Độc đáo phong tục treo vỏ sam của ngư dân miền biển

Trong đó, phong tục treo vỏ sam biển ở cổng ngõ, trước nhà mang nét độc đáo, tính nhận diện văn hóa khá đặc trưng của cư dân vùng biển.

Lan tỏa nét đẹp được trao truyền từ nhiều thế hệ

Tới xã ven biển Ngọc Bích (huyện Diễn Châu) thời điểm này, du khách dễ dàng bắt gặp cảnh nhiều gia đình tất bật sửa sang, dọn dẹp, trang trí nhà cửa, đường làng, ngõ xóm chuẩn bị đón Tết Ất Tỵ. Trong tất bật, bộn bề và lo toan công việc những ngày cận Tết, mọi người không quên tìm kiếm vỏ sam biển mới thay thế vỏ sam biển cũ để treo lên cổng ngõ trước nhà.

Dọc tuyến đường qua 8 xóm của xã Bích Ngọc như, Hải Bắc, Hải Trung, Quyết Thành, Chiến Thắng… dễ dàng bắt gặp những vỏ sam biển được người dân treo lên trước cổng ngõ bên cạnh những chiếc đèn lồng tô điểm cho không gian ngôi nhà.

Nhiều người dân đang lau chùi vỏ sam biển sạch sẽ, chuẩn bị vật dụng để treo vỏ sam lên trước nhà. Trong tâm thức của cư dân miền biển, treo vỏ sam biển trước cổng ngõ là việc quan trọng, ngoài ý nghĩa xua đuổi đen đủi, không may vào nhà trong năm mới còn cầu mong những điều an lành, tốt đẹp đến mọi thành viên trong gia đình. Vỏ sam biển khi treo lên trước cổng ngõ còn là tín hiệu chứa đựng những ý nghĩa quan trọng mà gia chủ muốn gửi gắm tới khách chơi nhà khi đi qua cánh cổng ngõ.

Chị Lê Thị Thân, xóm Chiến Thắng, xã Ngọc Bích, huyện Diễn Châu cho biết, hơn 2 tuần qua, gia đình chị đã mua về được một vỏ sam biển có kích thước lớn để treo lên trên cánh cửa đầu ngõ, thay thế vỏ sam biển cũ dùng cách đây hơn 2 năm.

Trước khi treo vỏ sam mới lên cổng ngõ, gia đình lau chùi sạch sẽ bằng nước lạnh và phơi nắng nhiều ngày. Không riêng gia đình chị mà nhiều hộ dân khác trong xóm tìm kiếm vỏ sam biển về để treo, thay thế vỏ sam cũ đã qua nhiều năm sử dụng.

Theo chị Lê Thị Thân và nhiều người dân khác, vỏ của con sam đực hay cái đều có thể sử dụng để treo lên trước ngõ. Tuy nhiên, vỏ sam phải được lựa chọn kỹ, hội tụ các đặc điểm, yếu tố như: kích thước vỏ to, càng to càng tốt, các bộ phận đuôi, gai phải đầy đủ.

Đặc biệt, mai sam phải cứng, có hình khum tròn, không cong vênh, nứt toác và mang màu đồng đậm. Việc treo vỏ sam lên cổng ngõ thường thực hiện vào dịp cuối năm và không nhất thiết phải chọn ngày lành, tháng tốt, giờ đẹp. Nếu vỏ sam đã treo mà không may bị rơi rụng các bộ phận hoặc bị vỡ, nứt do bị rơi khi gặp gió to thì gia chủ sẽ thay vỏ mới trong một vài ngày sau.

Không chỉ xã Ngọc Bích, người dân ở nhiều làng biển thuộc các xã Diễn Kim, Hùng Hải, Diễn Thịnh, Diễn Trung, thị trấn Diễn Thành (huyện Diễn Châu) cũng có phong tục treo vỏ sam trước ngõ.

Để có vỏ sam, người dân mua hoặc xin con sam biển của ngư dân ở các cảng cá, bến giã, khu neo đậu tàu thuyền. Sau đó, mang về nhà tự tay mổ sam biển, lấy phần vỏ rồi rửa sạch, phơi khô dưới ánh nắng mặt trời từ 2 - 4 ngày để vỏ sam được khô, không có mùi. Hoặc có thể mua vỏ sam ở những cơ sở trên địa bàn chuyên bán mặt hàng này.

Nhiều năm qua, trên địa bàn xã Ngọc Bích có nhiều gia đình bán vỏ sam biển khô với giá từ 50 đến 90.000 đồng/vỏ (tùy kích thước vỏ sam). Nguồn vỏ sam biển này các cơ sở thu mua từ ngư dân trên địa bàn huyện Diễn Châu và đi mua ở các làng biển ở huyện Quỳnh Lưu, thị xã Hoàng Mai…

Mang ý nghĩa trừ tà, cầu may

Ông Nguyễn Văn Liên, Phó Chủ tịch UBND xã Ngọc Bích, huyện Diễn Châu cho biết, toàn xã có gần 470 phương tiện tàu, thuyền có công suất máy từ 90CV trở lên chuyên khai thác hải sản vùng khơi nhưng chưa có phương tiện nào chuyên đi đánh bắt, khai thác sam biển. Phần lớn vỏ sam biển hiện treo trên các cổng ngõ của người dân là từ quá trình khác thác hải sản ở vùng khơi, nhiều con sam đã vào lưới giã và được ngư dân mang vào đất liền. Lịch sử phát triển nghề biển ở xã Ngọc Bích đã có tuổi đời gần 100 năm, do đó con sam biển đã quen thuộc, gắn liền với người dân địa phương và các xã ven biển huyện Diễn Châu từ rất lâu.

Theo ngư dân Lê Văn Dũng, chủ thuyền và là người có thâm niên trong nghề biển ở xóm Quyết Thắng, xã Ngọc Bích, sam biển là động vật giáp xác thân mềm, có thân mình tròn dẹt, đường kính khoảng 20cm, mai sam cứng như vỏ cua, dưới bụng có 10 chân nhỏ, đuôi dài và nhiều gai nhọn. Sam cái trưởng thành có trọng lượng từ 1,5 đến hơn 3kg, sam đực nhỏ hơn với trọng lượng vào khoảng từ 1 đến 2kg. Môi trường sinh sống của sam ở vùng ven biển, gắn liền với các dải cát tại khu vực có thủy triều cao. Sam trưởng thành thường đi theo từng cặp, con đực bám lên lưng con cái.

Theo Phó Chủ tịch UBND xã Ngọc Bích Nguyễn Văn Liên, ngư dân dùng vỏ sam biển treo trang trọng lên cổng ngõ mang ý nghĩa trừ tà và cầu may. Việc treo vỏ sam biển thường gắn với những dịp, sự kiện quan trọng của gia đình hoặc thành viên trong gia đình.

Dịp cận Tết, người dân treo vỏ sam biển để xua đuổi, ngăn cản những điều đen đủi vào nhà trong năm mới và cầu mong những điều may mắn, bình yên, vui tươi, an lành đến gia chủ, các thành viên trong gia đình. Vỏ sam biển như “bùa hộ mệnh” mang lại may mắn cho mỗi gia đình nên được gia chủ treo lên ở vị trí cao, thoáng, dễ nhận biết nhất trước cổng ngõ. Đối với những gia đình có 2 lối đi vào nhà thì vỏ sam được chọn treo ở cửa chính.

Cụ Nguyễn Hữu Hà, xóm Đông Lộc, xã Ngọc Bích chia sẻ thêm, nhìn một cách tổng thể từ phía lưng, vỏ sam biển trông giống như một mặt nạ màu nâu đồng rất cân xứng nhưng có hình thù lạ mắt, kỳ dị với vô số gai sắc nhọn bám xung quanh bộ phận mai và đuôi, cuối đuôi sam khá nhọn. Các đặc điểm này đều mang đến cảm giác sợ hãi đối với người lần đầu nhìn thấy. Người dân miền biển cho rằng, đặc điểm hình thù như vậy nên vỏ sam sẽ dọa nạt và cấm cản được ma quỷ không vào nhà quấy nhiễu.

Cũng theo cụ Nguyễn Hữu Hà, không chỉ mỗi người dân miền biển mà nhiều gia đình bán buôn, dịch vụ trên địa bàn các xã ven biển cũng treo vỏ sam trước cổng ngõ với ý nghĩa, mong muốn cầu may trước dịp Tết đến, Xuân về. Ngoài ra, vỏ sam còn được người dân treo trước ngõ một cách phổ biến khi gia đình có người vừa sinh nở, nhà mới xây dựng xong chuẩn bị vào ở…

Ngoài ý nghĩa trừ tà, cầu may mắn, bình an, đối với những gia đình có người vừa sinh nở, vỏ sam treo trước ngõ còn có chức năng thông tin để mọi người biết những điều kiêng kị khi vào nhà gặp gia chủ. Điều dễ nhận biết ở gia đình có người vừa sinh nở là gia chủ kết hợp treo vỏ sam biển cùng cây chổi hoặc vài thân dứa gai trước cổng ngõ.