Khi ngôn ngữ ký hiệu không còn là rào cản trong giao tiếp và việc làm

Học tập không còn rào cản nhờ ngôn ngữ ký hiệu

Bước vào giảng đường đại học là cột mốc quan trọng với bất kỳ ai, nhưng với những bạn khiếm thính, hành trình ấy thường bắt đầu trong một khoảng lặng rất dài. Giữa lớp học đông người, nhiều khi chỉ một bài giảng, một lời giải thích hay một câu chuyện vô tình trở thành thử thách. Hành trình của Bùi Thị Như Nguyệt (25 tuổi) và Huỳnh Thanh Nhi (23 tuổi) là minh chứng rõ ràng cho nỗ lực vượt qua khoảng cách ấy bằng chính đôi tay và nghị lực thầm lặng của mình.

Với Nguyệt, cựu sinh viên Đại học Văn Lang, năm nhất là những ngày đầy chông chênh. Cô không biết phải giao tiếp với bạn bè ra sao, nhiều lần cảm thấy cô đơn ngay giữa giảng đường đông đúc. Ba mẹ mong cô tập nói để thuận tiện hơn, nhưng với người khiếm thính, việc phát âm đúng là chặng đường gian nan. Thế nên, Nguyệt bắt đầu bằng những tờ giấy viết vội để kết nối với mọi người.

Thanh Nhi, sinh viên ngành Hội họa của Cao đẳng Việt Mỹ cũng từng ngồi lặng lẽ ở một góc lớp, ngại giao tiếp với “người nghe”. Đã có lúc cô hỏi chính mình: “Tại sao mình cứ phải ngồi một góc như vậy?”. Câu hỏi ấy trở thành động lực để Nhi bắt đầu mở lòng, từ việc dùng giấy bút đến tập nói thật chậm để bạn bè hiểu mình hơn.

Điểm chung của hai cô gái là sự chủ động bền bỉ. Nguyệt chuyển từ giấy bút sang nói chuyện trực tiếp, kiên trì hỏi lại khi chưa hiểu bài. Sự chủ động ấy, cùng với sự hỗ trợ tinh tế của giảng viên, người luôn điều chỉnh tốc độ nói, chọn lọc từ ngữ và sẵn sàng viết góp ý ra giấy giúp cô ngày càng tự tin hơn.

Với Nhi, việc mạnh dạn tiếp cận bạn bè bằng ký hiệu, viết và nói chậm giúp cô dần tháo bỏ lớp vỏ nhút nhát. Học chung với sinh viên nghe không còn là áp lực mà trở thành cơ hội để cô trưởng thành hơn.

Câu chuyện của Nguyệt và Nhi không phải là phổ biến, nhưng lại là sự thấu hiểu của một số trường cao đẳng, đại học hiện nay khi chủ động mở rộng giáo dục hòa nhập cho người khuyết tật. Cụ thể, trường Đại học Hoa Sen có học bổng và hỗ trợ học tập cá nhân cho các bạn khuyết tật; Đại học Kinh tế TP Hồ Chí Minh (UEH) chú trọng hạ tầng tiếp cận và giao thông nội bộ; RMIT Việt Nam triển khai mô hình “điều chỉnh hợp lý” và hỗ trợ công nghệ chuyển giọng nói thành chữ; Đại học Văn Lang giảm học phí và hỗ trợ sinh viên khuyết tật bằng phương pháp dạy phù hợp.

Nhờ những nỗ lực này, người điếc không chỉ “được học” mà còn “được hòa nhập”. Ngôn ngữ ký hiệu, vốn bị xem là rào cản đã trở thành chiếc cầu nối để họ tự tin tiếp cận tri thức, tìm lại tiếng nói của chính mình trong cộng đồng sinh viên rộng lớn.

Cánh cửa việc làm mở rộng và những ước mơ được tiếp sức

Khi việc học trở nên thuận lợi hơn, nỗi lo tiếp theo của người khiếm thính lại là việc làm. Liệu họ có tìm được một môi trường thật sự thấu hiểu? Liệu họ có thể sống bằng chính khả năng của mình?

Với Nguyệt, nỗi lo ấy xuất hiện ngay khi tốt nghiệp. Cô thừa nhận bản thân “rất sợ” khi nghĩ về môi trường công sở đầy những cuộc trao đổi bằng lời nói. Nhưng thay vì né tránh, Nguyệt chọn cách bước lên phía trước. Khi biết có doanh nghiệp tuyển dụng, cô mạnh dạn đề xuất được làm thiết kế đồ họa – đúng chuyên ngành mình học. Nhờ thái độ chủ động ấy, Nguyệt được tham gia dự án thiết kế trong bốn tuần và hoàn thành với niềm tự hào.

Thanh Nhi cũng nuôi khát vọng tương tự. Với nền tảng hội họa, cô tin người điếc hoàn toàn có thể làm việc trong môi trường đòi hỏi sự sáng tạo, tỉ mỉ và tư duy hình ảnh. Cô mong một ngày có thể cùng Nguyệt mở một cửa tiệm nhỏ, nơi sản phẩm thủ công và thiết kế được tạo nên bởi chính đôi tay của người khiếm thính.

Trong những năm gần đây, cùng với nỗ lực cá nhân của người điếc, nhiều doanh nghiệp đã chủ động thay đổi để xây dựng môi trường việc làm hòa nhập. UNIQLO là một trong những đơn vị tiên phong. Từ năm 2022, thương hiệu này hợp tác với Trung tâm DRD triển khai chương trình tuyển dụng và đào tạo nhân viên khuyết tật.

Nhờ mô hình “người bạn đồng hành”, đào tạo chuyên biệt và đánh giá phù hợp từng dạng khuyết tật, đến nay đã có 10 nhân viên khuyết tật làm việc tại cửa hàng UNIQLO. Ông Nguyễn Văn Cử, Phó Giám đốc DRD nhận định, đây là mô hình giúp người khuyết tật nhận thức được giá trị của bản thân và cảm thấy được tôn trọng hơn.

Ngoài UNIQLO, nhiều mô hình tại TP Hồ Chí Minh và Hà Nội đã trở thành biểu tượng của lao động hòa nhập. Chuỗi Blanc. Restaurant biến ngôn ngữ ký hiệu thành “ngôn ngữ phục vụ chính”, nơi nhân viên điếc dẫn dắt trải nghiệm của thực khách. Trong khi đó, Noir. Dining in the Dark tạo ra môi trường để nhân viên khiếm thị thể hiện năng lực dẫn dắt trong không gian tối hoàn toàn. Những mô hình này không chỉ tạo việc làm mà còn làm thay đổi cách xã hội nhìn về người khuyết tật.

Trong lĩnh vực bán lẻ, TokyoLife phát triển mô hình “Ngôi nhà Thiên Thần”, nơi phần lớn công việc được đảm nhiệm bởi người điếc. Họ được đào tạo bài bản từ kiểm kho, trưng bày đến bán hàng. Sự tôn trọng được thể hiện ngay từ cách doanh nghiệp gọi họ là “Người Điếc” như một sự khẳng định bản sắc.

Ở lĩnh vực thủ công, KymViet tạo việc làm ổn định cho người khuyết tật với sản phẩm thú nhồi bông và quà tặng, được bán tại nhiều không gian văn hóa như Đường sách TP Hồ Chí Minh hay sân bay Tân Sơn Nhất.

Đóng vai trò như “bà đỡ”, Trung tâm CED không chỉ dạy ký hiệu mà còn đào tạo nghề đa dạng như làm bánh, pha chế, may mặc, làm móng, đan lát… và kết nối người điếc với nhiều doanh nghiệp đối tác như Bình Phú, Tân Vĩnh Phát hay Xinh Creation. Đây là mạng lưới tạo sinh kế bền vững cho hàng trăm người khuyết tật tại TP Hồ Chí Minh.

Mới đây nhất, cửa hàng Ngôn ngữ ký hiệu của CHAGEE cũng được khai trương tại TP Hồ Chí Minh và đã tạo thêm 15 việc làm mới cho người điếc và người khiếm thính. Ngọc Hiếu, quản lý cửa hàng Ngôn ngữ ký hiệu tại đây cho biết, anh đã từng làm qua nhiều vị trí trước khi trở thành cửa hàng trưởng, nhưng niềm vui lớn nhất vẫn là được trực tiếp tư vấn cho khách như hướng dẫn tải ứng dụng, giới thiệu món nước phù hợp hay chia sẻ chương trình khuyến mãi.

Với Hiếu, mỗi cuộc trò chuyện bằng ký hiệu là một cách để khách hàng hiểu hơn về văn hóa của người điếc, người khiếm thính. Hiếu tin rằng, khi mọi người mang theo “hạt giống hiểu biết” ấy ra khỏi cửa hàng, sự hòa nhập sẽ được nhân lên - không chỉ trong không gian nhỏ này mà còn trong cộng đồng rộng lớn hơn.

Bà Nguyễn Thị Bích Ngọc, Chủ tịch Hội Bảo trợ Người khuyết tật và Trẻ mồ côi TP Hồ Chí Minh khẳng định, những mô hình trên không chỉ mang đến cơ hội việc làm chuyên nghiệp mà còn trao quyền, công nhận và tạo cho người điếc một sân khấu để thể hiện khả năng và sự tự tin vào vai trò của mình, đồng thời giúp xã hội nhìn nhận họ như những cá nhân có năng lực, đam mê và khát vọng cống hiến.

Tất cả những câu chuyện trên cho thấy, xã hội đang thật sự chuyển mình, từ chỗ “cho phép người khuyết tật làm việc” sang “trao quyền để họ tỏa sáng”. Với Nguyệt, Nhi và hàng nghìn người điếc, khiếm thính khác, điều họ mong muốn không phải là ưu ái mà là một cơ hội bình đẳng. Khi doanh nghiệp mở lòng, khi cộng đồng thấu hiểu, khi môi trường được thiết kế để lắng nghe bằng đôi tay và ánh mắt, con đường việc làm của người khiếm thính không còn là giấc mơ xa vời.