Độc đáo nghề 'xoi' trầm ở làng quê Vạn Thắng

Bên cạnh những nét độc đáo của nghề "xoi" trầm (chế tác trầm), người dân Vạn Thắng đang tích cực lưu giữ, phát triển nghề, đồng thời hình thành thêm một giá trị khác của làng nghề. Đó là xây dựng nơi đây thành điểm du lịch cộng đồng, để du khách được "mục sở thị" cách chế tác trầm hương thành những sản phẩm độc đáo và món quà lưu niệm cho du khách khi đến mảnh đất xinh đẹp này.

Đặt chân đến làng, du khách sẽ được hương trầm dìu dịu dẫn lối vào những con ngõ, mái nhà đang vang vang âm thanh rộn ràng, tiếng lách cách đục đẽo, chạm, "xoi" trầm...

Trong những ngôi nhà đó, người dân đang miệt mài chế tác, đẽo gọt từng khúc dó bầu để tách lấy phần trầm quý giá. Và dưới bàn tay tài hoa của những người thợ, các tác phẩm trầm cảnh hay món trang sức độc đáo từ trầm hương dần hình thành.

Ông Lê Long, sinh năm 1956, đã gắn bó với nghề làm trầm hương từ những ngày còn trẻ. Với hơn nửa thế kỷ tâm huyết với nghề, ông trở thành một nghệ nhân thành thạo các công đoạn từ chế tác, tạo hình trầm cảnh, đến làm trầm nụ.

Dưới đôi mắt tinh tường và kinh nghiệm lâu năm, ông có thể nhận ra các "thế" trầm độc đáo, để sau đó biến những khối gỗ bình thường thành tác phẩm sống động, đầy nghệ thuật. Theo ông Long, chế tác trầm là quá trình loại bỏ phần giác không chứa trầm, giữ lại những phần tinh túy nhất trên thân gỗ. Công việc này không chỉ cần kiến thức chuyên sâu về trầm hương, mà còn đòi hỏi sự khéo léo, cẩn trọng và đôi bàn tay tài hoa của người thợ xoi trầm.

Với những nghệ nhân như ông, mỗi sản phẩm trầm không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật, mà còn là kết tinh của thời gian, công sức và đam mê. Những người thợ giỏi trong nghề có thu nhập 400.000 đồng mỗi ngày, song đối với ông Long, giá trị thực sự nằm ở niềm tự hào khi giữ gìn và phát huy một nghề truyền thống đầy ý nghĩa. 

Ngoài những nghệ nhân lâu năm ở làng nghề, còn có những người trẻ cũng tiếp nối nghề của cha ông để lại. Anh Phạm Hữu Nghĩa, ở thôn Phú Hội, trước đây là một trong số thanh niên trẻ tiếp nối nghề. Theo anh Nghĩa, vào dịp cuối năm, nhu cầu thị trường tăng cao từ 2 - 3 lần so với ngày thường. Khách hàng khắp cả nước từ TP Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Hà Nội… đặt mua hàng hoặc đến làng để mua trực tiếp. Trong khoảng 2 tháng nay, gia đình anh Nghĩa đã sản xuất hơn 2 tấn hương trầm.

Chị Nguyễn Kim Oanh, đại diện cơ sở sản xuất trầm Châu Giang, thôn Phú Hội 1 chia sẻ rằng, việc gắn bó và phát triển nghề truyền thống của cha ông là niềm tự hào và trách nhiệm của gia đình. Cơ sở của gia đình chị chuyên sản xuất các sản phẩm trầm sạch, đảm bảo an toàn cho sức khỏe người tiêu dùng. Hiện cơ sở có 12 lao động làm việc thường xuyên. Vào dịp Tết, sản lượng của cơ sở tăng từ 50-60% để đáp ứng nhu cầu thị trường. Các sản phẩm của cơ sở, đặc biệt trầm cảnh rất được ưa chuộng với mức giá dao động từ vài trăm nghìn đến vài trăm triệu đồng mỗi sản phẩm, đáp ứng đa dạng nhu cầu của khách hàng.

Ông Huỳnh Văn Hóa, Chủ tịch UBND xã Vạn Thắng cho biết, nghề xoi trầm hương ở thôn Phú Hội 1 là nghề truyền thống, được duy trì hàng trăm năm qua. Đến nay, làng nghề có hơn 400 hộ dân tham gia sản xuất các sản phẩm trầm hương, từ hương trầm (nhang), tinh dầu, đến đồ mỹ nghệ cao cấp. Những sản phẩm này không chỉ tiêu thụ mạnh trong nước mà còn được nhiều thị trường quốc tế yêu thích.

Làng nghề "xoi" trầm hương tại thôn Phú Hội 1 với bề dày truyền thống và nét độc đáo riêng có, được UBND tỉnh Khánh Hòa công nhận là làng nghề truyền thống vào năm 2016. Hiện nay, thôn Phú Hội 1 được tỉnh chọn để phát triển du lịch cộng đồng, đánh dấu bước chuyển mình của làng nghề. 

Để thúc đẩy sự phát triển bền vững làng nghề, Hợp tác xã Trầm hương Vạn Thắng đã được thành lập, quy tụ nghệ nhân và người lao động cùng chung tay bảo tồn và phát triển nghề chế tác trầm hương truyền thống. Đồng thời, sự ra đời của nhiều doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh trầm hương không chỉ tạo động lực kinh tế cho địa phương mà còn khơi nguồn cảm hứng cho thế hệ trẻ. Nhiều người con của làng đã mạnh dạn khởi nghiệp, tiếp nối truyền thống quê hương bằng việc phát triển nghề trầm một cách sáng tạo và bài bản.

Năm 2024, nơi đây tiếp tục phát triển du lịch với hơn 70 thành viên tham gia, hướng đến việc gắn kết văn hóa làng nghề với trải nghiệm du lịch đặc sắc. Tuy nhiên, các thành viên vẫn đối mặt nhiều khó khăn như thiếu bãi đỗ xe, khu lưu trú và những cơ sở vật chất khác để đáp ứng cho khách du lịch - ông Huỳnh Văn Hóa, Chủ tịch UBND xã Vạn Thắng trăn trở.

Ông Trần Công Đức, Giám đốc Hợp tác xã Trầm Hương Vạn Thắng chia sẻ: "Tôi gắn bó với nghề tìm trầm, xoi trầm từ lúc trai trẻ, đến nay đã hơn 30 năm. Làng nghề đã trải qua nhiều thăng trầm, hy vọng nghề xoi trầm các sản phẩm trầm tiếp tục được nhiều người biết đến. Bởi đây là sản vật quý giá của Khánh Hòa nói riêng và của Việt Nam nói chung, có giá trị cao, nhiều ứng dụng trong y dược và hương liệu".

Hợp tác xã Trầm hương Vạn Thắng được thành lập vào năm 2020, đánh dấu bước phát triển mới của làng nghề. Hợp tác xã đã tham gia Chương trình OCOP của tỉnh Khánh Hòa với bốn sản phẩm tiêu biểu: Trầm cảnh mỹ nghệ, vòng trầm trang sức, nhang trầm hương không tăm và có tăm. Năm 2021, "Bộ trầm cảnh mỹ nghệ" được công nhận OCOP 3 sao, khẳng định chất lượng và giá trị của sản phẩm làng nghề. Ngoài ra, Hợp tác xã còn chú trọng sản xuất, tham gia tích cực vào các hoạt động xã hội và bảo tồn nghề truyền thống, tạo việc làm cho 50-70 lao động địa phương.

Trầm hương Vạn Thắng đã gắn liền với vùng đất Khánh Hòa 370 năm hình thành và phát triển. Tinh hoa làng nghề là niềm tự hào và nét đẹp văn hóa của địa phương này.

Để phát triển bền vững nghề truyền thống này, địa phương cần xây dựng các dịch vụ tiện ích cần thiết, đào tạo nguồn nhân lực trẻ và đẩy mạnh quảng bá thương hiệu làng nghề... Điều này không chỉ nâng cao giá trị sản phẩm trầm hương mà còn mang lại nguồn thu nhập ổn định cho người dân, đồng thời bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống của Xứ sở trầm hương.