Ông Đinh Văn Vanh, sinh năm 1928 ở thôn Bản Ranh, xã Xuất Lễ, nhớ lại: Ngày 4/3/1949 bộ đội và du kích bắt đầu nổ súng tấn công đồn Nà Phia ở xã Xuất Lễ. Cuộc chiến đấu diễn ra ác liệt, mặc dù bị ta tấn công bất ngờ nhưng quân địch vẫn ngoan cố chống trả. Sau nhiều trận giao tranh ác liệt, rạng sáng ngày 5/3/1949, hơn 100 tên địch trong đồn đã xin đầu hàng. Quân ta hoàn toàn làm chủ đồn Nà Phia, giải phóng toàn bộ khu vực.
Bước vào thời kỳ đổi mới, Đảng bộ và nhân dân các dân tộc Khu du kích Ba Sơn không ngừng vươn lên xóa đói, giảm nghèo, bộ mặt nông thôn có nhiều đổi thay, xây dựng vùng biên giới vững mạnh toàn diện.
Giờ đây, Khu du kích Ba Sơn là một màu xanh ngút ngàn của núi rừng biên cương, khắp các bản làng là những ngôi nhà lợp mái đỏ tươi, chạy quanh là những con đường bê tông trải dài, báo hiệu cuộc sống no ấm của đồng bào các dân tộc nơi đây.
Bí thư Đảng ủy xã Xuất Lễ, Tô Tiến Tường cho biết: Nhờ được đầu tư các dự án trồng rừng, hỗ trợ cây trồng, vật nuôi, hướng dẫn kỹ thuật, đời sống bà con không ngừng được nâng cao, nhiều hộ dân xây được nhà kiên cố. Trạm xá, trường học được xây dựng khang trang, hệ thống đường giao thông liên thôn được bê tông hóa, tạo điều kiện thuận lợi cho xe ô tô vận chuyển hàng hóa đến phục vụ bà con các thôn, bản...
Thượng tá Nguyễn Ngọc Thuyên, Chính trị viên Nông Lâm trường 196, thuộc Đoàn Kinh tế Quốc phòng 338, đóng quân trên địa bàn xã Xuất Lễ cho biết: Với nhiệm vụ thực hiện các dự án phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn biên giới, thời gian qua, đơn vị luôn tích cực tham gia xây dựng cơ sở chính trị, giúp nhân dân trong Khu du kích Ba Sơn phát triển kinh tế trồng rừng, xây dựng bản biên giới, làm đường giao thông, kênh mương thủy lợi.
Khi mới triển khai thực hiện dự án trồng rừng, nhận thức của một số người dân còn hạn chế, do giá trị kinh tế đem lại từ trồng rừng là cả một quá trình. Để làm thay đổi suy nghĩ của người dân, đơn vị đã xây dựng kế hoạch, lựa chọn đầu tư vào những địa bàn trọng điểm. Sáu tổ, đội công tác xuống từng thôn, bản, nhà dân tuyên truyền, vận động, hướng dẫn phát triển kinh tế trồng rừng nhằm nâng cao nhận thức về lợi ích, hiệu quả kinh tế từ trồng rừng đem lại.
Từ năm 2001 đến nay, đơn vị trồng được trên 2.000 ha rừng, bàn giao cho hơn 900 hộ gia đình khu vực biên giới quản lý, chăm sóc, khai thác, góp phần nâng cao đời sống nhân dân khu vực biên giới. Năm 2018, đơn vị đã bàn giao cho nhân dân trên địa bàn quản lý, chăm sóc, khai thác khoảng 135 ha.
Ông Dương Văn Cò ở thôn Thạch Khuyên, xã Xuất Lễ, phấn khởi cho biết: Được bộ đội Nông lâm trường 196 tuyên truyền, vận động, gia đình đã nhận đất, nhận rừng, không để đất trống đồi núi trọc, tích cực trồng rừng, chăm sóc, bảo vệ rừng, chủ yếu là thông mã vĩ, cây hồi. Nhờ đó, trung bình mỗi năm gia đình ông khai thác nhựa thông và gỗ đem bán, thu nhập ổn định từ 100 đến 150 triệu đồng/năm.
Đóng quân trên địa bàn xã Cao Lâu, nhiều năm qua, Đồn Biên phòng Ba Sơn luôn làm tốt công tác vận động quần chúng tham gia bảo vệ đường biên, mốc giới, đảm bảo an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn.
Trung tá Trần Văn Tiến, Đồn trưởng Đồn Biên phòng Ba Sơn cho biết: Đơn vị phụ trách địa bàn 3 xã Cao Lâu, Xuất Lễ và Mẫu Sơn thuộc Khu Du kích Ba Sơn. Từ năm 2010 đến nay, cán bộ, chiến sĩ tham gia giúp đỡ các địa phương xây dựng hơn 10 nhà đại đoàn kết cho hộ nghèo giáp biên. Vào các dịp lễ, Tết, đơn vị thăm hỏi, tặng quà các gia đình chính sách, gia đình có hoàn cảnh khó khăn, gia đình phối hợp cùng bộ đội biên phòng bảo vệ đường biên, cột mốc; khám bệnh, cấp thuốc miễn phí cho nhân dân trên địa bàn, nhờ đó tình quân, dân nơi biên giới ngày càng thắt chặt.
Trên bước đường xây dựng nông thôn mới, tuy còn gặp nhiều khó khăn, song với truyền thống yêu nước, đồng bào các dân tộc Khu Du kích Ba Sơn luôn đoàn kết, một lòng xây dựng vùng đất biên cương ngày càng giàu đẹp, xứng đáng với mảnh đất anh hùng nơi địa đầu của Tổ quốc.