Lũ chúng tôi sinh ra ở nông thôn, vùng trung du núi đồi heo hút, lớn lên bên bà, bên cha mẹ, cứ hồn nhiên, khờ dại như bông lúa củ khoai. Tuy bé dại nhưng chúng tôi vẫn cảm nhận được cái đói, cái nghèo cứ lay lắt trong những tháng năm dài. Chỉ có điều trong những năm tháng ấy, khi cái lạnh tràn về, lũ trẻ chúng tôi vẫn thấy hạnh phúc trong cái ổ rơm ấm áp của bà.
Bà vẫn thường bảo chúng tôi: Áo rách phải giữ lấy lề, khéo ăn thì no mà khéo co thì ấm cháu ạ! Nhà bà lợp lá cọ khô nên cái nghèo còn theo cả những cơn mưa chảy tuột xuống thềm nhà vào mỗi đông giá lạnh. Vào những ngày cuối năm, cái lạnh ùa về cùng những cơn mưa làm cho ai cũng co ro, lũ trẻ chúng tôi tự nhóm bếp lửa để sưởi ấm.
Đêm về, cái lạnh càng dữ dội hơn khó lòng có thể ngủ được. Chiếc chăn đơn mỏng manh, cũ kĩ không biết bà mua từ bao giờ không sao chống lại được cái lạnh. Mấy bà cháu cứ nằm sát vào nhau để cho hơi ấm được lan tỏa, cho đỡ rét hơn. Lúc đó tuy nhỏ nhưng chúng tôi đã phần nào cảm nhận được bàn tay của bà đang dang rộng để chở che và sưởi ấm cho những đứa cháu thơ dại.
Rồi một chiều gió lạnh, bà cầm liềm ra vườn cắt những tàu lá chuối đã khô còn bám trên thân cây và mang bó rạ cất kỹ từ vụ tháng 10 trên gác bếp xuống. Chúng tôi không hiểu bà định làm gì, phải chăng để nhóm bếp cho dễ? Không phải! Rạ và lá chuối được bà rũ sạch, mang ra sân phơi hai ba nắng cho khô nỏ. Sau đó, bà dùng bốn thanh tre chiều dài, rộng đúng bằng khung của chiếc giường làm khuôn ổ, bện những cụm rạ khô thành từng hàng và kết chúng lại như những chiếc chiếu, ở trên bà phủ những lá chuối khô nhưng còn dai sau đó dùng nẹp tre kẹp lại thành một khung rạ và lá chuối. Bà đặt tấm đệm vào giường rồi trải lên trên chiếc chiếu cói đã cũ sờn.
Đêm về, cái lạnh len lỏi vào tận da thịt. Nhưng nằm trên đệm lá chuối thật êm ấm. Bà bảo, các cháu đang nằm trên cây lá của quê hương mình đấy! Và đúng thật, chúng tôi thấy mùi thơm lừng lựng, ngai ngái của lá chuối khô. Mùi vị này quen lắm bởi hàng ngày chúng tôi vẫn thấy nó từ chiếc bánh gai mẹ mua mỗi khi đi chợ về. Mùi thơm từ rạ khô cũng làm cho chúng tôi thao thức. Hình như mỗi cây rạ khô đang chuyên chở hương vị của đồng ruộng, của bùn đất quê, của nắng, của gió…
Nằm trên tấm đệm, cái lạnh như bị xua đi. Những khi gió đông rít lên từng hồi, bà lại vòng tay ôm chúng tôi vào lòng như để sưởi ấm cho những đứa cháu bé bỏng, thơ dại.
Ngày qua ngày, mỗi giấc ngủ của bọn trẻ chúng tôi lại ấm áp, êm đềm bên ổ rơm như thế. Hơi ấm đằm ngọt, bao dung của bà như tỏa ra từ miền cổ tích, chảy vào miền kí ức tuổi thơ quê mùa nhưng rất đỗi ngọt ngào.
Nguyễn Thế Lượng