Bảo tồn các di sản nghề truyền thống ở Nam Bộ - Bài cuối: Định vị sản phẩm du lịch

Trải nghiệm di sản

Đề cập sự gắn bó giữa di sản và hoạt động du lịch, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Du lịch Hà Văn Siêu cho rằng, chính nhu cầu tham quan, tìm hiểu, trải nghiệm của du khách đã góp phần thôi thúc chính quyền, người dân nơi có di sản tự hào hơn, có động lực để phát huy vốn quý của di sản.

Đại diện nhiều doanh nghiệp dịch vụ lữ hành khẳng định, thời điểm hoạt động du lịch chưa bị ảnh hưởng bởi dịch COVID-19 cũng như trong giai đoạn từng bước phục hồi hiện nay, các điểm đến và trải nghiệm, thực hành thao tác làm nghề thủ công truyền thống, đặc biệt là nghề đã được công nhận là di sản văn hóa là một trong những dòng sản phẩm doanh nghiệp chọn để thiết kế trong chương trình tour, được du khách đón nhận.

Theo anh Phạm Duy Khanh, Giám đốc Khu Du lịch sinh thái Mười Ngọt, xã Khánh Bình Tây Bắc (huyện Trần Văn Thời, Cà Mau), nhiều năm làm nghề gác kèo, đi "ăn" ong (khai thác mật ong) kết hợp đón du khách đến tham quan, trải nghiệm và mua sắm sản phẩm truyền thống như mật ong hoa tràm, mật ong ruồi, sáp ong… anh nhận thấy du khách trong và ngoài nước mong muốn được trải nghiệm nhiều công đoạn của nghề gác kèo ong - nghề đã được công nhận là di sản văn hóa quốc gia.

Không những thế, du khách cảm thấy thú vị hơn khi được chính người thợ gác kèo thuyết minh tỉ mỉ về từng dụng cụ khi đi dựng, gác kèo cho ong về làm tổ, dụng cụ khai thác mật ong và phong tục, quy ước của người thợ làm nghề (phải hỗ trợ nhau, trung thực, không trộm tổ ong của người khác, tuyệt đối không pha nước vào mật ong…).

Theo anh Khanh, có du khách đã đến Khu Du lịch sinh thái Mười Ngọt và ở lại nhiều ngày để được trải nghiệm trọn vẹn các công đoạn từ việc gác, dựng kèo ong và đi "ăn" ong. Để giúp du khách có chuyến trải nghiệm an toàn, tại khu du lịch, anh luôn trang bị cho khách du lịch lưới bảo hộ, hướng dẫn họ tự tay cầm đuốc khói làm ong bị "say" sẽ không "tấn công" trở lại. Du khách được hướng dẫn và thực hành cách lấy mật ong, lọc, sơ chế để giữ được chất lượng mật ong tinh khiết từ rừng tràm U Minh.  

Du khách Đinh Kiều Trang (quận Hà Đông, Hà Nội), từng được trải nghiệm di sản nghề làm bánh tráng phơi sương Trảng Bàng (Tây Ninh) lại chia sẻ, có dịp tham gia Lễ hội văn hóa, du lịch nghề làm bánh tráng phơi sương Trảng Bàng, chị và bạn bè mới biết đây là một trong những di sản văn hóa quốc gia. Được hướng dẫn cách khuấy bột, tráng bánh bằng chiếc gáo dừa đã mài nhẵn, nghe nghệ nhân làng nghề nói về quá trình tráng bánh, phơi khô, đem nướng, sau đó là phơi dưới sương đêm để bánh đạt độ mềm dẻo, có hương vị riêng, chị càng hiểu rõ sự sáng tạo, công phu của người thợ để tạo nên đặc sản ẩm thực bánh tráng phơi sương độc đáo. 

Theo lãnh đạo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Tây Ninh, trải nghiệm di sản, thực hành các công đoạn của nghề làm bánh tráng phơi sương, thưởng thức đặc sản bánh tráng Trảng Bàng kết hợp với một số nguyên liệu, gia vị là một trong những điểm nhấn của du lịch Tây Ninh để thu hút du khách. Thông lệ, hai năm một lần, sự kiện Lễ hội văn hóa, du lịch nghề làm bánh tráng phơi sương Trảng Bàng được tổ chức nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia, tạo điều kiện thu hút du khách trong nước, quốc tế đến tham quan, trải nghiệm. Thời gian tới, trong bối cảnh phục hồi các hoạt động du lịch gắn với kiểm soát hiệu quả dịch COVID-19, hy vọng sẽ có nhiều sự kiện văn hóa - du lịch ấn tượng được tổ chức tại Tây Ninh để du khách tiếp tục tìm hiểu, khám phá giá trị văn hóa đặc sắc của địa phương vùng Đông Nam Bộ.  

Cần những đột phá mới

Bảo tồn, phát huy giá trị các di sản văn hóa phi vật thể gắn với khai thác, phát triển du lịch, góp phần đa dạng hóa sản phẩm du lịch, tăng sức hấp dẫn cho điểm đến là giải pháp các địa phương có di sản chú trọng thực hiện, đạt hiệu quả cao. Tuy nhiên, thực tế cho thấy còn nhiều khó khăn trong quá trình xây dựng và khai thác sản phẩm du lịch xứng tầm giá trị của di sản văn hóa.

Trăn trở nghề làm muối Bạc Liêu dù dã được công nhận là di sản nhưng vẫn chưa có nhiều sản phẩm trải nghiệm, thực hành di sản dành cho du khách, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Cao Xuân Thu Vân cho hay, các sản phẩm du lịch trải nghiệm nghề làm muối, sản phẩm lưu niệm, dược liệu từ muối còn ít, chưa xứng với giá trị của di sản văn hóa nghề làm muối Bạc Liêu. Chưa kể yếu tố khách quan là biến đổi khí hậu ngày càng diễn biến phức tạp, hiện tượng bất thường trong thời tiết diễn ra với tần suất ngày càng cao, ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất muối, tác động trực tiếp tới đời sống của diêm dân. Vì vậy, việc bảo tồn và phát huy nghề thủ công truyền thống nghề làm muối ở Bạc Liêu còn nhiều khó khăn.

UBND tỉnh Bạc Liêu giao Sở Văn hóa, Thông tin, Thể thao và Du lịch hướng dẫn xây dựng sản phẩm du lịch trải nghiệm nghề làm muối, sản phẩm lưu niệm từ muối, dược liệu từ muối; phối hợp UBND huyện Đông Hải xây dựng Lễ hội Muối tổ chức định kỳ hàng năm nhằm quảng bá, thu hút du khách đến tham quan, trải nghiệm. Qua đó góp phần làm phong phú sản phẩm du lịch Bạc Liêu trên cơ sở vốn quý là di sản văn hóa từ nghề làm muối.

Trong kế hoạch phát triển sản phẩm du lịch của tỉnh, thời gian tới, Bạc Liêu coi trọng phát triển sản phẩm du lịch làng nghề như làm muối, đan lưới, đánh bắt cá, nghề làm khô (khô cá, tôm biển, khô thịt heo, thịt trâu). Tỉnh khuyến khích sự tham gia của người dân vào hoạt động du lịch, hướng đến xây dựng mô hình du lịch cộng đồng tại địa phương để thu hút du khách đến tham quan, trải nghiệm. Tỉnh chú trọng phát triển các sản phẩm OCOP (chương trình mỗi xã một sản phẩm) nhất là sản phẩm gắn với nghề truyền thống, di sản văn hóa để khai thác, phát triển du lịch.

Quan tâm đến giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị di sản bền vững theo hướng du lịch xanh, thân thiện với môi trường, theo Phó Giám đốc Sở Văn hóa -Thể thao và Du lịch tỉnh Cà Mau Tiêu Minh Tiên, các di sản văn hóa nghề muối ba khía hay nghề gác kèo ong thực sự là những tài nguyên quý với du lịch địa phương. Để khai thác bền vững các di sản, Cà Mau chú trọng tuyên truyền, hướng dẫn người dân thực hành di sản, chú ý công tác bảo vệ các hệ sinh thái rừng như rừng mắm, rừng đước (đối với nghề muối ba khía), rừng tràm (đối với nghề gác kèo ong) để có thể hưởng lợi và bảo vệ thiên nhiên một cách bền vững.

Các địa phương, ngành chức năng lưu ý người dân tiếp tục nâng cao giá trị sản phẩm từ nghề truyền thống như luôn đảm bảo chất lượng mật ong gắn với thương hiệu mật ong U Minh, sản phẩm ba khía muối gắn với thương hiệu đặc sản Đất Mũi, góp phần gìn giữ nét văn hóa đặc sắc của nghề truyền thống đã được công nhận là di sản văn hóa quốc gia.

Đề xuất việc đa dạng sản phẩm du lịch, gắn kết hiệu quả hơn giữa di sản với du lịch, tạo bước phát triển mới cho làng nghề dệt chiếu Định Yên (Đồng Tháp), Thạc sĩ Lê Thị Thanh Yến (Trường Đại học Đồng Tháp) đánh giá, làng nghề dệt chiếu Định Yên đã tạo ra nguồn thu nhập chính cho nhiều hộ gia đình, giải quyết việc làm, giúp ổn định về mặt kinh tế, góp phần nâng cao đời sống của người dân nông thôn. Để gắn kết với hoạt động du lịch nhiều hơn, qua đó lan tỏa mạnh hơn về những nét độc đáo của nghề làm chiếu bên sông Hậu đã được tôn vinh là di sản văn hóa phi vật thể, cần tổ chức thêm hoạt động liên quan đến làng nghề như, trải nghiệm làm người thợ chiếu, khôi phục phiên chợ "ma" bán chiếu hoặc tổ chức lễ hội Tổ nghề, thi làm chiếu giữa các hộ dân và đón du khách đến tham gia, thực hành di sản một cách chân thực, hấp dẫn.