TP Hồ Chí Minh, Hà Nội và các địa phương khác đã dùng hàng nghìn tỷ đồng để thực hiện chương trình bình ổn giá. Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng, chương trình bình ổn giá vẫn còn nhiều bất ổn và tác động đến thị trường còn nhiều hạn chế.
Hiệu quả chưa như mong muốn
Một trong những mục tiêu quan trọng của chương trình bình ổn giá là giá hàng bình ổn được xây dựng luôn thấp hơn giá thị trường ít nhất 10%. Tuy nhiên, không phải lúc nào cũng đạt được mục tiêu này.
Chưa đủ lực tác động đến thị trường
TP Hồ Chí Minh là một trong những địa phương đầu tiên thực hiện chương trình bình ổn giá. Theo đánh giá của lãnh đạo thành phố, qua 12 năm, chương trình này đã góp phần bình ổn thị trường. Mặt khác, chương trình cũng góp phần làm giảm tốc độ tăng chỉ số giá tiêu dùng luôn thấp hơn mức tăng của cả nước. Từ mô hình bình ổn giá của TP Hồ Chí Minh, đến nay, chương trình bình ổn giá đã được nhân rộng ra nhiều địa phương trong cả nước. Tuy nhiên, hiệu quả thực hiện chương trình bình ổn giá ở nhiều địa phương đã không đạt kết quả như mong đợi.
Bà Nguyễn Thị Mai (phường Thanh Lương, Hà Nội) mới đây cho biết: “Thấy quảng cáo điểm bán hàng bình ổn rẻ hơn thị trường 10% nên tôi vào siêu thị tìm mua. Tôi mua chai dầu ăn Simply 1 lít giá 45.000 đồng/chai, nhưng mất thêm tiền xăng đi lại vì xa nhà, cộng tiền gửi xe, tính ra giá lại cao hơn so với bên ngoài”, bà Mai nói. “Thậm chí, một số mặt hàng thuộc diện bình ổn, mua ngoài thị trường giá còn thấp hơn như trứng gà bên ngoài 24.000 - 25.000 đồng/chục, trong khi siêu thị bán với giá 25.000 - 27.000 đồng/chục”, bà Mai cho biết thêm.
Ông Vũ Vinh Phú, Chủ tịch Hiệp hội Siêu thị Hà Nội phân tích: Vào những thời điểm giá thị trường biến động mạnh, giá nhiều mặt hàng bình ổn đã đạt được mục tiêu thấp hơn giá thị trường. Tuy nhiên, có những thời điểm, do phải chờ cơ quan chức năng phê duyệt về điều chỉnh giá quá lâu nên tình huống giá thị trường giảm mà giá bình ổn chưa giảm tương ứng vẫn diễn ra.
Một nguyên nhân khác tác động đến hiệu quả của chương trình bình ổn giá là yếu tố lượng hàng hóa bình ổn. Theo các chuyên gia kinh tế, nếu lượng hàng bình ổn không đủ lớn thì sẽ khó đủ lực can thiệp và tác động đến thị trường. Danh mục hàng bình ổn giá thường tập trung vào các mặt hàng thiết yếu, gồm: gạo, đường, thịt lợn, gà, trứng, thuốc tân dược, sách giáo khoa... Tuy nhiên, ngay tại địa bàn TP Hồ Chí Minh, mặc dù chính quyền thành phố và các doanh nghiệp (DN) đã có nhiều cố gắng, số lượng hàng hóa tham gia bình ổn trong năm cũng chỉ chiếm bình quân khoảng 25 - 40%. Tại Hà Nội tỷ trọng hàng bình ổn giá còn chiếm thấp hơn (khoảng 10%) nên chưa đủ lực tác động đến thị trường.
Tỷ trọng hàng bình ổn giá ở các địa phương khác còn thấp hơn rất nhiều. Thứ nữa, mặt hàng chọn để bình ổn nhiều khi cũng chưa trúng, và quá dàn trải nên không đủ lực khống chế được thị trường. “Thói quen tiêu dùng của người dân Hà Nội là không ưa sử dụng hàng thủy hải sản đông lạnh nhưng hàng bình ổn giá vẫn có cả những mặt hàng này”, ông Phú dẫn chứng.
Một tháng Hà Nội tiêu dùng hàng hóa ước khoảng 5.000 tỷ đồng, nhưng số tiền giúp các DN bình ổn chỉ 475 tỷ đồng, chiếm chưa đầy 10%. Ông Nguyễn Văn Đồng, Nguyên Phó Giám đốc Sở Công Thương Hà Nội cũng cho rằng, chương trình bình ổn giá không hiệu quả bởi ngân sách không đủ vốn để điều hành giá thị trường. “Nhìn chung, các mặt hàng bình ổn vẫn do giá ngoài thị trường chi phối. Chương trình bình ổn chỉ có tác dụng kiềm chế lạm phát”, ông Đồng thừa nhận.
Ông Vũ Vinh Phú cũng cho rằng mục tiêu chương trình bình ổn là tốt, nhưng hiệu quả không cao còn do mạng lưới bán hàng bình ổn chưa rộng khắp. Tại Hà Nội, mạng lưới phân phối tập trung gần như 80% là ở khu vực nội thành, chủ yếu phục vụ đối tượng khá giả, mà đáng ra, 80% đó phải là khu vực nông thôn, khu công nghiệp, sinh viên, nơi người dân nghèo, nhiều khó khăn. Để chương trình bình ổn giá có hiệu quả, cần chú trọng việc mở rộng mạng lưới bán hàng, nhất là đưa hàng bình ổn về nông thôn.
Nảy sinh bất cập
Theo ông Vũ Vinh Phú, chương trình bình ổn giá còn tạo ra chính sách hai giá nên dễ dẫn đến tiêu cực. Thực tế từng xảy ra chuyện tiểu thương vào vét hàng bình ổn do chênh lệnh 15.000 - 20.000 đồng/chai dầu ăn. Chưa kể, nếu quản lý nội bộ không chặt sẽ có hiện tượng tuồn hàng bình ổn ra ngoài khi giá chênh lệch nhiều. “Tôi đã chứng kiến có thời điểm, giá dầu ăn bình ổn phải điều chỉnh lên sát với giá thị trường, nếu để thấp quá, tiểu thương sẽ vét hết hàng”, ông Phú nói.
Nhiều ý kiến cũng lo ngại chương trình bình ổn giá sẽ tạo ra cơ chế xin cho và sự không minh bạch. Bởi, đáng ra, khi chọn đơn vị tham gia chương trình bình ổn, phải tổ chức đấu thầu, DN nào đưa ra giá thấp thì được tham gia nhưng hiện nay lại theo cơ chế xét chọn. Theo báo cáo của Sở Công Thương Hà Nội, các doanh nghiệp được vay vốn trữ hàng bình ổn không thiếu các tên tuổi lớn trên thị trường như: Tổng Cty Thương mại Hà Nội (Hapro), Công ty CP Nhất Nam với hệ thống siêu thị Fivimart, Công ty CP thương mại Cầu Giấy (Citimart)... “Việc lựa chọn DN không qua đấu thầu tạo ra cơ chế cạnh tranh bất bình đẳng giữa các DN. TP Hồ Chí Minh tổ chức đấu thầu về giá, nhưng Hà Nội lại lựa chọn doanh nghiệp để tham gia bán hàng bình ổn giá. Việc làm này tạo ra cơ chế xin - cho”, ông Vũ Vinh Phú nhận xét.
TS Nguyễn Minh Phong, chuyên gia kinh tế phân tích, chương trình bình ổn theo cơ chế “bao cấp” về tín dụng phụ thuộc vào sự trung thực của DN. Thực tế đã xảy ra các vụ việc DN lợi dụng nguồn vốn và sử dụng vào mục đích khác thay vì bình ổn hàng hóa nên rất cần đánh giá và xem xét cách thức triển khai chương trình này cho hiệu quả. “Hiện, TP Hồ Chí Minh đã không còn ứng vốn ngân sách cho DN với lãi suất 0% như trước mà thực hiện kết nối giữa các DN với các tổ chức tín dụng, giúp DN tiếp cận nguồn vốn với lãi suất phù hợp (ngắn hạn 6%, trung và dài hạn 10%). Các địa phương nên học theo cách làm của TP Hồ Chí Minh để hạn chế bất cập”, ông Phong đề xuất.
Cân nhắc những giải pháp đột phá Mục tiêu của chương trình bình ổn giá là tốt nhưng để chương trình bình ổn giá có hiệu quả lâu dài, theo các chuyên gia kinh tế, mấu chốt là phải làm thế nào cho hiệu quả. Chuyên gia kinh tế Lê Đăng Doanh: Việc thực hiện chương trình bình ổn giá còn nhiều tranh cãi vì đó là sự can thiệp vào thị trường và lực can thiệp của Nhà nước cũng chỉ hạn chế. Chỉ nên thực hiện có giới hạn về mặt hàng và thời gian, nếu không sẽ tiêu tốn tiền của Nhà nước mà số tiền trợ cấp cũng không đến được tay người dân. Giá của hàng hóa tham gia chương trình bình ổn thường chậm một nhịp so với giá thị trường vì phải qua nhiều bước tính toán.Theo tôi, nếu muốn giúp đỡ người nghèo thì tặng cho họ một số tiền hoặc hàng hóa, sẽ tốt hơn là cho tiền các công ty tham gia bình ổn. Chủ tịch Hiệp hội Siêu thị Hà Nội Vũ Vinh Phú: Cách thức bình ổn giá hiện nay là hỗ trợ thông qua các doanh nghiệp phân phối, tức là kênh trung gian đã bộc lộ nhiều bất cập. Bởi vậy, nên xem xét 2 cách thức là bình ổn giá từ khâu sản xuất và hỗ trợ bình ổn giá trực tiếp cho người tiêu dùng. Bình ổn giá nên tổ chức theo liên kết cung cầu, tạo chuỗi phân phối đi thẳng từ sản xuất đến bán lẻ, bớt trung gian. Nếu vẫn dành một số tiền nào đó để bình ổn giá thì nên bình ổn từ khâu sản xuất, cho các trang trại, ao cá, đồng rau chứ không phải bình ổn cho khâu bán lẻ. Hiện nay việc bình ổn là chạy theo giá thị trường. Khi thị trường lên thì điều chỉnh lên, cách làm ngược này thì còn tác dụng gì. Cách làm bị động nên hiệu quả không cao. Bên cạnh đó, có thể bình ổn giá theo hình thức phát phiếu mua hàng, giảm 5- 10% cho người nghèo. Cách làm này sẽ rất có hiệu quả bởi người nghèo, người có thu nhập thấp là đối tượng cần được hỗ trợ. Các siêu thị, hệ thống phân phối sẽ cạnh tranh dịch vụ và giá để thu hút người mua hàng. |
Thu Hường - Nam Hoàng - Lê Nghĩa