Nét văn hóa tâm linh trong lễ hội của người Xa Phó

Đến nay, người Xa Phó ở Lào Cai vẫn còn lưu giữ nhiều tập quán truyền thống mang đậm nét văn hóa đặc trưng. Ngoài Tết Nguyên đán, trong năm, người Xa Phó có hai lễ hội lớn là Tết cơm mới và Hội hoa chuối, được tổ chức vào tháng 9 âm lịch với nguyện vọng cầu mùa màng tốt tươi, nhà nhà ấm no, hạnh phúc.

Độc đáo Hội hoa chuối

Đối với người Xa Phó, hoa chuối đỏ với sức vươn thẳng, đỏ tươi thể hiện cho tấm lòng ngay thẳng vươn tới gần thần linh, mong có được những điều tốt lành từ các đấng tối cao ban tặng. Hội hoa chuối được tổ chức cố định vào ngày 9/9 âm lịch hàng năm. Trước khi tổ chức Hội hoa chuối, các gia đình tham dự mang lễ vật đến góp cho gia đình chủ hội gồm gạo, gà, rượu, chim nướng...

Phụ nữ Xa Phó trình diễn các điệu múa thực hiện nghi lễ truyền thống.

Sau khi các món ăn đã chế biến xong, chủ nhà bày tất cả lên một chiếc mâm đan bằng mây và đem đặt thành từng dãy theo thứ tự trên khu đất đầu làng để cúng thần linh. Khi hương tàn, chủ hội vái lạy, xin phép hóa vàng và ra hiệu cho các gia đình hạ lễ.

Khi đã ăn uống no say, chủ hội và một số nam thanh niên thực hiện nghi lễ trồng cây chuối trong khu vực hành lễ để bày tỏ sự mong muốn các vụ tiếp theo sẽ bội thu, no ấm hơn. Khi cây chuối trồng xong thì các loài hoa rừng được cắm xung quanh biểu thị cho sự đoàn kết gắn bó cả dân tộc xung quanh việc lớn chung của cộng đồng. Sau đó, từng đôi thanh niên nam, nữ thực hiện các nghi lễ múa cầu mùa, diễn tả động tác cày, bừa, cấy, hái, gặt lúa, săn bắn... dâng cúng cơm mới và các đặc sản làm được trong năm. Trong ngày Hội hoa chuối, người Xa Phó kiêng không cho ai mang bất cứ thứ gì ra khỏi nhà, khỏi làng. Người Xa Phó cũng chỉ tiếp nhận người đến dự cùng vui chứ không xuất ngoại làm việc khác.

Bí ẩn Tết đón hồn lúa mới

Người được "vinh dự" chọn đi cắt lúa sẽ dậy sớm hơn mọi khi, mặc bộ quần áo mới và lặng lẽ đi ra ruộng, nương cắt lúa. Họ kiêng để cho người khác biết và đặc biệt là kiêng gặp người cùng làng trên đường đi. Nếu thấy ai thì họ thường phải tránh, bởi việc đi cắt lúa mới không chỉ đơn thuần là cắt lúa mang về nhà mà đây là nghi thức đón hồn lúa về nhà, mọi công việc đều diễn ra một cách bí mật. Khi cắt lúa, người cắt phải quay mặt về hướng đông có ánh bình minh với ý nghĩa của sự sinh sôi nảy nở mùa tiếp mùa. Đến sáng hôm sau, họ mới mang những cụm lúa mới xuống giã thành gạo, nấu cơm mới để cúng tổ tiên.

Lễ vật trong lễ cơm mới được bày thành hai mâm, một mâm cúng thần thổ công được đặt ở gần cửa chính ra vào và một mâm cúng trời đất được đặt ở sàn ngoài trời. Trên mâm cúng tổ tiên, gia đình đặt một gói xôi, một gói cơm tẻ, một đĩa thịt gà, một gói cát, một gói hoa chuối, một gói cà xanh. Rượu cúng được đựng trong ống nứa và chén rót rượu bày tại mâm lễ cúng làm bằng ống nứa tươi. Đặc biệt, trong lễ cúng cơm mới không thể thiếu hai cuộn chỉ dùng để buộc vào tay các thành viên trong gia đình với ý nghĩa cầu chúc sức khỏe, may mắn và gắn kết, cùng về ăn Tết với gia đình. Những bộ quần áo mới, cùng khăn, các đồ trang sức, vòng bạc có trong gia đình cũng được bày treo gần mâm lễ.

Trong bữa cơm ngày lễ, chủ nhà rót ba lần rượu, mọi người đều phải uống hết ba lần để làm “lý” rồi được mời rượu, chúc tụng nhau. Mọi người cầm tay nhau xòe quanh bếp lửa rồi cùng nhau nâng chén rượu, cầu chúc nhau những lời tốt đẹp nhất, chúc cho cây trồng, mùa vàng bội thu, gia đình có cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

Theo ông Trần Hữu Sơn, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lào Cai, với những nét văn hóa độc đáo, các lễ hội của đồng bào Xa Phó đã góp thêm những màu sắc rất riêng cho “vườn hoa” văn hóa của Lào Cai. Nhờ vậy, đã tạo được sự hấp dẫn du khách qua các mùa lễ hội.

Bài và ảnh:Hương Thu