Mức sinh của Việt Nam xuống thấp nhất từ trước đến nay. Ảnh minh họa: Dương Ngọc/TTXVN
Tâm lý ngại sinh con thứ 2
Mặc dù con gái đầu lòng đã 5 tuổi nhưng chị Phạm Trần Giao Linh (33 tuổi, ngụ phường Long Trường, Thành phố Hồ Chí Minh) vẫn chưa nghĩ đến việc sinh con thứ 2. Lý giải cho việc không sinh thêm con, chị Linh cho rằng, chi phí nuôi một đứa trẻ hiện nay quá lớn khiến áp lực kinh tế đè nặng lên gia đình.
“Với mức lương của nhân viên văn phòng như chúng tôi thì việc sinh con thứ 2 cần phải cân nhắc rất kỹ, bởi khi một đứa trẻ ra đời cũng kéo theo nhiều chi phí phát sinh, từ nuôi dưỡng, chăm sóc y tế, trông giữ trẻ, giáo dục… Những gia đình nào không có ông bà, người thân hỗ trợ thì càng vất vả”, chị Linh chia sẻ.
Tương tự, chị Nguyễn Ly (30 tuổi, ngụ phường An Hội Tây, Thành phố Hồ Chí Minh) cũng cảm thấy “chóng mặt” khi đối diện với áp lực thời gian và kinh tế khi nuôi con nhỏ. Dù đã được bà ngoại từ quê lên phụ giúp trông cháu nhưng mỗi ngày, chị Ly đều phải “đầu tắt mặt tối” mới có thể cân đối được công việc và gia đình. Chị tâm sự: “Tôi thật sự cảm thấy rất “đuối” khi vừa phải hoàn thành tốt nhiều vai trò cùng lúc. May mắn là tôi có được gia đình phụ giúp, nếu không chắc chắn phải nghỉ việc để trông con”.
Thực tế, nhiều phụ nữ trẻ hiện nay không muốn sinh con thứ 2 bởi nhiều áp lực vô hình và hữu hình đè nặng. Thống kê của Chi cục Dân số Thành phố Hồ Chí Minh vào năm 2025, tổng tỷ suất sinh của Thành phố chỉ đạt 1,51 con/phụ nữ - là địa phương có mức sinh thấp nhất cả nước và thấp hơn rất nhiều so với mức sinh thay thế (2,1 con/phụ nữ).
Ông Phạm Chánh Trung, Chi cục trưởng Chi cục Dân số Thành phố cho biết, đây là thách thức lớn đối với một siêu đô thị như Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay. Nếu tình trạng này kéo dài, lực lượng lao động trẻ sẽ giảm mạnh trong khi số người cao tuổi tăng nhanh, tạo áp lực nặng nề cho hệ thống an sinh xã hội và y tế.
Chi cục trưởng Chi cục Dân số Thành phố Hồ Chí Minh nhìn nhận, người trẻ hiện nay có xu hướng sinh ít con do áp lực công việc, chi phí nuôi dạy con ngày càng cao. Mặt khác, các cặp vợ chồng trẻ hiện ưu tiên phát triển sự nghiệp, tận hưởng cuộc sống, vì thế họ chọn sinh chỉ 1 con.. Thực trạng mức sinh thấp kéo dài liên tục sẽ làm suy giảm nguồn nhân lực, đặc biệt là lao động trẻ; sự thiếu hụt lao động trong tương lai sẽ ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển kinh tế - xã hội. Mặt khác, chi phí cho chính sách khuyến khích sinh sẽ gây áp lực lên nguồn ngân sách của Thành phố.
Cần thêm nhiều chính sách hỗ trợ để tăng mức sinh
Nhiều năm qua, Thành phố Hồ Chí Minh đã thay đổi khẩu hiệu từ “mỗi cặp vợ chồng chỉ nên sinh từ 1-2 con” chuyển thành “mỗi cặp vợ chồng nên sinh đủ 2 con”. Tuy nhiên, việc chỉ thay đổi khẩu hiệu kêu gọi chưa tác động mạnh mẽ đến người dân, mức sinh của Thành phố vẫn luôn ở mức thấp. Trong năm 2024 và năm 2025, Hội đồng nhân dân Thành phố đã thông qua 2 Nghị quyết quan trọng là Nghị quyết 40/2024/NQ-HĐND khen thưởng 3 triệu đồng cho phụ nữ sinh đủ 2 con trước 35 tuổi và Nghị quyết 32/2025/NQ-HĐND nâng mức khen thưởng lên 5 triệu đồng đối với phụ nữ dưới 35 tuổi sinh đủ 2 con. Các chuyên gia đánh giá, đây là một trong những chính sách tích cực nhằm khuyến khích mức sinh hợp lý, nâng cao chất lượng dân số.
Thống kê từ Chi cục Dân số Thành phố Hồ Chí Minh, trên toàn Thành phố có khoảng 9.100 phụ nữ đủ điều kiện hưởng chính sách từ Nghị quyết 40 và 8.100 phụ nữ được hưởng chính sách từ Nghị quyết 32.
Vừa được nhận mức hỗ trợ 5 triệu đồng theo Nghị quyết 32, chị Lê Thị Thu Hiền (34 tuổi, ngụ phường An Đông) chia sẻ, tuy số tiền không lớn nhưng chị rất vui và cảm thấy được động viên rất nhiều. "Trong thâm tâm tôi vẫn muốn sinh 2 con dù Thành phố có khuyến khích hay không, bởi tôi nghĩ mỗi gia đình nên có đủ 2 con, nếu chỉ sinh 1 con thì sẽ hơi buồn, cảm giác nhà cửa hiu quạnh”, chị Hiền chia sẻ thêm.
Chị Phạm Trần Giao Linh (33 tuổi, ngụ phường Long Trường, Thành phố Hồ Chí Minh) đánh giá: Đây là một chính sách hay, thể hiện sự quan tâm của Thành phố nhưng những điều này chưa đủ khuyến khích những phụ nữ sinh thêm con, bởi việc sinh và nuôi thêm một đứa trẻ ảnh hưởng rất lớn đến kinh tế gia đình, chưa kể các yếu tố khác như cơ hội nghề nghiệp, nhu cầu phát triển bản thân của phụ nữ.
Theo chị Linh, cần có các chính sách hỗ trợ đủ “mạnh” hơn như: Miễn học phí nhưng không cho phép các cơ sở giáo dục phát sinh thêm quá nhiều chi phí, có nhiều nơi trông giữ trẻ từ 6 tháng tuổi, hỗ trợ trông giữ trẻ sau giờ hành chính… thì phụ nữ mới có thể yên tâm sinh thêm con.
Theo ông Phạm Chánh Trung, Chi cục trưởng Chi cục Dân số Thành phố Hồ Chí Minh, các mức hỗ trợ ban đầu 3 triệu đồng hay 5 triệu đồng đối với phụ nữ dưới 35 tuổi sinh đủ 2 con chỉ như quà tặng động viên cho các cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ, là một trong rất nhiều giải pháp các ngành, các cấp tham mưu cho UBND Thành phố trong việc ban hành các chính sách về tăng tỷ suất sinh và nâng cao chất lượng dân số. UBND Thành phố Hồ Chí Minh cũng đã ban hành Đề án “Chăm sóc sức khỏe toàn diện cho người dân Thành phố Hồ Chí Minh và một số giải pháp góp phần làm tăng tổng tỷ suất sinh giai đoạn 2025-2030”. Đề án này là tổng thể hàng loạt chính sách mang tính hỗ trợ và khuyến khích cụ thể, thiết thực giúp người dân "giảm gánh nặng" khi sinh con như: hỗ trợ chi phí cho phụ nữ mang thai sàng lọc trước sinh, sơ sinh; hỗ trợ môi trường nuôi con thuận lợi; hỗ trợ điều trị vô sinh cho các cặp vợ chồng có hoàn cảnh khó khăn…
“Để giải quyết câu chuyện mức sinh thấp, chúng ta bắt buộc phải thực hiện cùng lúc nhiều giải pháp để người dân thấy được Thành phố đang rất quan tâm đến đời sống của người dân và việc kết hôn, sinh con không chỉ là câu chuyện của riêng mỗi gia đình, mà còn là vấn đề tương lai phát triển của Thành phố, của đất nước. Từ đó người dân sẽ tự nguyện sinh con, giải quyết được mức sinh thấp của Thành phố”, ông Phạm Chánh Trung nêu quan điểm.