Tại cuộc họp báo của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch diễn ra cuối tuần qua, lễ hội vẫn là một vấn đề "nóng". “Nóng” là bởi những hình ảnh không đẹp xuất hiện nhan nhản ở nhiều lễ hội từ đầu năm đến nay, không chỉ làm mất đi sự tôn nghiêm và ý nghĩa của lễ hội, mà còn gây bức xúc trong dư luận. Khách quan mà nói, mùa lễ hội 2013, ngành văn hóa đã sát sao hơn trong công tác kiểm tra, giám sát…, phần nào đã ngăn chặn được những biểu hiện tiêu cực. Tuy nhiên, những mặt trái của lễ hội vẫn là một thách thức lớn đối với các nhà quản lý văn hóa cũng như các cấp chính quyền địa phương.
Thống kê của ngành văn hóa cho thấy, đất nước ta sở hữu khoảng 8.000 lễ hội lớn nhỏ, chia đều mỗi tháng có gần 700 lễ hội. Có rất nhiều lễ hội giàu bản sắc văn hóa, nêu cao được truyền thống dân tộc, đáp ứng nhu cầu tâm linh của người dân. Như lễ hội xuống đồng ở một số tỉnh phía Bắc, các vị lãnh đạo địa phương cùng đi cày, đi cấy với người dân. Các tỉnh duyên hải miền Trung tổ chức lễ hội cầu ngư. Ngư dân ra biển trong không khí háo hức, cầu mong có được vụ cá bội thu. Tuy nhiên, có nhiều lễ hội nổi tiếng ở các tỉnh phía Bắc đang bị thương mại hóa, gây phản cảm, không gian lễ hội ngày một quá tải, tình trạng “buôn thần bán thánh” diễn ra tràn lan. Cảnh cả ngàn người lao vào cướp lộc, cướp lễ ở Đền Trần (Nam Định), dịch vụ “chặt chém” tại chùa Bái Đính, hàng quán treo lủng lẳng thịt thú rừng ở chùa Hương, tình trạng đốt đồ mã, khấn thuê, khấn mướn tại đền Bà Chúa Kho (Bắc Ninh), hay Phủ Giầy (Nam Định)… đã và đang trở thành nỗi nhức nhối trong nhiều mùa lễ hội gần đây.
Từ nhiều năm nay, ngành văn hóa cùng các cấp chính quyền nơi có lễ hội đã thực hiện nhiều giải pháp với hy vọng đưa công tác quản lý lễ hội đi vào quỹ đạo, như điều chỉnh phân cấp quản lý lễ hội theo nguyên tắc nhà nước quản lý, giám sát, nhân dân tổ chức thực hiện; giảm quy mô, tần suất tổ chức; không sử dụng ngân sách nhà nước để tổ chức các lễ hội ngành nghề, lễ hội mang tính sự kiện; bố trí, sắp xếp hợp lý hòm công đức, lư hương, hạn chế đốt vàng mã, không đốt đồ mã… Dẫu vậy, những kết quả mang lại không được như mong đợi.
Đứng trước thực trạng các lễ hội bị trần tục hóa, nhiều ý kiến đề nghị cần tiến hành kiểm kê, tiến tới việc phân cấp, như lễ hội nào là cấp nhà nước, lễ hội nào của tỉnh và lễ hội nào của làng. Theo bà Lê Thị Minh Lý, một chuyên gia thuộc lĩnh vực di sản văn hóa, điểm yếu trong việc quản lý lễ hội hiện nay, đó là chưa có cơ sở dữ liệu khoa học và quan điểm tiếp cận đúng. Chúng ta mới chỉ biết rằng có từng ấy lễ hội, nhưng giá trị của các lễ hội đó đến đâu thì hiểu không thấu đáo. Lễ hội đã mai một, đã mất chủ thể, mất đi không gian lễ hội thì có cần thiết phục dựng lại? Và việc phục dựng có xuất phát từ ý nguyện của người dân hay không?
Để lễ hội đi vào nề nếp, thực sự là nơi gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa, đã đến lúc cần minh bạch thế nào là lễ hội truyền thống, thế nào là lễ hội hiện đại. Bởi nếu không nhận diện rõ lễ hội mà chúng ta đang có, phân cấp rõ ràng, thì việc quản lý vẫn mãi đi vào ngõ cụt. Không thể ứng xử với văn hóa, trong đó có lễ hội, bằng các biện pháp hành chính cứng nhắc, song nếu thiếu mô hình quản lý lễ hội phù hợp thì bức tranh lễ hội khó có thể sáng sủa hơn.
Yến Nhi