Dự thảo Luật Khoa học, công nghệ và Đổi mới sáng tạo gồm 8 chương và 83 điều (tăng 2 điều so với Luật Khoa học và công nghệ năm 2013) do bổ sung nội dung đổi mới sáng tạo và cấu trúc lại Luật, nên về hình thức có nhiều thay đổi so với luật hiện hành.
Đóng góp ý kiến vào dự án Luật Khoa học, công nghệ và Đổi mới sáng tạo, đại biểu Trần Thị Nhị Hà, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Dân nguyện và Giám sát cho rằng, cần quy định tối thiểu 20% kinh phí sự nghiệp khoa học, công nghệ hàng năm của các bộ, ngành, địa phương phải dành cho đặt hàng các sản phẩm khoa học, công nghệ trong nước. Việc quy định rõ ràng một tỷ lệ bắt buộc sẽ tạo động lực và áp lực thực hiện, thay vì chỉ khuyến khích tự nguyện như hiện nay. Đồng thời, cần bổ sung vào Điều 6 của dự thảo Nghị định kèm theo quy định cụ thể về phương án tài chính đối với hoạt động đặt hàng theo hướng khoán chi để đơn giản hóa thủ tục, tăng tính chủ động cho tổ chức chủ trì. Cùng với đó là các chính sách hỗ trợ đầu ra, chuyển giao, thương mại hóa sản phẩm nghiên cứu.
Đại biểu Quốc hội tỉnh Hải Dương Nguyễn Thị Việt Nga phát biểu. Ảnh: Doãn Tấn/TTXVN
Về Quỹ phát triển khoa học và công nghệ của doanh nghiệp (Điều 65), đại biểu Trần Thị Nhị Hà kiến nghị cho phép trích lập tối đa là 15% thu nhập tính thuế. Riêng đối với các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công nghệ cao, công nghệ số, công nghệ chiến lược như chip, AI, dữ liệu lớn, mức tối đa là 20% để tạo dư địa đủ lớn cho đầu tư nghiên cứu, đổi mới sáng tạo.
Ngoài ra, cần mở rộng danh mục chi từ quỹ như lương cho nhân sự nghiên cứu phát triển, thuê chuyên gia, mua vật tư linh kiện phục vụ thử nghiệm, thử sản phẩm mẫu, tham dự hội thảo chuyên ngành, kiểm nghiệm, mua sắm thiết bị, máy móc và các sản phẩm công nghệ phục vụ trực tiếp cho hoạt động nghiên cứu. Giao Bộ Khoa học và Công nghệ ban hành danh mục cụ thể và quy định không bắt buộc lập đề tài, nhiệm vụ cho từng khoản chi tạo thuận lợi cho doanh nghiệp sử dụng quỹ theo nhu cầu thực tế, phục vụ hoạt động đổi mới sáng tạo.
Liên quan đến Quỹ phát triển khoa học và công nghệ của doanh nghiệp (Điều 65), Đại biểu Sùng A Lềnh, Phó trưởng Đoàn ĐBQH chuyên trách tỉnh Lào Cai cho rằng, dự thảo Luật quy định: “Doanh nghiệp được phép trích tối đa 5% thu nhập tính thuế thu nhập doanh nghiệp để lập Quỹ phát triển khoa học và công nghệ của doanh nghiệp” (khoản 1 Điều 65). Tuy nhiên, nội dung này chưa hoàn toàn thống nhất với tinh thần của Nghị quyết số 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân trở thành một động lực quan trọng của nền kinh tế. Theo đó, Nghị quyết cho phép doanh nghiệp được trích tối đa 20% thu nhập tính thuế để lập quỹ phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và nghiên cứu phát triển.
Theo đại biểu Sùng A Lềnh, điểm quan trọng là Nghị quyết 68 còn mở rộng phạm vi sử dụng quỹ, cho phép doanh nghiệp không chỉ triển khai các hoạt động nghiên cứu phát triển nội bộ, mà còn có thể đặt hàng nghiên cứu bên ngoài theo cơ chế khoán sản phẩm, cách làm linh hoạt, phù hợp với xu hướng đổi mới sáng tạo mở hiện nay. Do đó, đại biểu Sùng A Lềnh đề nghị, cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu, cân nhắc việc điều chỉnh mức trích lập quỹ từ 5% lên mức cao hơn. Việc nâng tỷ lệ trích lập quỹ không chỉ giúp doanh nghiệp có thêm nguồn lực để đầu tư bài bản, dài hạn vào khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, mà còn góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển doanh nghiệp tư nhân lớn mạnh, bền vững, có khả năng cạnh tranh khu vực và toàn cầu.
Đề cập đến nội dung đầu tư mạo hiểm và hệ sinh thái khởi nghiệp, Đại biểu Thạch Phước Bình, Phó Trưởng Đoàn ĐBQH chuyên trách tỉnh Trà Vinh cho rằng, một điểm tích cực trong dự thảo Luật là đã lần đầu tiên luật hóa hai nội dung quan trọng là Quỹ đầu tư mạo hiểm quốc gia (Điều 38) và Sàn giao dịch vốn khởi nghiệp sáng tạo (Điều 39). Đây là những cơ chế thể chế có thể tạo cú hích đáng kể cho hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, nếu được thiết kế và triển khai hiệu quả.
Tuy nhiên, theo Đại biểu Thạch Phước Bình, do đặc thù của thị trường đầu tư mạo hiểm là “cao rủi ro – cao kỳ vọng”; đồng thời, có thể sử dụng vốn ngân sách Nhà nước, nên Dự thảo cần quy định rõ hơn về các cơ chế giám sát, phòng ngừa rủi ro tài chính và đảm bảo minh bạch thị trường.
Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo được xem là huyết mạch khơi thông mọi nguồn lực, kết nối các lĩnh vực nhằm thúc đẩy hoạt động Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trở thành động lực mới trong tăng trưởng và phát triển bứt phá kinh tế - xã hội. Vì vậy, cơ quan chủ trì soạn thảo cần tiếp tục nghiên cứu nhằm thể chế hóa kịp thời, triệt để các tinh thần của Nghị quyết 45, Nghị quyết 57 và Nghị quyết 68 vừa được Bộ Chính trị ban hành.
Liên quan đến nội trên, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga, Phó Trưởng Đoàn ĐBQH chuyên trách tỉnh Hải Dương nhận thấy, dự thảo Luật còn thiếu bao quát trong thiết kế các tiêu chí xác định nhân tài. Các tiêu chí hiện tại như bằng sáng chế, giải thưởng, khởi nghiệp... phù hợp với khoa học tự nhiên và công nghệ, nhưng chưa phản ánh đặc thù của khoa học xã hội và nhân văn. Ngay cả tiêu chí có bài viết để công bố trên các tạp chí khoa học danh tiếng thế giới cũng chưa hoàn toàn phù hợp với nhiều chuyên ngành khoa học xã hội và nhân văn.
Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga đề nghị Ban soạn thảo bổ sung tiêu chí đặc thù cho từng nhóm ngành, với khoa học xã hội và nhân văn có thể là có công trình nghiên cứu được áp dụng trong xây dựng chính sách, giáo dục hoặc có công trình nghiên cứu được sử dụng rộng rãi trong và ngoài nước. Bảo đảm công bằng, minh bạch và tôn vinh đúng những người có đóng góp học thuật và chính sách trong cả ba lĩnh vực: khoa học tự nhiên, kỹ thuật công nghệ và khoa học xã hội nhân văn. Với cách tiếp cận phân tầng – phân vai – phối hợp chặt chẽ, cùng với cơ chế khuyến khích sáng tạo và đánh giá công bằng, dự thảo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo sẽ trở thành động lực thúc đẩy hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia phát triển mạnh mẽ và bền vững.
Với những ý kiến đóng góp, đề xuất của các ĐBQH, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng đánh giá cao những ý kiến đóng góp tâm huyết của các ĐBQH; đồng thời khẳng định, Bộ sẽ phối hợp chặt chẽ với Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội nghiên cứu, rà soát, tiếp thu và hoàn thiện dự án Luật nhằm đảm bảo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo có tính thực tiễn, khả thi và thống nhất với hệ thống pháp luật hiện hành và các luật liên quan. sẽ được Quốc hội thông qua tại kỳ họp thứ 9 này.