Cùng với đó là nghịch lý số lượng học sinh tăng nhanh nhưng các địa phương lại không được giao thêm biên chế giáo viên đã ảnh hưởng tới việc đảm bảo chất lượng giáo dục cũng như việc triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới trong thời gian tới.
Các thầy, cô giáo trường tiểu học Phước Đại, huyện Bác Ái (Ninh Thuận), tổ chức hoạt động ngoại khóa thu hút đông học sinh tham gia. Ảnh: Công Thử - TTXVN
Thiếu gần 76.000 giáo viên so với nhu cầu
Tính đến ngày 15/8/2018, cả nước có hơn 1,16 triệu giáo viên mầm non, phổ thông. Trong đó, mầm non có hơn 300.000 giáo viên; tiểu học hơn 395.000; trung học cơ sở hơn 305.000 và trung học phổ thông hơn 149.000 nghìn.
Theo báo cáo của các Sở Giáo dục và Đào tạo, tính đến thời điểm này, số giáo viên còn thiếu so với nhu cầu sử dụng theo định mức quy định là gần 76.000 người. Trong đó, thiếu nhiều nhất là ở bậc mầm non, hơn 43.000 người; tiếp đến là bậc tiểu học, thiếu gần 19.000 người; trung học cơ sở thiếu hơn 10.000 người và trung học phổ thông thiếu hơn 3.000 người.
Riêng cấp trung học cơ sở, hiện nay có tình trạng thừa, thiếu cục bộ giữa các môn học ở một số cơ sở giáo dục, giữa các địa phương trong một tỉnh mà không điều tiết được. Do đó, dẫn đến việc một số địa phương đã ký hợp đồng giáo viên ngoài chỉ tiêu biên chế được giao không đúng với quy định hiện hành như: Krông Pắk (Đắk Lắk), Cà Mau, Thanh Oai (Hà Nội), Phú Yên, Quảng Ngãi, Hà Tĩnh, Hải Dương, Thanh Hóa, Quảng Trị và một số địa phương khác.
Toàn quốc hiện chỉ có 2/63 tỉnh, thành phố là Đà Nẵng và Đồng Nai không thiếu giáo viên; 21 tỉnh thành thiếu từ 1.000 giáo viên trở lên, đặc biệt là bậc mầm non, tiểu học. Bộ Giáo dục và Đào tạo cho biết, trong năm học 2018-2019, có 28 tỉnh có nhu cầu tuyển dụng giáo viên nhưng không được giao chỉ tiêu tuyển mới.
Trong số các địa phương không được giao chỉ tiêu tuyển mới năm nay, tỉnh Hải Dương có nhu cầu lớn nhất với gần 4.000 giáo viên, do năm học 2018-2019, tỉnh này tăng hơn 24 nghìn học sinh. Thái Bình là địa phương xếp thứ hai với nhu cầu tuyển hơn 3.600 giáo viên do số học sinh tiểu học tăng 7.000 so với năm học trước.
Hà Nội là địa phương thiếu nhiều giáo viên nhất, tới 12.681 người, nhưng năm học này, tổng biên chế được giao tuyển mới chỉ là 8.211. Như vậy, nếu tính cả số tuyển mới nếu được, Hà Nội vẫn thiếu hơn 4.000 giáo viên.
Nhiều bất cập tồn tại
Theo giải trình của Bộ Giáo dục và Đào tạo, những bất cập về thừa - thiếu giáo viên do nhiều nguyên nhân. Trước năm 2015, thực hiện Luật tổ chức Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân năm 2003, các địa phương chủ động phê duyệt biên chế. Do công tác quy hoạch, dự báo của các địa phương chưa kịp thời hoặc không hiệu quả nên nhiều địa phương tuyển dụng không đúng số lượng, cơ cấu đội ngũ dẫn đến việc thừa thiếu cục bộ.
Đặc biệt, từ sau năm 2011, việc chuyển đổi mô hình trường lớp bán công (không còn mô hình trường bán công) đã dẫn đến việc tuyển dụng giáo viên ở các trường lớp bán công vào các trường công lập tăng lên, nhiều nơi tuyển dụng vào các trường công lập nhiều hơn chỉ tiêu biên chế được giao.
Các học sinh đến lớp ở điểm trường lẻ phải học ghép lớp trong một phòng học ở ấp 7, xã Tân Lập, huyện Đồng Phú, tỉnh Bình Phước. Ảnh: Dương Chí Tưởng/TTXVN
Bên cạnh đó, dân số cơ học tăng nhanh tại các khu vực trung tâm, thành phố lớn, khu công nghiệp dẫn tới tăng trường lớp, tăng số lượng giáo viên. Đối với các vùng miền núi, biên giới, vùng đặc biệt khó khăn, do đặc thù có nhiều điểm trường lẻ, sĩ số học sinh trong một lớp ít nhưng các lớp học này vẫn cần đảm bảo đủ giáo viên theo quy định. Ngoài ra, đối với giáo viên mầm non, việc thực hiện phổ cập, đặc biệt phổ cập giáo dục mầm non 5 tuổi dẫn đến nhu cầu bổ sung nhiều giáo viên mầm non đáp ứng yêu cầu gia tăng số lượng trẻ mầm non đến trường.
Trên thực tế, việc thừa - thiếu giáo viên diễn ra ở cả trong một cấp học và ở các cấp học khác nhau. Tuy nhiên, giáo viên dạy môn này không thể điều chuyển sang dạy môn khác; giáo viên cấp này không chuyển sang dạy cấp khác khi không đảm bảo trình độ chuẩn đào tạo. Việc điều chuyển giáo viên giữa các địa phương cũng khó khăn vì các địa phương được tổ chức tuyển dụng riêng.
Việc phân cấp tại địa phương trong công tác tuyển dụng, sử dụng đội ngũ nhà giáo còn nhiều bất cập vì hầu hết ở các địa phương, cơ quan chuyên môn là Sở Giáo dục và Đào tạo, Phòng Giáo dục và Đào tạo, đây không phải là đơn vị chủ trì, đầu mối về tuyển dụng giáo viên nên không chủ động trong việc điều tiết số lượng, cơ cấu đội ngũ theo môn học, cấp học và không chủ động điều tiết được giáo viên thừa, thiếu. Một số nơi đã vi phạm quy định của pháp luật về tuyển dụng, bố trí, phân công giáo viên, gây nhiều bức xúc trong đội ngũ giáo viên và xã hội.
Không chỉ vậy, sau khi có Nghị quyết số 39-NQ/TW ngày 17/4/2015 của Bộ Chính trị “về tinh giản biên chế và cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức”, hầu hết các tỉnh, thành không được giao thêm biên chế giáo viên mặc dù số học sinh ở các địa phương trong thời gian qua vẫn tăng.
Khẩn trương rà soát, xử lý việc thiếu biên chế giáo viên
Để khắc phục tình trạng thừa – thiếu giáo viên tại các địa phương, thời gian qua, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã thực hiện tương đối đầy đủ trách nhiệm theo chức năng quản lý nhà nước về giáo dục và đào tạo.
Tỉnh Sơn La đã triển khai mô hình trường học bán trú nhằm hỗ trợ các em học sinh vùng cao yên tâm học tập. Ảnh: Hữu Quyết - TTXVN
Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chủ trì, phối hợp với Bộ Nội vụ ban hành các văn bản quy định, hướng dẫn về danh mục khung vị trí việc làm, định mức giáo viên, nhân viên, tiêu chuẩn chức danh nghề nghiệp, các chương trình bồi dưỡng theo chức danh nghề nghiệp... đúng quy định của Luật Viên chức hiện hành. Đồng thời, Bộ đã có các văn bản gửi Chủ tịch Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương rà soát tình hình bố trí, sử dụng giáo viên mầm non, phổ thông và thực hiện tinh giản biên chế. Tuy nhiên, công tác dự báo, hướng dẫn, đôn đốc phối hợp thực hiện chưa sát sao. Việc thanh tra, kiểm tra công tác tuyển dụng, sử dụng đội ngũ giáo viên, nhân viên của các cấp quản lý còn hạn chế.
Hiện nay, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã và đang chủ động chỉ đạo các địa phương rà soát quy hoạch mạng lưới trường, lớp; nghiên cứu, dự báo nhu cầu đào tạo giáo viên; giao chỉ tiêu tuyển sinh cho các trường sư phạm sát với nhu cầu sử dụng. Đồng thời,Bộ rà soát, quy hoạch lại hệ thống cơ sở đào tạo giáo viên; ban hành quy định về trình độ đào tạo bằng tốt nghiệp thứ 2 trình độ đại học, trình độ cao đẳng nhóm ngành đào tạo giáo viên để làm cơ sở đào tạo văn bằng 2 cho giáo viên dôi dư cấp Trung học cơ sở, Trung học phổ thông, điều chuyển dạy mầm non, tiểu học.
Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng đang xây dựng phần mềm thống kê số lượng, cơ cấu giáo viên theo cấp học, môn học của từng cơ sở giáo dục; thống kê trình độ giáo viên theo chuẩn nghề nghiệp để nắm bắt thông tin nghiên cứu, xây dựng các chương trình đào tạo, bồi dưỡng giáo viên phù hợp.
Đối với việc tồn tại nhiều điểm trường lẻ gây phân tán nguồn lực, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chỉ đạo các địa phương rà soát, từng bước thực hiện việc dồn dịch các điểm trường lẻ về trung tâm, giảm dần sự phân tán, manh mún các điểm trường lẻ. Qua đó, Bộ sẽ tiến tới giảm dần số nhân viên hỗ trợ, phục vụ trên tinh thần tăng cường thực hiện làm kiêm nhiệm; hợp đồng với các cơ sở y tế trên địa bàn để thực hiện công tác y tế trường học những nơi đủ điều kiện... nhằm thực hiện tinh giản biên chế trong ngành.
Tại phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 9/2018, Thủ tướng Chính phủ đã giao Bộ Nội vụ chủ trì (Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Tài chính và các địa phương phối hợp) khẩn trương rà soát và đề xuất các giải pháp cụ thể để xử lý việc thiếu biên chế giáo viên, nhất là vùng sâu, vùng xa, vùng có điều kiện kinh tế đặc biệt khó khăn và các địa phương có tăng dân số cơ học trên tinh thần bảo đảm thực hiện nghiêm túc Nghị quyết số 19-NQ/TW của Trung ương về tinh giản biên chế.
Thời gian tới, các địa phương chủ động rà roát, sắp xếp lại các điểm trường, sắp xếp biên chế giáo viên phù hợp, điều chuyển từ nơi thừa sang nơi thiếu, thực hiện tinh giản biên chế, giảm đầu mối đơn vị sự nghiệp công lập để có điều kiện bổ sung cho nơi còn thiếu biên chế giáo viên, không làm ảnh hưởng tới việc học tập của học sinh, nhất là ở vùng sâu, vùng xa.
Tạm thời trong năm học 2018-2019, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã đề nghị Ủy ban chuyên trách của Quốc hội kiến nghị với Thủ tướng chỉ đạo Bộ Nội vụ hướng dẫn các địa phương ký hợp đồng làm việc có thời hạn đối với những nơi tăng trưởng “nóng” dẫn đến thiếu giáo viên mà địa phương không thể điều tiết để tăng cường giáo viên cho những nơi thiếu.