Tương lai ngành bán dẫn Việt Nam - Bài 1: Khát vọng vươn lên chuỗi giá trị cao

Tuy nhiên, để hiện thực hóa khát vọng tỷ USD này, Việt Nam phải nhanh chóng giải quyết nút thắt lớn nhất là khoảng cách về nhân tài chất lượng cao và xây dựng một chiến lược hệ thống, phối hợp hành động giữa Nhà nước, doanh nghiệp và các cơ sở giáo dục.

Bài 1: Khát vọng vươn lên chuỗi giá trị cao

Việt Nam đang từng bước khẳng định vị thế là một điểm đến đầy tiềm năng cho ngành công nghiệp bán dẫn toàn cầu. Trong bối cảnh thị trường chip toàn cầu tăng trưởng mạnh mẽ, Việt Nam đang hiện thực hóa khát vọng tham gia sâu vào các công đoạn giá trị cao, được minh chứng bằng hàng loạt chính sách chiến lược, sự hiện diện của các tập đoàn hàng đầu thế giới và những bước đi cụ thể của doanh nghiệp nội địa.

Cơ hội tỷ USD và dấu ấn của doanh nghiệp toàn cầu

Thị trường bán dẫn toàn cầu đang trải qua giai đoạn tăng trưởng mạnh mẽ, tạo ra cơ hội lớn cho những quốc gia có chiến lược rõ ràng như Việt Nam. Thứ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Đức Tâm cho biết, báo cáo của Hiệp hội Công nghiệp bán dẫn Hoa Kỳ (SIA) chỉ rõ, doanh thu ngành bán dẫn toàn cầu năm 2024 tăng khoảng 18,1% so với năm 2023, đạt mức 626 tỷ USD. Ngành được kỳ vọng tiếp tục tăng trưởng khoảng 12% trong năm 2025, đưa tổng giá trị thị trường đạt khoảng 700 tỷ USD. Động lực tăng trưởng chủ yếu đến từ nhu cầu bùng nổ của các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo (AI), trung tâm dữ liệu, ô tô điện và thiết bị 5G.

Nhận thức rõ vai trò quan trọng của ngành bán dẫn, Đảng, Quốc hội, Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách mang tính chiến lược trong thời gian vừa qua. Tiêu biểu là Nghị quyết 57, Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị, cùng với các nghị quyết của Quốc hội và Luật Công nghiệp công nghệ số, tạo điều kiện thuận lợi cho đầu tư và phát triển.

Đặc biệt, lĩnh vực bán dẫn đã được đưa vào danh mục 11 ngành công nghệ chiến lược và có riêng Chương trình 1017 về phát triển nguồn nhân lực. Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị đã nhấn mạnh phát triển đột phá về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là đột phá chiến lược cho sự phát triển của đất nước.

Sự hiện diện của Việt Nam trong chuỗi cung ứng đang dần chuyển dịch lên các công đoạn có giá trị gia tăng cao hơn, như sản xuất thiết bị, vật liệu, linh kiện bán dẫn, đóng gói và kiểm thử chip bán dẫn. Thứ trưởng Nguyễn Đức Tâm thông tin, cả nước đã có hơn 50 doanh nghiệp thiết kế vi mạch với lực lượng kỹ sư ước tính khoảng 7.000 người. Đặc biệt, Việt Nam đang hướng tới khánh thành nhà máy sản xuất chip đầu tiên của Viettel.

Việc các tập đoàn công nghệ hàng đầu thế giới như Nvidia và Qualcomm khi lựa chọn Việt Nam là cứ điểm chiến lược cho sản xuất, nghiên cứu phát triển AI và chip bán dẫn được xem là thành tựu đặc biệt quan trọng trong hành trình hội nhập sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu. Sự kiện này tạo hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ, kéo theo chuyển dịch chuỗi cung ứng với giá trị lớn vào Việt Nam, đồng thời là bước nhảy vọt về vị trí của Việt Nam trên bản đồ công nghiệp bán dẫn và công nghệ toàn cầu.

Cùng với đó, các tập đoàn khác như Intel, Samsung, Marvell, Renesas, Siemens EDA và Ampere Computing cũng đã được thu hút đến TP Hồ Chí Minh, nơi sớm xác định công nghiệp bán dẫn là lĩnh vực chiến lược với định hướng trở thành trung tâm công nghiệp bán dẫn hàng đầu khu vực.

Chiến lược đào tạo nhân lực và hợp tác đa chiều

Phát triển nguồn nhân lực là một trong những trụ cột quan trọng nhất để hiện thực hóa khát vọng vươn lên chuỗi giá trị. Tiến sĩ Bùi Xuân Minh, trưởng nhóm nghiên cứu Thiết kế bán dẫn và Công nghiệp 4.0 tại Đại học RMIT Việt Nam nhấn mạnh, việc thành lập Ban chỉ đạo quốc gia do Thủ tướng đứng đầu, cùng kế hoạch chiến lược đào tạo 50.000 kỹ sư bán dẫn từ nay đến năm 2030 đã thể hiện cam kết mạnh mẽ từ cấp cao nhất.

Về tình hình thực hiện Chương trình 1017, Thứ trưởng Nguyễn Đức Tâm cho biết, đến nay, Chương trình đã hoàn thành 9/34 nhiệm vụ và đang triển khai theo tiến độ 25/34 nhiệm vụ. Về đào tạo, đã có 320 giảng viên được tham gia các khóa đào tạo chuyên sâu và khoảng 6.300 sinh viên đại học đang theo học ngành bán dẫn. Về hệ thống cơ sở đào tạo, đã có 166 cơ sở đại học đào tạo liên quan đến bán dẫn và khoảng 10 phòng thí nghiệm quy mô nhỏ được xây dựng.

Để đa dạng hóa nguồn lực, Bộ Tài chính đã đưa vào vận hành Trung tâm Ươm tạo và Phát triển bán dẫn đầu tiên tại Việt Nam. Đáng chú ý, Bộ Tài chính đã huy động được 1.000 bản quyền thiết kế vi mạch trị giá hàng chục triệu USD từ các tập đoàn lớn như Cadence, Siemens, ARM, Lam Research để phục vụ đào tạo tại hơn 30 cơ sở đại học. Mô hình liên kết ba nhà trong đào tạo bán dẫn đang được triển khai mạnh mẽ.

Hợp tác quốc tế và sự vào cuộc của doanh nghiệp đang được đẩy mạnh. Các nước Nhật Bản, Đài Loan (Trung Quốc), châu Âu đã đồng ý hỗ trợ khoảng 1.000 suất học bổng mỗi năm. Đại sứ Vương quốc Anh tại Việt Nam, ông Iain Frew cho biết, Vương quốc Anh đang củng cố quan hệ đối tác chiến lược, phù hợp với mục tiêu đào tạo 50.000 kỹ sư bán dẫn của Việt Nam.

Ngoài ra, ông Iain Frew cũng khuyến khích các doanh nghiệp Việt tiếp tục xây dựng mối quan hệ này thông qua các chuyến thăm Vương quốc Anh để tìm hiểu cơ hội đào tạo và nâng cao tay nghề trong ngành bán dẫn.

Tuy nhiên, ngành công nghiệp bán dẫn nước ta hiện nay vẫn cơ bản tập trung ở công đoạn bao gói, kiểm định chip các loại, chủ yếu từ các nhà máy FDI. Tiến sĩ Bùi Xuân Minh cho rằng, đây là cuộc chơi đầy rủi ro nếu không đầu tư thực chất vào nhân lực, hạ tầng và bảo vệ sở hữu trí tuệ.

Để tiếp tục phát triển, Bộ Tài chính đề xuất thu hút FDI có chọn lọc, hình thành 100 doanh nghiệp thiết kế và 10 nhà máy đóng gói, kiểm thử và bán dẫn, cùng với việc đào tạo chuyên sâu cho 1.300 giảng viên và xây dựng 4 phòng thí nghiệm bán dẫn dùng chung cấp quốc gia.

Các chuyên gia nhận định, cần phát triển hệ sinh thái công nghiệp bán dẫn một cách toàn diện, đầy đủ và bền vững, thông qua sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước - Trường, Viện - Doanh nghiệp. Ông Dương Minh Tâm, Phó Chủ tịch Hội Công nghệ vi mạch bán dẫn TP Hồ Chí Minh nhận định, thúc đẩy khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực bán dẫn là sự nghiệp quan trọng nhất để tạo nền tảng vững chắc phát triển công nghiệp bán dẫn.

Bài cuối: Làm sao để không bị mắc kẹt ở chuỗi cuối