nghiệp nhà nước”.
Nhìn chung, các doanh nghiệp nhà nước đã từng bước thực hiện theo đúng chủ trương Nghị quyết 12 NQ/TW, tập trung vào những lĩnh vực then chốt, thiết yếu; những địa bàn quan trọng về quốc phòng, an ninh; những lĩnh vực mà doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác không đầu tư. Về cơ bản, các cơ chế, chính sách hiện nay đã bảo đảm sự cạnh tranh bình đẳng giữa doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp ngoài nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Tuy nhiên, tiến trình cơ cấu lại hệ thống doanh nghiệp nhà nước vẫn chưa đáp ứng yêu cầu và mục tiêu đề ra. Đặc biệt, quá trình cổ phần hóa, thoái vốn còn chậm, gặp nhiều khó khăn. Việc niêm yết, đăng ký cổ phiếu giao dịch trên sàn chứng khoán còn chưa thực hiện được nhiều. Việc xử lý 12 dự án thua lỗ của ngành công thương còn nhiều khó khăn, thách thức.
Bí thư Trung ương Đảng Nguyễn Xuân Thắng nêu rõ: “Không vì sự thiếu hiệu quả của các doanh nghiệp nhà nước mà phủ nhận tầm quan trọng của khu vực này. Điều quan trọng là cần xác định đúng vai trò, chức năng của khu vực doanh nghiệp nhà nước trong các lĩnh vực kinh tế, xã hội, chính trị và an ninh, quốc phòng… để có những chủ trương, chính sách phù hợp; cần tránh cả hai thái cực quan điểm, đó là chuyển từ chỗ bảo vệ sự độc quyền của doanh nghiệp nhà nước đến chỗ khuyến khích, tạo điều kiện thuận lợi cho việc hình thành sự độc quyền của các tập đoàn kinh tế tư nhân”.
Bí thư Trung ương Đảng Nguyễn Xuân Thắng cũng cho rằng, các doanh nghiệp nhà nước hoạt động phải theo nguyên tắc thị trường; phải đảm đương sứ mệnh kép: Vừa thực hiện nhiệm vụ chính trị, vừa thực hiện nhiệm vụ kinh tế. Đồng thời, các doanh nghiệp nhà nước cần khai thác năng lực cốt lõi, tập trung phát triển những lĩnh vực có tiềm năng, lợi thế thay vì đầu tư, kinh doanh dàn trải.
“Để thực hiện được sứ mệnh của mình tương xứng với tiềm năng, lợi thế và các nguồn lực được đầu tư, các doanh nghiệp nhà nước cần xây dựng được mô hình quản trị hiện đại, theo những chuẩn mực chung của thế giới, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động, năng lực cạnh tranh và hội nhập với thị trường khu vực và toàn cầu”, Bí thư Trung ương Đảng Nguyễn Xuân Thắng nhấn mạnh.
Đóng góp không thể phủ nhận cho phát triển kinh tế - xã hội
Đề dẫn Hội thảo do đồng chí Y Thanh Hà Niê Kđăm trình bày cho thấy, thời gian qua, các doanh nghiệp nhà nước đã đảm trách vai trò là lực lượng quan trọng của nền kinh tế, góp phần điều tiết, ổn định kinh tế vĩ mô, đảm bảo các cân đối lớn của nền kinh tế và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.
Các doanh nghiệp nhà nước đóng vai trò nòng cốt, dẫn dắt trong một số ngành, lĩnh vực then chốt của nền kinh tế như: Tài chính - ngân hàng, dầu khí, điện, than, khai khoáng, viễn thông, giao thông vận tải, cung ứng xăng dầu, lương thực… vừa đảm bảo nền tảng phục vụ hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp, ngành kinh tế khác, vừa đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của nhân dân và xuất khẩu.
Trong thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế, với những biến động khó đoán định của thị trường và áp lực cạnh tranh ngày càng lớn từ các doanh nghiệp nước ngoài và các thành phần kinh tế trong nước, song bằng quá trình đổi mới, cơ cấu lại doanh nghiệp, hầu hết các doanh nghiệp nhà nước vẫn trụ vững, hoạt động hiệu quả, thể hiện được vai trò nòng cốt, dẫn dắt và đảm bảo giữ vững một số cân đối lớn của nền kinh tế, có đóng góp quan trọng trong xây dựng, phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế-xã hội và thực hiện chuyển dịch cơ cấu kinh tế đất nước.
Bên cạnh đó, các doanh nghiệp nhà nước còn bảo đảm là nguồn thu quan trọng, ổn định cho ngân sách nhà nước. Chỉ tính riêng 33 tập đoàn, tổng công ty, ngân hàng trong Khối Doanh nghiệp Trung ương, kết quả sản xuất kinh doanh từ năm 2016 đến 2019 có sự tăng trưởng rất tốt với 38% doanh thu tăng trong giai đoạn này. Cùng với đó, lợi nhuận trước thuế tăng 60,8%, nộp ngân sách nhà nước tăng 24%...
Năm 2020, cùng cả nước chống đại dịch COVID-19, các doanh nghiệp nhà nước trong Khối đã thực hiện các nhiệm vụ giải cứu đồng bào từ các vùng dịch trên thế giới, cung cấp hóa chất, vật tư, thiết bị phòng, chống dịch; đặc biệt đã thực hiện miễn, giảm các loại phí, giá dịch vụ, sản phẩm để ổn định thị trường, hỗ trợ đời sống nhân dân và hoạt động của các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế với tổng giá trị lên tới 24.000 tỷ đồng. Các doanh nghiệp nhà nước trong Khối cũng là đơn vị đi đầu thực hiện công tác an sinh xã hội theo chủ trương của Đảng, Nhà nước. Trong 5 năm qua, tổng kinh phí hỗ trợ triển khai các chương trình an sinh xã hội, các chương trình hỗ trợ giảm nghèo nhanh và bền vững lên tới trên 9.000 tỷ đồng; đồng thời nhận hỗ trợ, giúp đỡ trực tiếp cho 54/62 huyện nghèo trong cả nước. Các doanh nghiệp nhà nước cũng giữ vai trò trọng yếu trong đảm bảo an ninh các lĩnh vực thiết yếu của đất nước như: An ninh năng lượng, an ninh lương thực, tiền tệ…, để giữ vững ổn định vĩ mô, đảm bảo các cân đối lớn của đất nước.
Tuy nhiên, Bí thư Đảng ủy Khối Doanh nghiệp Trung ương cũng khẳng định, các doanh nghiệp nhà nước còn một số hạn chế, yếu kém như: Hiệu quả hoạt động và năng lực cạnh tranh còn hạn chế, chưa tương xứng với nguồn lực nắm giữ; công tác quản trị còn hạn chế, chưa theo kịp yêu cầu quản trị doanh nghiệp hiện đại; còn nhiều sai sót, yếu kém trong quản lý và sử dụng đất đai, quản lý hoạt động đầu tư xây dựng trong một số doanh nghiệp nhà nước. Tuy nhiên, tầm quan trọng và những kết quả, đóng góp to lớn của doanh nghiệp nhà nước cho sự phát triển kinh tế, xã hội của đất nước là rõ ràng, không thể phủ nhận.
Với hơn 30 tham luận gửi đến Ban Tổ chức, các đại biểu dự Hội thảo đã tập trung đánh giá, nêu bật vị trí, vai trò, đóng góp của doanh nghiệp nhà nước; vai trò của doanh nghiệp nhà nước trong các lĩnh vực năng lượng, giao thông, viễn thông, lương thực…; thực trạng phát triển của khu vực doanh nghiệp nhà nước.
Các đại biểu cũng làm rõ thực trạng cơ chế, chính sách hiện nay đối với phát triển khu vực doanh nghiệp nhà nước, trong đó đánh giá những ưu điểm, hạn chế, nguyên nhân của các hạn chế; từ đó đề xuất, kiến nghị các nhiệm vụ, giải pháp xây dựng, hoàn thiện cơ chế, chính sách đối với khu vực doanh nghiệp nhà nước, góp phần bảo đảm tính chủ đạo của thành phần kinh tế nhà nước.