"Tiêu cực" đến từ nhiều phía

Thanh tra Chính phủ phối hợp với Bộ Giáo dục & Đào tạo tổ chức hội thảo với chủ đề "Tiến triển về phòng chống tham nhũng trong lĩnh vực Giáo dục và kết quả khảo sát, điều tra xã hội học về nguy cơ tham nhũng trong việc chuyển quyền sử dụng đất và quyền sở hữu nhà ở" ngày 16/11.

Một khảo sát mới đây về tham nhũng trong giáo dục (tháng 5/2010) tại ba thành phố lớn trên cả nước do Thanh tra Chính phủ chủ trì cho thấy, tuy mức độ tham nhũng ở quy mô nhỏ nhưng đã làm giảm chất lượng giáo dục và mất lòng tin của người dân.

Nhận diện

Ông Nguyễn Văn Thắng, Trưởng nhóm nghiên cứu của Công ty Tư vấn quản lý và chuyển đổi tổ chức (T&C Consulting) đã thực hiện cuộc khảo sát về tham nhũng trong giáo dục (tập trung vào việc tuyển sinh đầu cấp, dạy thêm, học thêm và các khoản phí ngoài quy định), dưới sự chủ trì của Thanh tra Chính phủ. Đối tượng khảo sát chính là 200 phụ huynh ở Hà Nội, 205 phụ huynh ở Đà Nẵng, 200 phụ huynh ở TP Hồ Chí Minh.

Kết quả khảo sát cho thấy, tỷ lệ học trái tuyến trung bình 20%, trong đó Hà Nội dẫn đầu với 30%, Đà Nẵng: 15- 22%, TP Hồ Chí Minh: 10-15%. Để cho con được học trái tuyến ở những trường điểm, chất lượng cao và gần nhà, 60% phụ huynh đã phải nhờ các nguồn trợ giúp và 33% giáo viên thừa nhận từng giúp đỡ cho con em người quen vào học trái tuyến.

Khi vào trường, dù đúng tuyến hay trái tuyến, phụ huynh thường phải chi nhiều khoản khác nhau như đóng góp xây dựng trường, mua thiết bị lớp học, bồi dưỡng thầy/cô lớp năng khiếu, xin vào lớp chọn… Có 38% phụ huynh có con học trái tuyến và 5% phụ huynh có con học đúng tuyến thừa nhận chi tiền để nhờ người xin cho con vào trường. Khảo sát cho thấy, 70% số phụ huynh cho rằng bỏ thêm chi phí cho con vào trường tốt là chuyện bình thường, người quen của họ đều làm thế.

Cả phụ huynh và giáo viên đều thừa nhận, phụ huynh phải đóng góp nhiều khoản phí khác nhau (cả trong và ngoài quy định) như học phí, đóng góp xây dựng trường, các quỹ của trường, quỹ lớp, quỹ hội phụ huynh, đồng phục, sách giáo khoa... Các khoản phí ngoài quy định được hợp pháp hóa, chủ yếu thông qua hình thức "tự nguyện" hoặc quỹ phụ huynh.

Bên cạnh việc "chạy trường" và đóng hàng loạt khoản phí, phụ huynh còn phải gánh một khoản chi không nhỏ là tiền học thêm cho con. Kết quả khảo sát cho thấy, 44% phụ huynh cho biết con mình phải tham dự các buổi học thêm do trường tổ chức, 49% trẻ học thêm tại nhà của thầy, cô. Trung bình, mỗi em học 3,6 buổi học thêm/tuần, với chi phí 470.000 đồng/tháng.

Với 3 buổi dạy thêm/tuần, mỗi giáo viên thu nhập thêm được 1,9 triệu đồng/tháng, trong khi lương trung bình dạy ở trường là 2,5 triệu đồng/tháng. Hơn 40% giáo viên dạy thêm ở trường và ở nhà thừa nhận, việc dạy thêm này có tác động tâm lý giúp phụ huynh yên tâm hơn. Còn phụ huynh cũng thừa nhận việc dạy thêm là bình thường và mọi người quen đều cho con học thêm.

Dù cho rằng, các dạng tham nhũng được nghiên cứu trên đây về cơ bản là tham nhũng "nhỏ" - giá trị tài chính nhỏ so với các dạng tham nhũng khác nhưng Thanh tra Chính phủ nhận định, tham nhũng trong giáo dục có phạm vi ảnh hưởng rộng lớn, gần như tới mọi gia đình và gây hậu quả xã hội khá nặng nề. Điều này không chỉ tạo ra gánh nặng tâm lý, thời gian cho nhiều gia đình mà còn làm giảm sút niềm tin vào hệ thống giáo dục chính thống, ảnh hưởng tới tâm lý của trẻ và ảnh hưởng trực tiếp tới hộ nghèo. Đồng thời, khiến giáo viên dành nhiều công sức, tâm huyết cho công việc ngoài trường, cũng như ảnh hưởng tới vai trò định hướng đạo đức cho học sinh.

Sức ép

Theo kết quả khảo sát, từ góc độ phụ huynh, yếu tố thúc đẩy các dạng tham nhũng kể trên là tâm lý còn quá nặng về các chỉ số bề nổi của học tập như điểm số so với kiến thức thực sự. Phụ huynh vẫn tin rằng trường điểm và học thêm giúp trẻ phát triển tốt hơn. Niềm tin về đào tạo chính thống bị lung lay ở một số khía cạnh: Học chính thống không đủ kiến thức cơ bản nên phải học thêm và đóng các khoản phí ngoài quy định… Đối với giáo viên, yếu tố thúc đẩy tham nhũng là do sức ép về thu nhập, sự chấp nhận của xã hội đối với các hành vi "mờ", dạy thêm, thu thêm các khoản phí, giúp đỡ người quen vào trường.

Trong khi đó, từ góc độ nhà trường, tham nhũng trong giáo dục là do nhà trường tìm cách "hợp pháp hóa" các hoạt động ngoài quy định - khai thác yếu tố tâm lý của phụ huynh học sinh. Sức ép xã hội: Chưa có hệ thống đánh giá uy tín các trường liên quan tới việc tuân thủ các chính sách tuyển sinh, thu phí và dạy/học thêm. Vì vậy có tới 72% phụ huynh được khảo sát cho rằng chỉ học chương trình chính khóa là không đủ và nên tìm trường tốt cho con chiếm tới 60%. Có 46% giáo viên được khảo sát cho rằng chương trình môn học quá nặng và tới 83,5% giáo viên cho rằng lương quá thấp so với nhu cầu của mình.

Hãy để phụ huynh giám sát

Nguyên nhân của tham nhũng trong giáo dục được ông Phạm Văn Tại, Phó Chánh Thanh tra Bộ GD - ĐT, chỉ ra là việc phân cấp quản lý giáo dục ở tầm vĩ mô còn chồng chéo, trong khi việc quan tâm đầu tư cho giáo dục, chính sách lương và chế độ đãi ngộ đối với nhà giáo và cán bộ quản lý còn hạn chế.