Từ bao diêm, gói thuốc lào, đến hàng cấm được bán qua mạng
Cùng với nhu cầu tiêu dùng của người dân tăng cao vào các tháng cuối năm và dịp Tết Nguyên đán Giáp Thìn 2024, dự báo tình hình buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hoá, gian lận thương mại và hàng giả đối với các mặt hàng cấm, hàng hóa thiết yếu phục vụ sản xuất kinh doanh, tiêu dùng như xăng dầu, khí hoá lỏng, khoáng sản, phân bón, đường cát, lương thực, thực phẩm, dược phẩm, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng, hàng điện tử...) có chiều hướng gia tăng, diễn biến phức tạp với nhiều phương thức, thủ đoạn tinh vi, hiện đại hơn trên tất cả các tuyến, lĩnh vực, cả thương mại điện tử.
Để đáp ứng cho hoạt động chống hàng giả, hàng nhái đạt hiệu quả cao nhất và nhằm triển khai thực hiện Đề án 319 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt ngày 29/3/2023, chỉ trong 1 tháng, Tổng cục Quản lý thị trường đã tổ chức 3 hội thảo liên tiếp nâng cao năng lực phòng, chống và xử lý vi phạm trong thương mại điện tử cho các Cục Quản lý thị trường các tỉnh, thành phố trên toàn quốc.
Theo đại diện Tổng cục Quản lý thị trường, khoảng 2 năm trở lại đây, thương mại điện tử trở thành xu hướng. Nếu như năm 2020, doanh số bán lẻ trên Internet tại Việt Nam là 13 tỷ USD thì đến năm 2022, con số này tăng vọt lên thành 35 tỷ USD. Bên cạnh đó, Việt Nam là nước có tỷ lệ dân số mua sắm cao nhất Đông Nam Á. Gần 1 nửa dân số Việt Nam mua sắm online, với 49,3 triệu người, tương đương 41% tỷ lệ dân số”. Bên cạnh người bán-người mua, vô hình chung các công ty chuyển phát đã trở thành kênh vận chuyển hàng cấm, hàng giả, hàng lậu.
Chung quan điểm, Thượng tá Phạm Công Hải - đại diện Cục An ninh mạng và Phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (Bộ Công an) cho biết, trên không gian mạng hiện nay có rất nhiều hình thức vi phạm liên quan đến thương mại điện tử. Vi phạm điển hình là bán hàng giả của các nhãn hàng lớn liên quan đến hàng thời trang, mỹ phẩm, đồ gia dụng, đồ điện tử...
Bên cạnh đó, tình trạng rao bán vũ khí, công cụ hỗ trợ, các thiết bị ghi âm, ghi hình, định vị... đã và đang diễn ra tràn lan. Các đối tượng sử dụng nhiều tài khoản mạng xã hội ảo rao bán trong các hội nhóm kín...
Đặc biệt, theo đại diện Cục An ninh mạng và Phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, nguồn hàng vũ khí, công cụ hỗ trợ được rao bán trên mạng chủ yếu nhập lậu từ các cửa khẩu, các tuyến đường biên giới giáp ranh với Việt Nam. Các đối tượng thường vận chuyển hàng hóa vi phạm qua xe khách liên tỉnh, giao hàng tiết kiệm... Các gói hàng không ghi địa chỉ người gửi; khai báo không đúng hàng hóa gửi để “qua mặt” lực lượng chức năng. “Trên thực tế, Cục đã điều tra các nhóm đối tượng trên mạng và thu giữ nhiều loại súng, hộp đạn, pháo bi, pháo hoa, kiếm, dùi cui...”, Thượng tá Phạm Công Hải thông tin.
Cũng theo ông Hải, bên cạnh các hành vi kinh doanh hàng giả, nhiều đối tượng còn sử dụng các nền tảng thương mại điện tử, mạng xã hội công khai nhận làm giấy tờ giả; lôi kéo người dân tham gia đầu tư tài chính, đầu tư ngoại hối với hứa hẹn lãi suất cao, lợi nhuận lớn tại các vùng quê.
“Qua rà soát trên mạng, Cục bước đầu phát hiện một số đối tượng thành lập nhóm kín chuyên trao đổi mua bán ma túy, với phương thức thủ đoạn là: Tạo các tài khoản ảo trên mạng xã hội facebook, telegram, zalo để quảng cáo, rao bán các chất ma túy...”, Thượng tá Phạm Công Hải chia sẻ.
Đưa ra thêm thông tin về các hành vi vi phạm trên thương mại điện tử, ông Nguyễn Hữu Tuấn - đại diện Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) cho hay, các mặt hàng bị làm giả trên thương mại điện tử rất đa dạng và khó phát hiện, do hình ảnh và thông tin sản phẩm cung cấp trên các trang bán hàng là thật. Người bán hàng lại thường không có kho hàng, chỉ bán online, làm cộng tác viên trung gian... nên lực lượng chức năng khó kiểm tra, xử lý.
Một thủ đoạn khác là các đối tượng chỉ chạy 1 link bán hàng trên 50 fanpage khác nhau, mỗi page chỉ cần bán vài đơn hàng là họ khóa trang, xóa dấu vết nên ngoài các giải pháp kỹ thuật, cần sự phối hợp của các đơn vị.
Trong khi đó, đại diện của Bộ Khoa học và Công nghệ thì cho rằng, hàng giả, hàng vi phạm trên mạng có từ gói thuốc lào đến bao diêm Thống Nhất. Cơ quan quản lý biết là hàng hóa vi phạm nhưng để xử lý thì không dễ dàng.
Xây dựng hệ thống quản lý số xuyên suốt
Theo Lãnh đạo Tổng cục Quản lý thị trường, Bộ Công thương, để ngăn chặn những hành vi vi phạm thương mại điện tử, trách nhiệm đầu tiên thuộc về lực lượng Quản lý thị trường, song, chỉ với một mình lực lượng quản lý thị trường cũng không thể “bao quát” hết được, vì vậy, cần có sự phối hợp đồng bộ, hiệu quả của nhiều lực lượng chức năng và các sàn thương mại điện tử. Đặc biệt, trong quá trình thực thi nhiệm vụ, lực lượng chức năng rất cần sự phối hợp của các doanh nghiệp sản xuất, nhập khẩu, phân phối sản phẩm để công tác chống hàng giả, hàng xâm phạm sở hữu trí tuệ được triển khai một cách hiệu quả nhất. Doanh nghiệp là đơn vị sản xuất, kinh doanh sản phẩm nên là người hiểu rõ sản phẩm của mình nhất, vì vậy, đấu tranh chống hàng giả phải bắt đầu từ sự chủ động của doanh nghiệp.
Tổng Cục trưởng Tổng cục Quản lý thị trường Trần Hữu Linh cho biết, lực lượng quản lý thị trường xác định, chống hàng giả trên thương mại điện tử sẽ là nhiệm vụ chủ chốt của lực lượng trong vòng 3 đến 5 năm tới.
Để phòng ngừa, ngăn chặn hiệu quả các hành vi vi phạm trên thương mại điện tử, theo Tổng cục trưởng Tổng cục Quản lý thị trường, cần hoàn thiện, sửa đổi bổ sung các văn bản chính sách pháp luật để bám sát thực tiễn; tránh sự chồng chéo giữa các lực lượng chức năng trong công tác kiểm tra, xử lý các hành vi vi phạm.
Đại diện Tổng cục Quản lý thị trường nhấn mạnh, tạo sự chuyển biến trong nhận thức tiêu dùng của người dân là một trong những nhiệm vụ trọng tâm bên cạnh hoạt động chuyên môn kiểm tra, kiểm soát của lực lượng Quản lý thị trường. Do vậy từ cuối năm 2018 đến nay, Tổng cục cũng như Cục Quản lý thị trường các tỉnh, thành phố đã mở cửa các không gian trưng bày nhận diện hàng thật - hàng giả, từ đó, góp phần nâng cao ý thức người tiêu dùng, từng bước đẩy lùi vấn nạn hàng giả.
Nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ công chức Quản lý thị trường thông qua các buổi tập huấn về chuyên môn nghiệp vụ, đặt mục tiêu trở thành lực lượng phản ứng nhanh 24/7, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, mọi lúc mọi nơi.
Mục tiêu cao nhất của công tác đấu tranh phòng, chống hàng giả trên không gian mạng là hướng đến xây dựng môi trường kinh doanh lành mạnh, tạo động lực cho doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh, bảo vệ quyền và lợi ích của người tiêu dùng
Hiện thực hóa các nhiệm vụ này, Tổng cục trưởng Trần Hữu Linh cho rằng, phải coi mạng xã hội, các sàn thương mại điện tử là một trận địa, không gian ảo cũng như đời thật để chủ động đấu tranh, kịp thời phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm.
Bên cạnh đó, cần xây dựng hệ thống quản lý không gian mạng, hệ thống giám sát, cảnh báo nguy cơ, rủi ro cho chuyển đổi số xuyên suốt, thống nhất từ Trung ương tới Quản lý thị trường các địa phương để kịp thời xử lý các sự cố, các vụ việc vi phạm.
Đặc biệt, để xử lý được vấn nạn hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ trên thương mại điện tử điều trước tiên cần thay đổi thói quen tiêu dùng. Người dân không mua hàng giả, hàng xâm phạm quyền sở trí tuệ vì giá rẻ.
Có thể nói, trong cuộc chiến chống hàng giả, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ nói chung và trên không gian mạng nói riêng, người tiêu dùng phải thực sự là "mắt xích" quan trọng, phải trở thành người tiêu dùng thông thái. Điều đó không chỉ bảo vệ quyền lợi của chính người tiêu dùng mà còn góp phần làm lành mạnh thị trường hàng hóa, bảo vệ nền sản xuất trong nước.