‘Chọn mặt gửi vàng’ trong quảng cáo: Uy tín và trách nhiệm đặt lên hàng đầu

Thời gian gần đây, liên tiếp các vụ việc nghệ sĩ, người nổi tiếng vướng vòng lao lý đã làm dấy lên nhiều lo ngại trong dư luận. Từ vụ việc MC Hoàng Linh, MC Vân Hugo, BTV Quang Minh… bị phạt hành chính vì quảng cáo thổi phồng công dụng sản phẩm; Quang Linh Vlog, hoa hậu Thuỳ Tiên vướng vòng lao lý khi tham gia điều hành việc sản xuất, buôn bán hàng giả; đến  ca sĩ Chi Dân, người mẫu - diễn viên An Tây, diễn viên Hữu Tín, rapper Bình Gold, nhà thiết kế Nguyễn Công Trí... bị bắt giữ, điều tra vì liên quan đến hành vi sử dụng chất cấm như ma túy. 

Những vụ việc này không chỉ là hồi chuông cảnh tỉnh với chính người nổi tiếng, mà còn đặt ra yêu cầu cấp thiết phải có cơ chế giám sát, kiểm soát nghiêm ngặt hơn đối với nhóm các nghệ sĩ, người nổi tiếng, KOLs, KOC có sức ảnh hưởng rộng rãi trong xã hội.

Nổi tiếng dễ, giữ mình khó

TS, Luật sư Đặng Văn Cường (Đoàn Luật sư TP Hà Nội) cho rằng, sự phát triển của công nghệ, đặc biệt là mạng xã hội, đã khiến khái niệm “người nổi tiếng” ngày càng dễ đạt được, nhưng lại thiếu nền tảng vững chắc: “Trước đây, người nổi tiếng thường là những người có năng khiếu thật sự, được đào tạo bài bản, có thời gian dài cống hiến. Còn ngày nay, nhiều bạn trẻ chỉ cần tham gia mạng xã hội một, hai năm, thậm chí không cần ngoại hình hay tài năng đặc biệt, vẫn có thể trở nên nổi tiếng. Thậm chí cả những người văng tục, chửi bậy, được gọi là 'giang hồ mạng' cũng nổi tiếng”.

Danh tiếng đến nhanh nhưng không đi kèm với sự chuẩn bị về kiến thức, kỹ năng, trải nghiệm đã khiến nhiều người không đủ khả năng bảo vệ mình trước ánh hào quang. Họ sống ảo, 'ảo tưởng sức mạnh', thiếu nhận thức pháp luật, không làm chủ được bản thân, dẫn đến những hành vi vi phạm pháp luật, thậm chí là tội phạm hình sự.

Theo ông Cường, vấn đề đặt ra hiện nay không chỉ là xử lý vi phạm, mà còn phải truy đến tận gốc nguyên nhân và điều kiện phạm tội. “Đã đến lúc phải tăng cường cơ chế kiểm soát với người nổi tiếng, từ nghệ sĩ, ca sĩ, KOLs đến các hiện tượng mạng. Quản lý người nổi tiếng còn là cách bảo vệ họ trước sự nổi tiếng và cám dỗ cuộc sống, để họ có thể phát huy những giá trị tích cực, cống hiến cho xã hội. Đó không phải câu chuyện quản lý để bóp nghẹt, hạn chế sự phát triển của họ, mà quản lý để hạn chế những nguy cơ tác động tiêu cực cho xã hội, tăng cường sự bảo vệ và phát huy giá trị của họ với xã hội”, TS Đặng Văn Cường bộc bạch.

Tại họp báo quý II/2025 của Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch, Phó Cục trưởng Cục Nghệ thuật biểu diễn Trần Hướng Dương nhấn mạnh, nghệ sĩ là một lực lượng đặc thù trong xã hội, họ không chỉ là công dân đơn thuần mà còn là người của công chúng, có ảnh hưởng nhất định đến xã hội. Do đó, khi một nghệ sĩ vướng vào những vụ việc nghiêm trọng, không chỉ bản thân họ bị ảnh hưởng mà còn tác động đến lòng tin của khán giả, đến hình ảnh chung của giới nghệ thuật. Nghệ sĩ nếu đánh mất niềm tin từ công chúng sẽ rất khó để tiếp tục làm nghề. 

Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch đã có Bộ Quy tắc ứng xử để nhắc nhở các nghệ sĩ có trách nhiệm trong việc xây dựng và giữ gìn hình ảnh, đạo đức làm nghề. Quan điểm của Bộ và Cục Nghệ thuật biểu diễn luôn là bất cứ ai vi phạm pháp luật đều phải xử nghiêm, xử đúng quy định. Từ vi phạm giao thông đến những hành vi nghiêm trọng hơn, không có vùng cấm, không có ngoại lệ, đặc biệt là với người hoạt động nghệ thuật...

Tẩy chay người nổi tiếng vi phạm

Tại hội nghị giao ban về quảng cáo trên mạng, Cục trưởng Lê Quang Tự Do, Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin điện tử đưa ra một hướng đi mới: “Chúng tôi đang nghiên cứu đề xuất hạn chế sự xuất hiện của những người nổi tiếng vi phạm trên báo chí, mạng xã hội và sân khấu biểu diễn. Đây là một sáng kiến cần sự hợp tác của các nền tảng, đơn vị quảng cáo và khán giả”.

Cục trưởng Lê Quang Tự Do nhấn mạnh: “Bản án của tòa hoặc biên bản xử phạt hành chính không nặng bằng thái độ của người hâm mộ. Điều này chắc chắn cần sự hợp tác của các nền tảng, đại lý quảng cáo và khán giả. Chúng tôi đề nghị, các đại lý quảng cáo cân nhắc hợp tác với những KOLs, KOC trong một khoảng thời gian nhất định để các bạn có thời gian để suy nghĩ về những việc làm của mình”.

Theo Cục trưởng Lê Quang Tự Do, mức xử phạt hành chính đối với các hành vi vi phạm trên không gian mạng hiện vẫn còn thấp, chưa đủ sức răn đe: “Theo quy định của Nhà nước, mức phạt trước đây chỉ 15 triệu đồng, hiện đã nâng lên 70 - 80 triệu đồng. Tuy nhiên, khi đề xuất nâng cao hơn nữa thì không phù hợp với mặt bằng thu nhập chung, nên Quốc hội và Chính phủ chưa đồng thuận. Vì thế, hiện vẫn chỉ dừng ở mức này”.

Tuy nhiên, ngay cả mức phạt 70 - 80 triệu đồng cũng bị đánh giá là quá thấp so với lợi nhuận hàng tỷ đồng mà các nghệ sĩ, người nổi tiếng, có ảnh hưởng xã hội thu được từ hoạt động quảng cáo. Theo ông Lê Quang Tự Do: “Nếu các nhãn hàng và nền tảng ngừng hợp tác với những người vi phạm, hiệu quả răn đe sẽ mạnh mẽ hơn rất nhiều”.

Vấn đề đặt ra hiện nay là khó khăn trong việc thể chế hóa các giải pháp xử lý. Việc xây dựng một quy định, một nghị định thường mất 1 - 2 năm, qua nhiều bước lấy ý kiến và thẩm định… “Vì vậy, chúng tôi rất muốn nó biến thành một sáng kiến như White List, Black List, có lợi cho các đơn vị. Đây là hình thức khuyến nghị, không bắt buộc, nhưng nếu các nền tảng, nhãn hàng thấy đây là giải pháp hiệu quả để xây dựng môi trường mạng lành mạnh và chủ động thực hiện, thì sẽ mang lại tác động tích cực”, Cục trưởng Lê Quang Tự Do kỳ vọng. 

Cục trưởng Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin điện tử dẫn chứng tại Hàn Quốc, việc xử lý người nổi tiếng vi phạm không do Nhà nước trực tiếp can thiệp bằng quy định pháp luật, mà chủ yếu được thực hiện thông qua các cơ chế tự điều chỉnh trong ngành. Các hiệp hội nghệ sĩ, hiệp hội quảng cáo, công ty quản lý thần tượng và các nền tảng mạng xã hội… cùng xây dựng những quy chế phối hợp chặt chẽ. Những quy định này nghiêm khắc đến mức có thể khiến nghệ sĩ vi phạm bị “xóa sổ” hoàn toàn khỏi giới giải trí. Đây là cách Việt Nam có thể học tập, tránh trường hợp “nhờn luật” và bất chấp vi phạm để trục lợi của người nổi tiếng thời gian qua.

Cần chế tài “đủ mạnh”

Ủng hộ đề xuất ban hành quy định hạn chế hình ảnh truyền thông (hay còn gọi là “cấm sóng”) với người nổi tiếng vi phạm pháp luật, TS, Luật sư Đặng Văn Cường cho rằng, đây là hướng đi hợp lý, cần thiết.

Ông Cường dẫn chứng: “Trung Quốc cũng từng triển khai các quy định như vậy và cho thấy nhiều tác động tích cực. Người nổi tiếng không chỉ được hưởng lợi từ sự nổi tiếng như dễ kiếm tiền, hợp đồng quảng cáo, kinh doanh mà còn phải đi kèm trách nhiệm xã hội, tuân thủ pháp luật và có vai trò nêu gương”.

Theo TS Cường, nếu người nổi tiếng vi phạm pháp luật thì không những cần bị xử lý mà còn nên bị hạn chế xuất hiện trước công chúng, thậm chí bị “xóa sổ” sự nổi tiếng. Bởi lẽ, nếu để họ tiếp tục lan tỏa các hành vi, lối sống lệch chuẩn, tác động xấu đến cộng đồng, nhất là giới trẻ thì sẽ để lại hậu quả lâu dài. “Không chỉ là ca sĩ, nghệ sĩ, mà kể cả những người nổi tiếng trên mạng xã hội cũng cần được đưa vào diện quản lý”, ông Cường nhấn mạnh.

Ông cũng kiến nghị cần có tiêu chí rõ ràng để xác định ai là “người nổi tiếng”, ví dụ như lượng người theo dõi trên mạng xã hội, tần suất xuất hiện trên truyền thông, từ đó có biện pháp quản lý phù hợp: “Nếu có một khung pháp lý cụ thể, người nổi tiếng sẽ có trách nhiệm giữ gìn hình ảnh của mình hơn, đồng thời đây cũng là cơ chế để xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm”, TS Cường đề xuất.

TS Đặng Văn Cường cũng cho rằng ngoài hành lang pháp lý, cần phát huy vai trò của các tổ chức xã hội như Đoàn, Hội, hiệp hội nghệ thuật, để cùng tham gia giám sát và định hướng hoạt động của người nổi tiếng. Với những người không thuộc tổ chức nào, nhất là các hiện tượng mạng thường xuyên livestream, hoạt động độc lập, càng cần có cơ chế riêng để quản lý.

“Những người này rất dễ thực hiện hành vi vi phạm nếu không có sự kiểm soát phù hợp. Vì thế, khi vi phạm, họ cần chịu chế tài nghiêm khắc và các hình phạt bổ sung nhằm ngăn ngừa tái phạm, bảo vệ cộng đồng”, ông Cường nói.