Vào tháng ba, lúa bắt đầu chín vàng. Trước khi bông lúa chắc hạt, người ta tháo nước ra khỏi ruộng để thu hoạch dễ dàng. Nước cạn dần, các loài châu chấu, cào cào… và cua ốc, cá cấn, cá mại… phơi mình trong những ô nước nhỏ. Các chú ếch từ các bờ mương, bờ hồ… “hành quân” về ruộng tha hồ ăn đầy bụng.
Mải ăn, lũ ếch quên cả “đường đi lối về”, ở lại làm tạm những cái hang dã chiến trong các bờ, mặt ruộng. Bà con nông dân gặt lúa thường bắt được những chú "ếch đùn" béo tròn quay, người bắt chỉ quơ các ngọn một gốc lúa buộc vào eo ếch. Sau buổi gặt, trên đòn gánh lúa tòn teng vài ba chú ếch đùn là cả nhà lại có bữa cơm với món canh ếch nấu măng, nấu đu đủ xanh… tuyệt vời.
Với lũ học sinh vừa học vừa chăn trâu, bò… như chúng tôi, tháng ba vào mùa gặt, chúng tôi mỗi đứa mang theo một giỏ tre và tỏa tìm tòi trên những đám ruộng vừa gặt xong để bắt ếch đùn. Chỉ cần thấy được cái hang đùn đất tạm bợ, dùng tay moi đất lên là bắt được. Sau mỗi buổi chăn bò, mỗi đứa có thêm vài chục con ếch đem về nhà nhốt trong lu, ảng ăn dần hoặc đưa mẹ mang ra chợ bán. Nhiều hôm cao hứng, bắt được ếch nhiều, chúng tôi lựa những con lớn góp lại, bọc đất sét quanh mình ếch và gom rạ nướng cùng với khoai. Khi chín, đập đất ra, mùi ếch nướng hòa quyện với mùi khoai lang nướng phả ra thơm nức.
Mùa bắt ếch đùn qua mau, nông dân cày ải ruộng để phơi đất cho vụ mùa sau. Trên luống cày, nắng chói chang, thức ăn hết dần, lũ ếch kéo nhau trở lại “quê xưa”, việc bắt ếch dành cho những tay bắt ếch “đẳng cấp”. Lúc này, ếch đã tìm được nơi trú ngụ trong các lùm cỏ cây rậm rạp, hoặc chui vô hang sâu. Dân bắt ếch chuyên nghiệp dò theo dấu vết tìm đào những hang ếch có lượng ếch ở nhiều, có khi bắt được vài chục con một hang. Cha tôi kể rằng, có những hang ếch hàng trăm con, đó là những hang ếch do rắn mai gầm nuôi để ăn nhớt của ếch. Bắt những hang ếch như thế này rất khó, người bắt có thể bị rắn độc cắn chết như chơi.
Cánh đồng đã cày ải đang khô khốc mà gặp trận giông to và mưa rào đổ về, ban đêm tiếng ếch nhái kêu râm ran. Ếch cảnh khô hạn lâu mà gặp mưa rào thì kéo ra nhiều vô kể, chúng thường kết đôi với nhau nên chụp một thành hai, mau đầy giỏ.
Dân quê cho rằng thịt ếch là một trong số các loại thịt ngon nhất nên gọi ếch là “gà đồng”. Thịt ếch nấu canh thơm, đu đủ, măng… xào lăn với sả, băm nhỏ xào với lá gừng xúc bánh tráng nướng, nấu cháo, làm mì quảng... đều là những món ăn dân dã khoái khẩu. Ở vùng cao, đồng bào dân tộc Cờ Tu chế biến món ăn rất đặc biệt từ ếch là: ếch núi nướng trong ống lồ ô.
Ếch núi bắt về, không lột da, mổ bỏ ruột và rửa sạch để ráo, ướp gia vị như muối, tiêu, sả, đọt thiên niên kiện… bỏ vào ống lồ ô, dùng lá thiên niên kiện đậy kín miệng ống, sau đó nướng ống cháy sém trên than hồng. Khi ăn, chỉ việc tách ống lồ ô ra, một mùi thơm tỏa ra ngào ngạt, món này ăn nóng với bánh tráng nướng thì khỏi chê.
Gần đây, người Kinh cũng “biến tấu” món ếch nướng từ ống lồ ô này thành món ếch um với đọt, cọng, lá non thiên niên kiện. Món này thơm ngon, trị được nhiều bệnh, ăn vào là thấy khỏe ra vì “thiên niên kiện” còn có nghĩa là: “ngàn năm tráng kiện”; còn thịt ếch thì bổ dưỡng, thanh nhiệt, giải độc.
Ngày nay dù ăn bao nhiêu sơn hào hải vị, nhưng tôi vẫn nhớ lại món ếch nướng, khoai lang nướng trên cánh đồng làng quê thời thơ ấu và mỗi đêm nghe tiếng mưa giông ào ào qua khu phố trọ, lòng tôi lại bồi hồi, rạo rực… những kỷ niệm êm đềm, thi vị cùng đám trẻ quê rủ nhau bắt ếch đồng xa. Những hình ảnh ấy hòa quyện với tiếng ếch râm ran đi theo tôi suốt cả cuộc đời.
Tiên Sa