Điệu múa hát Xoan truyền thống do các nghệ nhân tỉnh Phú Thọ trình diễn. Ảnh: TTXVN
Với họ, hát Xoan không chỉ là lời ca tiếng hát mà còn là niềm tự hào, trách nhiệm giữ gìn di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại trên quê hương đất Tổ vua Hùng.
Hát Xoan Phú Thọ có nguồn gốc từ thời đại Hùng Vương, gắn liền với truyền thuyết về các vua Hùng nên có sức cuốn hút đặc biệt với khách du lịch. Lời hát, ca từ, điệu múa, dụng cụ biểu diễn vô cùng mộc mạc, đơn sơ nhưng nhịp phách, âm điệu rõ ràng, chắc khỏe, đặc biệt là tiếng trống nơi cửa đình như giục giã, thôi thúc, chạm vào tâm thức thành kính nhất của mỗi con người trong không gian và chương trình biểu diễn của “Hát Xoan làng cổ” nhân dịp Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội đền Hùng hằng năm.
Có mặt tại phường Xoan Phù Đức, xã Kim Đức, dưới mái đình cổ kính, tiếng trống, tiếng phách hòa nhịp với giọng hát ngọt ngào, cùng động tác múa uyển chuyển khiến ai nấy đều mê say, thích thú. Từng nhịp trống, nhịp phách, từng câu hát được trao truyền bằng tất cả niềm đam mê, tình yêu và trách nhiệm với di sản quý báu của quê hương.
Chị Bùi Thị Hằng, thành viên của phường Xoan Phù Đức, xã Kim Đức chia sẻ, để chuẩn bị cho chương trình hát Xoan làng cổ dịp Giỗ Tổ năm nay, các chị em trong phường Xoan đã và đang cố gắng luyện tập kể cả buổi tối, những lúc rảnh rỗi với mong muốn mang đến nhiều tiết mục đặc sắc, hấp dẫn, góp phần quảng bá hình ảnh và con người đất Tổ thân thiện, mến khách…
Còn theo Trùm phường Xoan Phù Đức, xã Kim Đức Nguyễn Xuân Hội, nhiều ngày nay, làng xoan Phù Đức đã tổ chức cho các thành viên ôn luyện tất cả làn điệu hát Xoan làng cổ để biểu diễn dịp Giỗ Tổ 10/3. Tại Lễ hội đền Hùng năm nay, phường Xoan Phù Đức bắt đầu phục vụ đông đảo du khách thập phương về trẩy hội từ ngày mùng 6 âm lịch tại miếu Lãi Lèn - nơi phát tích của hát Xoan từ thời Hùng Vương dựng nước.
Cùng với phường Xoan Phù Đức, phường Xoan An Thái, xã Phượng Lâu đang hòa nhịp phách, nỗ lực tập luyện những bài Xoan cổ phục vụ dịp Giỗ Tổ năm nay. Bà Nguyễn Thị Lịch, Trùm phường xoan An Thái, xã Phượng Lâu chia sẻ, phường Xoan An Thái đang tích cực luyện tập từ chi tiết nhỏ nhất phục vụ du khách về lễ hội tại đình cổ Hùng Lô, xã Hùng Lô.
Theo bà Nguyễn Thị Lịch, một màn biểu diễn Xoan gồm có ba chặng đó là hát nghi lễ, hát quả cách và hát giao duyên (hát hội). Nội dung các bài hát mang ý nghĩa cầu chúc, khấn nguyện, ca ngợi vẻ đẹp của quê hương đất nước, tình yêu lao động, tình yêu nam nữ gắn với truyền thống văn hóa dân tộc. Hát Xoan có giai điệu mộc mạc, giản dị, dễ thể hiện, khi biểu diễn động tác tay và chân phải kết hợp nhịp nhàng với lời hát (miệng hát, tay uốn, chân nhón), tay uốn vào để thành nụ hoa, khi mở ra trở thành những cánh hoa tươi thắm, làm say đắm bao lòng người.
Chủ tịch UBND xã Phượng Lâu Bùi Văn Hương cho biết, xã Phượng Lâu là một trong những địa phương có truyền thống hát Xoan gắn liền với thời đại Hùng Vương dựng nước. Nhận thức được trách nhiệm bảo tồn và phát huy giá trị di sản, xã thường xuyên tổ chức các buổi tập luyện, đặc biệt là vào dịp Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội đền Hùng hằng năm.
Các phường Xoan trên địa bàn đang tích cực ôn luyện để đảm bảo chất lượng nghệ thuật, giữ đúng phong cách nguyên bản của hát Xoan. Các nghệ nhân cao niên hướng dẫn lớp trẻ từng nhịp phách, làn điệu một cách bài bản, giúp họ hiểu rõ hơn về giá trị và tinh thần của di sản này.
Chủ tịch UBND xã Phượng Lâu cho biết thêm, hát Xoan có hệ thống nhịp phách rất chặt chẽ, được thể hiện qua tiếng trống chầu và phách tre. Nhịp điệu trong Xoan có lúc khoan thai, nhẹ nhàng nhưng cũng có khi rộn ràng, sôi động, tùy từng chặng diễn xướng…
Bởi thế, xã Phượng Lâu xác định, duy trì và mở rộng các lớp truyền dạy hát Xoan, mời nghệ nhân gạo cội hướng dẫn thế hệ trẻ, đồng thời phối hợp ngành Du lịch tổ chức chương trình biểu diễn hát Xoan tại di tích, điểm du lịch trên địa bàn để giới thiệu đến du khách. Mặt khác, xã xây dựng không gian sinh hoạt cộng đồng về hát Xoan, giúp người dân có cơ hội tiếp cận và thực hành di sản thường xuyên hơn…
Theo ông Nguyễn Đắc Thủy, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Phú Thọ, hát Xoan khi xưa vốn chỉ vang vọng nơi sân đình trong dịp lễ hội, nay đã có ở khắp miền đất Tổ, lan tỏa đến cả vùng đồng bào dân tộc thiểu số trong tỉnh.
Việc tổ chức chương trình hát Xoan dịp Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội đền Hùng hằng năm nhằm gìn giữ, bảo tồn, phát huy cũng như giới thiệu, quảng bá di sản Hát Xoan và Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ. Bởi vậy, các phường Xoan ở Phú Thọ luôn cố gắng làm hết sức mình, mang đến những làn điệu Xoan hay và ý nghĩa nhất phục vụ du khách gần xa hành hương về đất Tổ.
Ông Nguyễn Đắc Thủy cho biết thêm, từ năm 2013, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Phú Thọ xây dựng chương trình “Hát Xoan làng cổ” gắn với các tour, tuyến du lịch phục vụ các đoàn khách về tham dự Giỗ tổ Hùng Vương - Lễ hội đền Hùng hằng năm. Sau hơn 10 năm thực hiện, đến nay, chương trình “Hát Xoan làng cổ” trở thành món ăn tinh thần độc đáo, hấp dẫn du khách trong và ngoài nước mỗi khi về với Phú Thọ.
Những làn điệu hát Xoan thấm đậm tình đất, tình người Phú Thọ luôn thu hút đông đảo du khách nhân dịp Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội đền Hùng.
Trong lịch trình, du khách sẽ được tham quan Khu Di tích lịch sử đền Hùng, thực hành các nghi lễ Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, tìm hiểu quá trình dựng nước và giữ nước của cha ông, tham quan Bảo tàng Hùng Vương, tìm hiểu không gian trưng bày về thiên nhiên, lịch sử văn hóa vùng đất Tổ qua các thời kỳ từ sơ sử đến hiện đại, tham quan đình cổ Hùng Lô và làng cổ Hùng Lô với góc chợ quê, nhà cổ mang đậm truyền thống làng quê Bắc Bộ, trải nghiệm gói bánh chưng, giã bánh giầy truyền thống; tham quan miếu Lãi Lèn, nơi phát tích của hát Xoan Phú Thọ và được thưởng thức các làn điệu Xoan cổ mượt mà do nghệ nhân các phường Xoan biểu diễn…