Một ngày nọ, Inukai Tsuyoshi, một người bạn Nhật Bản của Tôn Trung Sơn hỏi: "Cái mà Ngài thích nhất là gì?" Tôn Trung Sơn không chút do dự trả lời: "Cách mạng". "Ngài thích cách mạng nhất, đó là điều ai cũng biết. Ngoài cách mạng ra, Ngài thích nhất là gì?", Tsuyoshi hỏi tiếp. Tôn Trung Sơn nhìn vợ của Tsuyoshi cười không trả lời. Tsuyoshi vẫn không tha, hối thúc: "Nào, Ngài hãy trả lời đi". Tôn Trung Sơn đáp: "Phụ nữ". Tsuyoshi vỗ tay: "Rất tốt. Thế còn sau phụ nữ?" Tôn Trung Sơn trả lời luôn: "Sách".
Tsuyoshi cười lớn rồi nói: "Rất thành thật. Tôi vẫn nghĩ Ngài thích sách nhất. Nhưng Ngài đã đặt phụ nữ vào vị trí đó. Thật có ý nghĩa! Tuy nhiên, không chỉ có Ngài thích phụ nữ. Tôi khâm phục việc Ngài đã nhẫn nhịn quên đi tình yêu phụ nữ để lao vào đọc sách".
Tôn Trung Sơn và Trần Túy Phần. |
Quan hệ giữa Tôn Trung Sơn và phụ nữ, lịch sử đã ghi lại nhiều và chỉ thấy xuất hiện hai gương mặt là Lô phu nhân (Lô Mộ Trinh) và Tống phu nhân (Tống Khánh Linh). Nhưng thực tế còn có một người phụ nữ quan trọng khác, là đồng chí cách mạng kiêm hồng nhan tri kỷ của Tôn Trung Sơn. Đó là Trần Túy Phần.
Trần Túy Phần hay Thụy Phần, sinh năm 1873 ở Đồn Môn, Tân Giới, Hồng Công, tên khai sinh là Hương Lăng, do đứng thứ tư trong số anh chị em, nên còn gọi là cô Bốn, nguyên quán ở Đồng An, Hạ Môn, Phúc Kiến (Trung Quốc). Năm 1891, khi đang học Tây y ở Hồng Công, qua sự giới thiệu của Trần Thiếu Bạch, Tôn Trung Sơn làm quen với Trần Túy Phần. Buổi đầu gặp mặt, hai người đã nói chuyện về việc lật đổ Mãn Thanh và một số nhân vật như Hồng Tú Toàn, Thạch Đạt Khai. Trần Túy Phần rất khâm phục Tôn Trung Sơn cũng như sự uyên bác của ông, cho rằng đây là lãnh tụ kiệt xuất, quyết chí đi theo con đường cách mạng của Tôn Trung Sơn. Ít lâu sau, hai người thuê một căn nhà ở Hồng Lâu, gần Đồn Môn, cùng nhau vạch chương trình, kế hoạch chống lại nhà Thanh. Khi đó, những đảng viên cách mạng tới gặp Tôn Trung Sơn, đa phần đều bí mật chèo thuyền tới Hồng Lâu.
Vào thời kỳ đầu của cuộc cách mạng do Tôn Trung Sơn khởi xướng, Trần Túy Phần đã có những đóng góp không nhỏ. Trong chiến dịch Trấn Nam Quan, cùng với Tôn Trung Sơn, Hoàng Hưng, Hồ Hán Dân…, Trần Túy Phần cũng là một trong những người xông lên tuyến đầu. Không một lời than vãn về những gian khổ gặp phải trong chiến đấu, đặc biệt đối với phụ nữ, Trần Túy Phần ngày đêm mang cơm nước phục vụ, động viên anh em binh sĩ chiến đấu. Khi Tôn Trung Sơn buộc phải sang Nam Dương (Inđônêxia) sống lưu vong, Trần Túy Phần vẫn cùng ông bôn tẩu khắp nơi làm cách mạng với nhiệm vụ chủ yếu là in ấn các tài liệu tuyên truyền. Năm 1895, Tôn Trung Sơn vạch kế hoạch khởi nghĩa Quảng Châu, nhưng do bại lộ, nên lại phải sang Nhật Bản sống tha hương. Người luôn bên cạnh chăm sóc ông vẫn là Trần Túy Phần. Theo hồi ức của Chì Hưởng Cát, thư ký tiếng Anh của Tôn Trung Sơn, Trần Túy Phần tính tình kiên cường, rất có khí khái của một nữ "hào kiệt".
Trong thời gian ở Nhật Bản, bà thường xuyên gặt giũ quần áo, nấu cơm cho các đồng chí qua lại bàn bạc chuyện cách mạng với Tôn Trung Sơn. Không những vậy, bà còn tham gia vào các hoạt động liên quan đến việc bí mật vận chuyển vũ khí giữa Hồng Công và Yokohama của các đảng viên cách mạng. Tôn Trung Sơn và các đồng chí khác rất khâm phục người nữ chiến sĩ cách mạng này. Chính do sự có mặt của Trần Túy Phần mà một số người như Hồ Hán Dân, Chu Chấp Tín đã phản đối cuộc hôn nhân giữa Tôn Trung Sơn và Tống Khánh Linh. Một biểu hiện khác cho thấy tình cảm sâu nặng của Tôn Trung Sơn dành cho Trần Túy Phần là việc ông trao cho Trần Túy Phần chiếc đồng hồ vàng vốn vẫn gìn giữ bấy lâu bởi đó là kỉ vật của một người bạn Anh thân thiết đã tặng ông trước lúc rời khỏi Luân Đôn.
Đối với Trần Túy Phần, tình yêu của bà dành cho Tôn Trung Sơn đã rõ. Nhưng tại sao hai người lại chia tay? Giải thích lý do này năm 1942, khi tiếp một vị tướng Quốc dân Đảng, Trần Túy Phần nói: "Tôi đi theo Tôn Trung Sơn chống lại triều đình nhà Thanh, lập nên nước Trung Hoa Dân Quốc. Ý nguyện cứu dân cứu nước của tôi đã đạt được. Tôi coi phú quý như của phù vân. Tôn Trung Sơn làm Tổng thống, là nguyên thủ quốc gia. Tôi xuất thân nghèo khổ, tri thức có hạn, nên tự nguyện chia tay. Tôn Trung Sơn đối xử với tôi không bạc bẽo, cũng không trách tôi". Tuy hai người đã chia tay, nhưng mọi người trong gia đình Tôn Trung Sơn vẫn rất coi trọng Trần Túy Phần, coi bà như một thành viên. Năm 1960, Trần Túy Phần qua đời, thọ 87 tuổi, sau đó hài cốt của bà được đưa về chôn cất trong khu vườn mộ nhà họ Tôn tại Nam Kinh.
Minh Thành (Theo báo Trung Quốc)