Theo chị Sài Thị Hương, thôn Khấu Na, xã Nấm Lư (Mường Khương, Lào Cai), cũng như phụ nữ các dân tộc khác, phụ nữ dân tộc Nùng Dín từ nhỏ đến tuổi trưởng thành luôn phải làm lụng trên nương rẫy, ruộng đồng để giúp đỡ ông bà, cha mẹ công việc đồng áng, chăn nuôi lợn gà... Khi xây dựng gia đình, theo bổn phận làm dâu, ngoài công việc lao động sản xuất đồng áng, người phụ nữ còn phải gánh vác việc nội trợ gia đình, nuôi dạy, bảo ban con cái.
Phụ nữ Nùng Dín được làm “bà hoàng” trong 3 ngày Tết. |
Thời gian ăn Tết của đồng bào Nùng Dín diễn ra tương đối dài, từ ngày 28 tháng Chạp cho đến hết rằm tháng Giêng, nhưng công việc lo Tết được phân chia khá thú vị. Việc chuẩn bị Tết như sửa sang bàn thờ, dán giấy đỏ, dọn dẹp nhà cửa sân vườn, lo thức ăn cho gia súc, gia cầm; rồi gói bánh chưng, ngâm gạo giã bánh dày, nấu xôi, chuẩn bị thực phẩm... đều do người phụ nữ làm. Mâm cơm cúng giao thừa cũng là việc của người phụ nữ trong gia đình. Nhưng bắt đầu từ thời khắc giao thừa đến hết ngày mùng 3 Tết, người phụ nữ Nùng Dín sẽ không phải đụng tay vào việc gì cả.
Theo chị Sài Thị Hương, để ghi nhận công lao "một nắng hai sương" của người phụ nữ trong gia đình suốt một năm, các bậc tổ tiên khi xưa của đồng bào Nùng Dín đã hình thành phong tục “biến phụ nữ thành bà hoàng ăn chơi suốt ba ngày Tết trọng đại của dân tộc”. Cụ thể, từ khi bắt đầu đón giao thừa cho đến hết ngày mồng 3 Tết, mọi công việc nội trợ, bếp núc lợn gà... sẽ được chuyển giao cho người đàn ông thực hiện. Trong ngày Tết cổ truyền, đồng bào Nùng Dín có phong tục làm mâm lễ cúng gia tiên sáng mồng một, cúng thổ địa sáng mồng hai và sáng mồng ba hóa vàng tiễn các ông tổ bà tiên trở về nơi ở.
Các buổi sáng làm lễ đều phải thức dậy từ rất sớm, trước khi trời sáng. Mặc dù công việc bếp núc vất vả nhưng người cha, người chồng, người con trai đều tự giác làm việc, người nào việc ấy để cho các bà mẹ, người vợ, người con gái được ngủ. Khi làm mâm cúng (mổ gà, nấu cơm và chế biến các loại thức ăn...) cũng đều làm rất nhẹ nhàng, khe khẽ tránh động đến giấc ngủ các "bà hoàng". Khi làm lễ cúng xong thì đun nước nóng, pha nước vào chậu rửa mặt (hoặc rửa chân) mời người phụ nữ trong gia đình dậy đánh răng, rửa mặt, mặc quần áo mới ngồi vào mâm cỗ đã được dọn sẵn. Trong lúc ăn, kể cả có khách, người phụ nữ cũng chỉ phải rót nước, rượu và gắp thức ăn mời, không phải phục vụ đứng dậy bưng bê. Sau khi ăn uống xong, người phụ nữ diện quần áo mới đi chơi thỏa thích...
Mâm cỗ cúng của đồng bào Nùng Dín ở Lào Cai trong ngày Tết. |
Ông Vàng Dỉn Phà, Bí thư Đảng ủy xã Nấm Lư (Mường Khương) cho biết: "Đảm nhiệm công việc nhà thay phụ nữ dù chỉ trong ba ngày Tết, khiến chúng tôi thêm thấm thía sự vất vả, hy sinh thầm lặng của những người bà, người mẹ, người em... từ đó càng yêu quý và trân trọng họ hơn".
Tập tục "trọng vợ" của đồng bào Nùng Dín nói chung chứa đựng những quy chuẩn về các giá trị đạo đức, văn hóa tiến bộ. Tuy nhiên cũng theo ông Phà, phong tục này đã bị mai một ở nhiều địa phương, đặc biệt ở các địa phương vùng thấp trên địa bàn tỉnh do sự giao lưu và pha trộn văn hóa của những tộc người khác nhau. Việc duy trì và khôi phục tập quán tốt đẹp này của đồng bào Nùng Dín sẽ góp phần không nhỏ vào việc xây dựng gia đình hạnh phúc - gia đình văn hóa ở mỗi thôn bản địa phương của tỉnh Lào Cai.
Bài và ảnh: Hương Thu