Việt Nam là nước được xác định có độ đa dạng sinh học cao về các hệ sinh thái và các loài sinh vật. Đồng thời là nước có 54 dân tộc sinh sống từ lâu đời, đã tạo dựng nên một nền nông nghiệp truyền thống, được thế giới đánh giá là rất quan trọng vì sở hữu một lượng lớn các giống và chủng cây trồng, vật nuôi gốc bản địa, đa dạng sinh học về nguồn gen giá trị.
Nhưng sự đa dạng sinh học ở Việt Nam đang đối diện với nhiều thách thức, nhất là trong bối cảnh biến đổi khí hậu. Vì vậy, cần phải có định hướng đúng đắn để chặn đứng các nguyên nhân trực tiếp và gián tiếp gây hại đến đa dạng sinh học hiện nay và trong tương lai.
Cây Ngải đen mọc tại Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông. Ảnh: Nguyễn Nam/TTXVN
Bài 1: Những giá trị quan trọng
Theo nghiên cứu của các nhà khoa học Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam (VACNE), Việt Nam có đầy đủ các hệ sinh thái trên cạn, dưới nước gồm nước ngọt, nước mặn, nước chảy, nước lợ, nước ngầm… Các hệ sinh thái trên cạn có trên núi cao, núi trung bình, núi thấp, đồi gò, đồng bằng, ven biển, hang động và đảo. Giá trị nhất đối với hệ sinh thái trên cạn là các hệ sinh thái có rừng che phủ. Hệ sinh thái đất ngập nước có tới 39 kiểu, mỗi kiểu đều có quần xã riêng. Mặt khác, có 5 vùng địa lý khác nhau dựa theo sự phân bố giống và khác nhau về các loài sinh vật phân ra thành 10 vùng.
Đa dạng loài và nguồn gen di truyền
Giáo sư Tiến sĩ Khoa học Đặng Huy Huỳnh, Chủ tịch Hội động vật Việt Nam, Phó Chủ tịch VACNE cho biết: Hiện Việt Nam đã kiểm kê và biết được một số lượng lớn các loài sinh vật thuộc các nhóm chính, như nấm lớn 800 loài, vi tảo trên 1.000 loài, thực vật bậc cao khoảng 20.000 loài, động vật nguyên sinh gần 1.000 loài, côn trùng khoảng 7.000 loài, động vật thân mềm trên 1.000 loài, cá khoảng 3.000 loài, lưỡng cư 200 loài, bò sát 400 loài, chim trên 1.000 loài, động vật có vú trên 300 loài.
Về các loài sinh vật ở Việt Nam cần đánh giá về giá trị kinh tế, xã hội, văn hóa… phân theo loại sống hoang dã hay nuôi trồng. Đó là các loài quý, hiếm còn rất ít trong tự nhiên; loài đặc hữu (chỉ có ở khu vực nào đó); loài đặc trưng, loài có kích cỡ lớn sống lâu năm. Riêng loài vi sinh vật vi khuẩn tuy nước ta mới bắt đầu điều tra, nhưng đã cho biết có rất nhiều loài cả có ích và có hại.
Vườn ươm giống cây Ngải đen tại Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông. Ảnh: Nguyễn Nam/TTXVN
Đa dạng sinh học ở cấp thấp hơn, nghĩa là các sinh vật tuy cùng loài nhưng lại khác nhau về gen di truyền. Hiện tại được đề cập đến nhiều đó là các loài sinh vật thực vật, động vật nuôi trồng ở các địa phương khác nhau, bằng các kinh nghiệm của các dân tộc khác nhau nên có rất nhiều giống, chủng, cây con tuy cùng một loài. Chẳng hạn như lợn nuôi tại Việt Nam có 14 giống nội, 5 giống bò, 16 giống gà, 5 giống vịt…; cây lương thực đang trồng có nhiều chủng cả nội và ngoại như chủng lúa 75, ngô 58, đậu tương 9.
Các dịch vụ sinh thái quan trọng
Theo phân tích của Giáo sư Tiến sĩ Khoa học Đặng Huy Huỳnh, các dịch vụ sinh thái của đa dạng sinh học có giá trị kinh tế, xã hội, văn hóa, môi trường đặc biệt quan trọng. Đó là các dịch vụ cung cấp trực tiếp cho con người như ăn, mặc, ở, sinh hoạt, chữa bệnh… Các nhu cầu này của người dân và cả những sản phẩm xuất khẩu đều lấy từ sản xuất của các ngành nông, lâm, ngư nghiệp.
Các dịch vụ điều tiết là dịch vụ điều tiết khí hậu, kiểm soát lũ lụt, hạn hán, hấp thụ các khí nhà kính, tích lũy các bon, lọc sạch nước, phân hủy các chất thải, giảm nhẹ thiên tai… Các dịch vụ này ngày càng quan trọng trong điều kiện biến đổi khí hậu và nước biển dâng ngày càng gia tăng ở Việt Nam.
Còn các dịch vụ hỗ trợ như kiến tạo chất lượng đất cho cây trồng, tạo ra năng suất sinh học cho các hệ sinh thái. Đây là dịch vụ do kết quả hoạt động của đa dạng sinh học ở các hệ sinh thái. Sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp đều phụ thuộc vào các dịch vụ này của đa dạng sinh học.
Về các dịch vụ văn hóa, giải trí, sức khỏe là các dịch vụ liên quan đến vai trò đa dạng sinh học. Các hệ sinh thái đóng góp cho các hoạt động giải trí, giáo dục, du lịch, nghỉ dưỡng của con người. Dịch vụ này của đa dạng sinh học trên thực tế ngày càng chứng tỏ vai trò quan trọng của nó, là yếu tố không thể thiếu trong cuộc sống hiện nay.
Bài cuối: Thách thức và định hướng