Tận thu di sản

Công trình đường lên đàn Kính Thiên ở đỉnh núi Huyền Vũ (được coi là đỉnh núi thiêng của núi Cái Hạ) với kết cấu hơn 2.000 bậc thang kèm hệ thống lan can tại khu di sản thiên nhiên Tràng An (thuộc xã Trường Yên, huyện Hoa Lư, Ninh Bình) được Công ty Cổ phần Du lịch Tràng An xây dựng trái phép từ tháng 8/2017 đến tháng 2/2018 thì hoàn thành. Dự án có quy mô lớn, có chiều dài hơn 1 km với những khối bê tông cốt thép được đỡ bằng các trụ bê tông chông chênh gắn vào dải núi đá tai mèo của vùng lõi di sản.

Không còn nghi ngờ gì, công trình đã băm nát, phá vỡ cảnh quan của di tích. Với lý do khai thác giá trị của di sản, phát triển kinh tế du lịch (bằng việc xây dựng công trình phụ trợ đón khách tham quan), người ta đã khoét sườn núi, dựng cột bê tông, tạo nên cả đoạn bậc thang ngoằn ngoèo, đưa khách tham quan lên đàn Kính Thiên. Khi dư luận lên tiếng, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã yêu cầu các cơ quan chức năng tỉnh Ninh Bình kiên quyết tháo dỡ công trình sai phạm, trả lại nguyên trạng của di sản. Tuy nhiên, “được vạ thì má đã sưng”, hậu quả là nhiều tầng văn hóa tại khu vùng lõi của di sản thế giới đã bị phá đổ, tầng núi đá vôi nguyên sơ có từ bao đời bỗng bị điểm bằng những khối bê tông chẳng khác gì một tấm áo vá...

Quá trình điều tra về công trình “khủng” xây dựng không phép trong quần thể danh thắng Tràng An, cơ quan chức năng đã chỉ ra nhiều sai phạm liên quan đến công tác quản lý di sản nhân loại của chính quyền địa phương, đặc biệt là việc buông lỏng quản lý của các cấp chính quyền huyện Hoa Lư.
Phải khẳng định, dự án đã vi phạm nghiêm trọng quy định của Luật Di sản văn hóa cũng như Công ước Bảo vệ di sản thiên nhiên và văn hóa thế giới của UNESCO (những công việc liên quan đến di sản văn hóa thế giới phải có ý kiến của UNESCO). Dù không mong muốn, nhưng có một sự thật buộc phải chấp nhận là cho dù công trình có được dỡ bỏ, nhiều chục năm nữa, ai dám chắc vùng núi Cái Hạ sẽ được trả lại vẻ đẹp nguyên sơ như nguyên trạng. Hiện hữu, tầng văn hóa - mối dây liên kết giữa hiện tại với quá khứ tại quần thể danh thắng Tràng An đã bị xâm hại, ảnh hưởng nghiêm trọng đến cảnh quan di sản.

Vụ việc xảy ra ở quần thể danh thắng Tràng An đã thêm một lần cảnh báo, thêm một bài học đắt giá về sự đối xử thô bạo của con người với di sản thiên nhiên, vi phạm nghiêm trọng Luật Di sản văn hóa. Thời gian gần đây, đã có không ít các vụ vi phạm phá vỡ cảnh quan di sản xảy ra tại nhiều địa phương trong cả nước, như vụ ngăn dòng suối cổ tại khu di tích Mỹ Sơn (Quảng Nam), vụ nổ mìn phá núi dựng hàng chục động giả ở chùa Hương, vụ lấn biển xây dựng nhà hàng, khách sạn ở di sản thế giới Hạ Long... Có lẽ, khó mà kể hết các sai phạm trong công tác bảo tồn di sản thời gian gần đây. Những vụ việc vi phạm đã để lại nỗi đau dai dẳng, để lại bài học đau xót về sự dễ dãi, tùy tiện, sự thờ ơ, thiếu trách nhiệm cũng như sự thiếu hiểu biết của các cấp chính quyền, cơ quan quản lý nhà nước, vì lợi ích cục bộ mà coi di tích quốc gia, di sản thế giới như của riêng địa phương mình và tận thu bằng mọi giá...

Từ sự việc xảy ra ở quần thể danh thắng Tràng An, đã đến lúc phải đặt vấn đề bảo tồn di tích một cách nghiêm túc, bởi hiện nay ở không ít địa phương vẫn đang xảy ra tình trạng khai thác quá đà di tích, di sản, đi kèm với nó là sự lộn xộn, tùy tiện, bất chấp hậu quả trong bảo tồn và phát huy giá trị di sản thiên nhiên, văn hóa.

Nếu sự việc xảy ra ở quần thể danh thắng Tràng An lại được cho là chuyện đã rồi,  không được xử lý kiên quyết, không quy rõ trách nhiệm, chắc chắn rằng tình trạng xâm phạm di sản, di tích lịch sử văn hóa sẽ tiếp tục tái diễn. Rồi chẳng bao lâu nữa, những di sản rêu phong cổ kính có từ ngàn đời, giàu giá trị lịch sử văn hóa, sẽ chỉ còn là hoài niệm.