Người dân không thể đánh đồng rau, củ quả ở chợ truyền thống là rau không sạch để tẩy chay sau vụ lấy rau, củ quả tại chợ đầu mối gắn mác rau VietGap để tuồn vào siêu thị bày bán.
Bài 1: Tràn lan thực phẩm "sạch" trên thị trường
Hiện nay, câu chuyện thực phẩm sạch trên thị trường vẫn còn rất nhiều điều chưa được làm rõ, rất nhiều nơi vẫn còn tình trạng “ngoài sạch trong bẩn”.
Mua thực phẩm “sạch” bằng niềm tin
Trước thực trạng nhiều vụ ngộ độc thực phẩm có nguyên nhân xuất phát từ các loại thực phẩm kém chất lượng, nên thực phẩm “sạch” trở thành lựa chọn của rất nhiều người tiêu dùng.
Đáp ứng nhu cầu này, nhiều loại thực phẩm như rau củ, thịt cá, trái cây, gạo, trứng… đang được nhiều nhà sản xuất, doanh nghiệp dán nhãn “sạch”, “an toàn” với lời quảng cáo rầm rộ trên các trang mạng. Tuy nhiên, theo cơ quan chức năng, các sản phẩm này đa số chưa qua kiểm tra, chứng nhận chất lượng để đạt sản phẩm sạch. Bản thân người tiêu dùng, khi mua các thực phẩm “sạch” cũng chọn mua bằng niềm tin từ lời rao bán của doanh nghiệp, nhà phân phối.
Người tiêu dùng chọn mua thực phẩm dựa vào niềm tin với các doanh nghiệp, nhà phân phối.
Ghi nhận tại các siêu thị tại TP Hồ Chí Minh, một số thương hiệu gạo uy tín như Tứ Quý, Ngọc Đồng, Thỏ Việt… sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, được nhiều người tiêu lựa chọn. Giá các loại gạo sạch này dao động từ 24.000 - 32.000 đồng/kg. Trong khi đó, tại các sạp, đại lý gạo tại các chợ, các cửa hàng gạo, người bán cũng đua nhau giới thiệu các loại gạo “sạch” được bán khá rẻ với giá chỉ 17.000 - 18.000 đồng/kg. Chưa kể, trên các trang mạng xã hội, các loại gạo “sạch” cũng được bày bán khá nhiều với mức giá từ 15.000 đồng/kg đến 40.000 đồng/kg tùy loại. Theo lời rao quảng cáo của người bán gạo sạch, gạo được sản xuất từ các vùng đất mới theo quy trình hiện đại, không tồn dư hóa chất và kèm theo đó là hàng loạt tính năng hỗ trợ về dinh dưỡng, đường huyết, giúp phòng ngừa nhiều chứng bệnh...
Ngoài mặt hàng gạo, các mặt hàng trứng, rau củ quả, thủy hải sản, thịt "sạch" cũng được bày bán tràn lan trên các trang mạng xã hội, các cửa hàng... với giá cao. Cụ thể, cá chép ngoài chợ có giá 75.000 - 80.000 đồng/kg thì tại cửa hàng thực phẩm sạch, giá bán lên tới 140.000 - 150.000 đồng/kg; sườn non ngoài thị trường bán với giá khoảng 130.000 - 150.000 đồng/kg thì ở cửa hàng thực phẩm sạch giá sẽ là 180.000 - 210.000 đồng/kg...
Chị Nguyễn Minh Hiệp, ngụ ở quận Gò Vấp cho biết: "Do tin tưởng vào các lời quảng cáo và uy tín của doanh nghiệp, đồng thời vì lo cho sức khỏe của gia đình nên ai cũng có tâm lý chọn mua thực phẩm an toàn, thực phẩm sạch. Bản thân tôi cũng vậy, tôi bắt đầu chọn mua thực phẩm sạch ở các cửa hàng thực phẩm sạch đã 3 năm nay. Dù giá thực phẩm sạch cao hơn so với ngoài chợ hay siêu thị song vì tin tưởng vào "mác" thực phẩm sạch, tôi vẫn chấp nhận mua để được yên tâm khi dùng thực phẩm".
Tuy nhiên, theo chị Minh Hiệp, qua vụ việc rau xanh được lấy từ chợ đầu mối gắn mắc rau đạt chuẩn VietGap và tuồn vào hệ thống phân phối bán lẻ hiện đại đã khiến chị và nhiều người tiêu dùng mất niềm tin vào các lời rao về “rau sạch” của các doanh nghiệp. "Mất niềm tin đã đành, nhưng ai sẽ chịu trách nhiệm cho sức khỏe, quyền lợi người tiêu dùng khi mỗi ngày khách hàng đều phải bỏ ra số tiền lớn mua thực phẩm an toàn tại các hệ thống phân phối hiện đại nhưng lại nhận về là loại rau gắn mác thực phẩm sạch", chị Minh Hiệp bức xúc.
Trong khi đó, anh Võ Minh Trí, Giám đốc một công ty chuyên cung cấp các loại rau, củ quả “sạch” tại TP Hồ Chí Minh cho biết, mức độ “sạch” của rau, củ quả còn tùy thuộc vào quy trình trồng rau tính từ khi ươm giống và trồng (không sử dụng thuốc trừ sâu, thuốc tăng trưởng), sau đó đến khâu vận chuyển, bảo quản (không sử dụng chất bảo quản, chất cấm) và cuối cùng là khâu phân phối đến tay người tiêu dùng. Tuy nhiên, cái khó hiện nay là cơ quan chức năng không đủ khả năng, tiềm lực để kiểm tra, kiểm soát các sản phẩm rau, củ quả bày bán trên thị trường từ khâu nuôi, trồng đến khâu phân phối. Ví dụ, tại khâu nuôi trồng được kiểm soát chặt chẽ trồng bằng các sản phẩm hữu cơ nhưng khi đến khâu bảo quản lại sử dụng chất cấm, chất bảo quản quá nhiều thì khi đến tay người tiêu dùng cũng là sản phẩm không sạch.
"Mặt khác, TP Hồ Chí Minh chỉ là nơi tiêu thụ các nông sản, còn nơi trồng, cung cấp rau, củ quả của TP Hồ Chí Minh lại ở các tỉnh, thành phố khác trên cả nước nên việc kiểm soát thực phẩm an toàn từ khâu nuôi trồng đến tay người tiêu dùng là một bài toán khó. Hiện nay, nguồn cung thực phẩm của TP Hồ Chí Minh chỉ đáp ứng được khoảng 20-30% nhu cầu thực phẩm của người dân, phần còn lại chủ yếu từ nơi khác hoặc nhập khẩu nên vấn đề an toàn vệ sinh thực phẩm cũng phụ thuộc vào các tỉnh, thành phố khác", anh Võ Minh Trí nói.
Khó phân biệt 'rau sạch'
Ghi nhận của phóng viên Báo Tin tức, giá các mặt hàng rau, củ quả ở chợ với hệ thống siêu thị rất khác nhau. Tại chợ truyền thống, rau củ không có dán nhãn mác rau sạch như rau mồng tơi có giá là 20.000 đồng/kg, rau muống 10.000 đồng/kg, cải ngọt 16.000 đồng/kg, đậu ve 15.000 đồng/kg, cà chua 30.000 đồng/kg, dưa leo 20.000 đồng/kg, bông cải xanh 45.000 đồng/kg… Trong khi đó, tại nhiều hệ thống siêu thị, giá rau, củ quả gắn logo VietGap được bán với giá cao hơn như: dưa leo giá 25.500 đồng/kg, rau muống 32.000 đồng/kg, cải ngọt 35.000 đồng/kg, bông cải xanh 56.900 đồng/kg, cà chua 40.000 đồng/kg… Tuy nhiên, những nhãn mác rau, củ quả, thực phẩm sạch là do các nhà sản xuất, doanh nghiệp gắn cho các loại thực phẩm và người tiêu dùng khi mua thực phẩm cũng mua theo niềm tin vào uy tín của các nhà phân phối.
Nguồn cung rau sạch của TP Hồ Chí Minh phụ thuộc vào các tỉnh, thành phố khác.
Chị Vũ Thị Thoa (ngụ ở TP Thủ Đức) cho biết chị thường xuyên mua rau đạt chuẩn chất lượng tại các siêu thị để đảm bảo sức khỏe cho gia đình. Bởi theo chị Thoa, người tiêu dùng không thể tự phân biệt được đâu là rau sạch, đâu là rau không sạch mà chỉ có thể căn cứ vào các thông tin, tem truy xuất nguồn gốc trên bao bì sản phẩm đã được các siêu thị gắn mác “sạch”.
Chia sẻ định nghĩa về thực phẩm "sạch", bác sĩ Nguyễn Thị Lâm, nguyên Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng cho biết, thực phẩm sạch là thực phẩm không chứa chất độc hại hoặc chất bẩn, không gây ảnh hưởng trực tiếp và kéo theo những hậu quả khôn lường cho sức khỏe của người dùng. Những chất gây hại này đã được công bố, kiểm nghiệm kỹ càng từ phía các cơ quan chức năng.
Tuy nhiên, theo đại diện Ban An toàn thực phẩm TP Hồ Chí Minh, thực phẩm sạch, an toàn phải có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng và đáp ứng yêu cầu về tiêu chuẩn chất lượng như VietGAP, GlobalGap cũng như tiêu chuẩn hữu cơ. Theo đó, để đạt tiêu chuẩn VietGAP, thực phẩm sạch cần đảm bảo về kỹ thuật sản xuất khoa học, đúng chuẩn; thực phẩm không chứa các chất hóa học, chất độc hại; nguồn gốc sản phẩm rõ ràng, việc tìm kiếm nguồn gốc này phải thuận lợi...
Đối với tiêu chuẩn GlobalGap, thực phẩm cần đáp ứng một số tiêu chí như: môi trường nuôi trồng sạch sẽ; không sử dụng hóa chất độc hại; bao bì sản phẩm rõ ràng; điều kiện làm việc của người lao động tốt; quá trình kiểm tra, giám sát sản xuất được thực hiện đúng quy trình, quy củ, nghiêm túc. Đối với các tiêu chuẩn hữu cơ yêu cầu thực phẩm"sạch" phải thỏa mãn 4 tiêu chí: không hóa chất, không chất kích thích, không sử dụng các chất biến đổi gen, không dùng phân bón hóa học.
Các loại thực phẩm ở các siêu thị hiện đại được kiểm soát chặt chẽ trong việc đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm.
Ông Nguyễn Văn Đức Tiến, Chi cục trưởng Chi cục Bảo vệ thực vật TP Hồ Chí Minh cho biết, hiện nay về cơ bản TP Hồ Chí Minh đã kiểm soát được chất lượng mặt hàng rau sạch do các hợp tác xã nông nghiệp ở TP Hồ Chí Minh sản xuất. Còn đối với các mặt hàng được quảng cáo là sản xuất theo tiêu chuẩn sạch, an toàn từ địa phương khác phân phối về TP Hồ Chí Minh thì cũng không dễ kiểm soát.
Theo đó, các nhà sản xuất rau an toàn đang chịu sức ép cạnh tranh khá lớn như: phải mất thời gian xây dựng thương hiệu sản phẩm an toàn theo tiêu chuẩn VietGAP, tuân thủ đúng các hướng dẫn, quy định của chương trình. Nếu cơ quan chức năng kiểm tra và phát hiện sản phẩm không đạt chất lượng như đăng ký sẽ báo cơ quan cấp giấy chứng nhận VietGAP rút giấy chứng nhận. Trong khi đó, nhiều sản phẩm rao bán “rau sạch” trên thị trường chủ yếu vẫn do chủ doanh nghiệp, người bán công bố chất lượng chứ chưa cung cấp được các đơn vị, cơ quan kiểm tra, kiểm soát kiểm tra chất lượng “rau sạch” ra sao.
Bài cuối: Phối hợp kiểm soát an toàn thực phẩm từ gốc đến ngọn