Đó là nhà sưu tầm Mai Ngọc Hướng (bút danh Ma Ngọc Hướng - ảnh), sinh năm 1957, người dân tộc Tày, sinh ra và lớn lên tại xã Liên Hiệp, huyện Bắc Quang (tỉnh Hà Giang). Vốn là người say mê văn chương từ nhỏ, nên anh đã thi đỗ vào khoa Sử - trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (nay là trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn). Anh Mai Ngọc Hướng hiện là Phó Trưởng ban Dân tộc tỉnh Hà Giang, là hội viên các Hội chuyên ngành Trung ương và địa phương như: Hội Dân tộc học và Nhân học Việt Nam, Hội Văn nghệ Dân gian Việt Nam, Hội Văn học Nghệ thuật các Dân tộc thiểu số Việt Nam, Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Hà Giang.
Không thể để văn hóa của dân tộc Tày bị mai một, nhiều năm qua, Mai Ngọc Hướng đã dày công lặn lội đến các bản, làng, gặp các cụ cao tuổi để hỏi về văn hóa Tày, sưu tầm, biên soạn, in thành sách những nét đẹp văn hóa dân tộc Tày, lưu truyền cho các thế hệ mai sau. Anh đã tham gia Hội đồng biên tập và trực tiếp viết bài giới thiệu về 2 dân tộc Pà Thẻn (Bắc Quang), La Chí (Xín Mần) cho cuốn sách “40 năm các dân tộc Hà Tuyên” gồm 2 tập, xuất bản năm 1986.
Mai Ngọc Hướng đã “trình làng” tác phẩm sưu tầm, biên soạn đầu tay “Lượn Bách giảo” (song ngữ Tày - Việt), đã được Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Hà Giang xuất bản, in năm 2006. Từ năm 2006 đến 2009, anh đã sưu tầm, biên soạn 3 tác phẩm về văn hóa dân tộc Tày gồm: “Chuyện giặc Quáng Má” (sưu tầm Song ngữ Tày - Việt); “Hát quan làng trong đám cưới của người Tày Khao” (Tày trắng) ở huyện Vị Xuyên, Hà Giang (tập 2, gồm 151 bài) và “Hát quan làng trong đám cưới của người Tày khao ở Hà Giang” (tập 1 gồm 80 bài) - là những bài hát quan làng hay ở các vùng Bắc Quang, Quang Bình, Bắc Mê (Hà Giang). Đây là một trong những tác phẩm được Hội Văn học Nghệ thuật các Dân tộc thiểu số Việt Nam xét mức hỗ trợ sáng tạo mức cao nhất trong năm 2009. Đến nay, cả 3 tác phẩm "Lượn Bách giảo", "Chuyện giặc Quáng Má" và "Hát quan làng trong đám cưới của người Tày khao ở Hà Giang" (tập 1 và tập 2) gồm 231 bài đã được Dự án công bố, phổ biến tài sản văn hóa văn nghệ dân gian các dân tộc Việt Nam - Hội Văn nghệ Dân gian Việt Nam in và công bố năm 2011.
Hát quan làng trong lễ đón, đưa dâu của người Tày là một nét đẹp văn hóa truyền thống. Việc sưu tầm đòi hỏi phải chính xác, đúng văn phong, khẩu ngữ của người Tày. Để sưu tầm được 231 bài hát quan làng của người Tày, Mai Ngọc Hướng đã đầu tư rất nhiều thời gian, công sức. Anh đã lăn lộn trong các bản làng hàng tháng để sưu tầm, ghi chép lại những tư liệu quý qua lời kể, diễn xướng của các cụ cao niên. Những bài hát quan làng thường được các cụ truyền khẩu, không ghi chép nên người sưu tầm phải hiệu đính lại, chọn ra những câu từ chuẩn xác nhất, sắp xếp theo trình tự không gian, thời gian và quá trình diễn biến của đám cưới người Tày theo phong tục truyền thống...
Hiện anh Mai Ngọc Hướng đang khẩn trương hoàn thành một số bản thảo như: “Những bài ca trong tang lễ của người Tày khao xã Phương Thiện” (thành phố Hà Giang) gồm 47 bài, tác phẩm "Quăng Lang Linh" viết về dòng họ thổ ty họ Ma ở xã Bằng Hành (huyện Bắc Quang). Đặc biệt, Mai Ngọc Hướng đang là chủ biên của cuốn sách: “Văn hóa cổ truyền của dân tộc Pú Y ở Hà Giang”, dự kiến hoàn thành và ra mắt bạn đọc vào năm 2012.
Mai Ngọc Hướng, cũng vừa đoạt giải A giải thưởng văn học nghệ thuật Tây Côn Lĩnh tỉnh Hà Giang giai đoạn 2005-2010 với cuốn "Hát quan làng của người Tày Khao"; và được UBND tỉnh Hà Giang tặng Bằng khen về những đóng góp trong phong trào sáng tạo văn học nghệ thuật Hà Giang.
Bài và ảnh: Minh Tâm