Những đòi hỏi cao từ xã hội, gia đình và bản thân, cộng với sự thiếu hụt kỹ năng xử lý thất bại khiến nhiều bạn trẻ lâm vào khủng hoảng tâm lý. Đây không còn là hiện tượng cá biệt mà đang có chiều hướng gia tăng. Vì vậy, các chuyên gia tâm lý khuyến nghị các phụ huynh đã đến lúc cần thay đổi cách nghĩ, cách giáo dục để đồng hành cùng giới trẻ trong thời đại mới.
Thế hệ trẻ cần được quan tâm chăm sóc cả vật chất lẫn tinh thần. Ảnh minh họa
Bài 1: Mong manh trong thời đại sung túc
Dù thế giới ngày càng tiện nghi và những hình ảnh lung linh trên mạng xã hội khiến nhiều người trẻ trông hạnh phúc, nhưng thực tế, tỷ lệ lo âu và trầm cảm trong giới trẻ lại đang gia tăng. Nhiều bạn trẻ đang phải đối mặt với khủng hoảng tâm lý âm thầm, rơi vào trạng thái mất phương hướng và không biết tìm ai để chia sẻ.
Thành công không còn là “lá chắn” cảm xúc
Chị L.T.X, ngụ tại phường Phước Long, TP Hồ Chí Minh có hai người con gái ngoan và học giỏi. Con gái lớn của chị tên N.T.D từng là niềm tự hào của gia đình, tốt nghiệp loại giỏi Trường Đại học Ngoại Thương. Thế nhưng, sau khi ra trường, D. không làm ở đâu được quá hai tháng.
"Chỉ cần cấp trên phê bình một câu là con tôi lại nghỉ việc. Công việc duy nhất con làm suốt hơn một năm qua là huấn luyện viên yoga, nhưng thu nhập không đủ nên mỗi tháng gia đình phải hỗ trợ thêm. Mỗi khi gia đình góp ý, con lại bỏ việc và bỏ nhà đi chơi. Giờ con tôi mới xin vào làm ở một công ty nước ngoài, nhưng tôi cảm thấy con bất mãn dù không rõ lý do cụ thể. Con chỉ nói rằng sẽ làm một tháng cho biết việc rồi sẽ nghỉ để tìm công việc khác", chị X. chia sẻ với vẻ buồn bã.
Tương tự, Đ.T.H, ngụ ở phường Xuân Hòa, năm nay 29 tuổi nhưng vẫn loay hoay trong việc định hình công việc và cuộc sống tương lai. Dù học lực chỉ ở mức trung bình, nhưng H. vẫn cố gắng thi đại học theo kỳ vọng của cha mẹ. Sau khi tốt nghiệp ngành Quản trị kinh doanh, H. làm môi giới bất động sản, rồi chuyển sang học liên thông và học thêm văn bằng hai ngành công nghệ thông tin. Đ.T.H cho biết: “Em học chỉ để có việc gì đó làm chứ thực sự không biết mình muốn gì. Giờ gần 29 tuổi mà vẫn chưa yêu ai, nhìn bạn bè ổn định hết rồi, em rất tự ti”, H chia sẻ.
Đáng lo ngại hơn, trong một số trường hợp, áp lực tâm lý không được giải tỏa kịp thời đã dẫn đến những kết cục đau lòng. Điển hình, tại Trung tâm Thương mại Vạn Hạnh Mall (TP Hồ Chí Minh), chỉ trong vòng chưa đầy một tháng đã liên tiếp xảy ra nhiều vụ tự tử, trong đó nạn nhân là các bạn trẻ ở độ tuổi từ 15 đến 20. Những sự việc này là hồi chuông cảnh báo nghiêm trọng về tình trạng sức khỏe tâm thần của giới trẻ, đang ngày càng bị tổn thương nhưng lại không được chú ý đúng mức hoặc chậm được nhận diện.
Chuyên viên tâm lý TS. Phạm Thị Thúy, giảng viên Học viện Chính trị khu vực 2 cho biết, tình trạng bất ổn tâm lý đang ngày càng gia tăng trong các buổi tham vấn tâm lý. Nhiều trường hợp, các bạn trẻ rơi vào trầm cảm nặng và chỉ khi gia đình phát hiện thì đã quá muộn. Trong thời đại mạng xã hội thúc đẩy sự so sánh và "chuẩn hóa" thành công, nhiều bạn trẻ phải đối mặt với áp lực phải "sống có giá trị", phải giỏi giang, phải được công nhận. Tuy nhiên, khi kỳ vọng không thành hiện thực, họ dễ dàng rơi vào khủng hoảng, thu mình lại và trong nhiều trường hợp, mất khả năng tự cứu mình.
Rèn luyện khả năng thất bại
Theo chuyên gia tâm lý Phạm Thị Thúy, thế hệ trẻ hiện nay lớn lên với nhiều kỳ vọng nhưng lại thiếu kỹ năng quan trọng nhất là học cách thất bại. Khi trẻ được sống trong điều kiện đầy đủ, được cha mẹ bảo bọc và luôn kỳ vọng thành công, các em dễ hình thành tâm lý phụ thuộc. Một cú vấp nhỏ cũng khiến các em suy sụp, bỏ cuộc thay vì tìm cách vượt qua. Mặt khác, việc cha mẹ bao bọc quá mức, từ chối để con đối mặt với nghịch cảnh, lâu dài sẽ gây hậu quả nghiêm trọng như: Thiếu tự chủ, yếu trong điều hòa cảm xúc, thụ động khi cần giải quyết mâu thuẫn. Nhiều bạn trẻ đang mang trong mình những cảm xúc tiêu cực nhưng không biết cách gọi tên, càng không biết phải làm gì với nó.
Bác sĩ Võ Văn Tân khám, tư vấn tâm lý cho một bạn trẻ có vướng mắc trong cuộc sống, công việc.
TS. BS Võ Văn Tân, Trưởng khoa Nội thần kinh, Bệnh viện Nhân dân Gia Định nhận định, học sinh hiện nay phải chịu áp lực từ ba phía: Gia đình, thầy cô và bạn bè. Cụ thể, giáo viên đặt ra những mục tiêu cao, học sinh không đạt sẽ bị chỉ trích. Bạn bè chia nhóm chơi, ai không hợp sẽ bị cô lập. Cha mẹ giao chỉ tiêu mà thiếu sự lắng nghe. Các em bị mắc kẹt giữa kỳ vọng và cảm giác cô đơn. Đối với một số học sinh, có những dấu hiệu trầm cảm sớm như buồn bã, ăn ít, ngủ nhiều, mất hứng thú, nhưng lại bị quy kết là lười, bướng hoặc nổi loạn tuổi teen. Bản thân học sinh cũng chưa được dạy cách quản lý cảm xúc, điều này cần thiết không kém gì các môn học như toán, lý, hóa.
Theo TS. BS Võ Văn Tân, giải pháp để giải quyết tình trên phải đến từ cả nhà trường, gia đình và chính học sinh. Đối với giáo viên, cần thay đổi tư duy giáo dục, không chỉ dạy kiến thức mà còn hỗ trợ học sinh phát triển nhân cách. Những tiết học như “giáo dục cảm xúc”, “lắng nghe học sinh” nên được chính khóa hóa, không chỉ mang tính phong trào. Đối với phụ huynh, cần học cách lắng nghe con cái đúng nghĩa. Thay vì chỉ hỏi “hôm nay điểm bao nhiêu?”, hãy hỏi “hôm nay con vui không?”, “Có gì khiến con thấy buồn không?”, “Ba mẹ có thể giúp gì không?”. Một câu “ba mẹ hiểu con” có thể xoa dịu tinh thần đang tổn thương. Nếu con có biểu hiện lạ như mất ngủ, thu mình, suy nghĩ tiêu cực, phụ huynh cần đưa con đi gặp bác sĩ tâm lý càng sớm càng tốt.
Đối với chỉnh bản thân người trẻ, điều quan trọng nhất là hiểu rằng cảm xúc tiêu cực không phải điều đáng xấu hổ. Việc đi gặp chuyên gia tâm lý không phải là yếu đuối mà là hành động dũng cảm. Học cách chấp nhận thất bại, vượt qua nó và xây dựng nội lực mới chính là chìa khóa để vững bước trong một thế giới ngày càng phức tạp.
"Đáng chú ý, thế hệ trẻ hôm nay không thiếu thông minh, không thiếu tài năng, họ chỉ đang thiếu một môi trường hiểu họ, trang bị cho họ kỹ năng vượt qua sóng gió tinh thần. Hơn bao giờ hết, người lớn với vai trò thầy cô, cha mẹ, người dẫn đường cần lắng nghe nhiều hơn, thấu cảm nhiều hơn và tạo ra những không gian an toàn để người trẻ được là chính mình, cả khi thành công lẫn khi thất bại", TS. BS Võ Văn Tân khuyến nghị.
Bài cuối: Cần được lắng nghe đúng cách