UNFPA sẵn sàng hỗ trợ hành trình phát triển bền vững của Việt Nam

Tết nguyên đán theo phong tục cổ truyền của Việt Nam đang đến, nhìn lại một năm qua, ông đánh giá thế nào về nỗ lực phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam trong năm 2024, đặc biệt là vấn đề già hóa dân số và ứng phó với biến đổi khí hậu?

Thế giới - ngôi nhà chung của chúng ta - đã cán mốc hơn 8 tỷ người, đánh dấu những cột mốc tiến bộ về y tế, khoa học, y học, giáo dục, nông nghiệp và công nghệ. Kết quả là nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam, đang chứng kiến sự thay đổi nhân khẩu học theo hướng già hóa dân số, đồng nghĩa với việc tuổi thọ của người dân cao hơn. 

Kể từ năm 2011, Việt Nam đã bước vào giai đoạn già hóa dân số với 10% dân số trên 60 tuổi. Hiện nay, con số này đã đạt 16% và dự kiến sẽ vượt quá 20% vào năm 2036, đánh dấu sự chuyển đổi của Việt Nam sang một xã hội "già hóa". 

Già hóa dân số phản ánh sự phát triển tích cực, thể hiện những tiến bộ về điều kiện kinh tế xã hội, chăm sóc sức khỏe và mức sống… Việt Nam đã có những bước tiến đáng kể trong việc thúc đẩy các chính sách và chương trình nhằm chuẩn bị cho quá trình già hóa dân số. Trong đó bao gồm việc dự thảo Luật Dân số đang được lấy ý kiến rộng rãi, bao gồm các đề xuất của Bộ Y tế nhằm hỗ trợ Việt Nam thích ứng với xã hội già hóa. Bên cạnh các chính sách chăm sóc người cao tuổi và các gói chăm sóc sức khỏe, các chính sách phát huy vai trò của người cao tuổi, tạo ra các cơ hội việc làm phù hợp và tăng thu nhập cho họ đóng vai trò vô cùng quan trọng.

Để đối mặt với những thách thức trong quá trình già hóa dân số, Việt Nam nhận ra tầm quan trọng của việc đầu tư vào nhóm dân số trẻ. Cho đến nay, đã có những nỗ lực đáng ghi nhận nhằm cung cấp giáo dục giới tính - tình dục toàn diện, cải thiện khả năng tiếp cận các dịch vụ sức khỏe sinh sản và tạo cơ hội cho thanh thiếu niên tham gia vào các hoạt động ứng phó với biến đổi khí hậu. Bằng cách trao quyền cho những người trẻ có đủ kiến thức và kỹ năng, chúng ta có thể giúp xây dựng một xã hội kiên cường và thích ứng để giải quyết những thách thức trong tương lai.

Một ví dụ điển hình là quan hệ đối tác của UNFPA với Chính phủ và các bên liên quan để phát triển mô hình Chăm sóc Tích hợp dành cho Người cao tuổi dựa trên cộng đồng (ICOPE). Sáng kiến này hỗ trợ người chăm sóc người cao tuổi và giải quyết các thách thức của xã hội bằng cách cung cấp các dịch vụ chăm sóc toàn diện cho một xã hội đang già hóa. 

Sự chuẩn bị cho một xã hội già hóa cần diễn ra trên nhiều lĩnh vực như bảo hiểm y tế, hệ thống lương hưu, chuẩn bị hệ thống chăm sóc sức khỏe, cũng như thúc đẩy sự tham gia của người cao tuổi vào thị trường lao động. Việt Nam đã đạt được những bước tiến trong nhiều lĩnh vực này, đồng thời khai thác hiệu quả các trao đổi chính sách và học hỏi từ nhiều quốc gia khác trong khu vực và thế giới.

Cụ thể hơn, quá trình chuẩn bị cho già hóa dân số bắt đầu bằng việc sử dụng có hệ thống dữ liệu dân số để lập kế hoạch và điều chỉnh cơ sở hạ tầng, cũng như xây dựng chính sách cho phù hợp với thực tế thay đổi về nhân khẩu học. Việc hiểu các dữ liệu như số dân cư tại các địa phương, đặc điểm kinh tế, xã hội và cơ cấu tuổi của họ là điều cần thiết để đảm bảo phương pháp quản trị lấy con người làm trung tâm. 

Dữ liệu về biến đổi khí hậu và rủi ro khí hậu cũng là công cụ quan trọng trong việc xây dựng các kế hoạch hiệu quả và có mục tiêu nhằm giảm thiểu rủi ro thiên tai và ứng phó với các hiện tượng thời tiết cực đoan do biến đổi khí hậu gây ra. 

Các kế hoạch này cũng giúp đảm bảo việc tiếp tục cung cấp các dịch vụ quan trọng như dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản và sức khỏe tình dục thiết yếu cho người cao tuổi. Đặc biệt, các kế hoạch như đầu tư vào thế hệ trẻ đóng vai trò quan trọng đối với mọi quốc gia trên hành trình thích ứng với biến đổi khí hậu và phục hồi khí hậu.

Bão Yagi và lũ lụt đã gây ra thiệt hại đáng kể về người và tài sản ở Việt Nam, đặc biệt là đối với các nhóm dễ bị tổn thương. Ông có khuyến nghị gì cho Việt Nam để giúp các nhóm này ứng phó với tác động của biến đổi khí hậu?

Bão Yagi và những hậu quả tàn khốc mà nó để lại đã nêu bật nhu cầu cấp thiết phải tăng cường khả năng phục hồi và hỗ trợ cho trẻ em gái, phụ nữ, trẻ em, người cao tuổi và các nhóm thiểu số như người khuyết tật, nhóm dân số di cư, dân tộc thiểu số ở vùng sâu vùng xa. 

Các nỗ lực phải tập trung vào việc nâng cao năng lực dự báo và cảnh báo sớm, đảm bảo cảnh báo thiên tai được kịp thời, dễ tiếp cận và toàn diện cho tất cả các cộng đồng, đặc biệt là những cộng đồng vùng sâu, vùng xa và dân tộc thiểu số. 

UNFPA đã và đang làm việc chặt chẽ với Cục Quản lý đê điều và Phòng chống thiên tai Việt Nam (VDDMA) cùng đối tác khác nhằm tăng cường khả năng phục hồi trước thiên tai và biến đổi khí hậu, đồng thời cải thiện khả năng tiếp cận với các dịch vụ thiết yếu - những dịch vụ dễ bị gián đoạn trong hoàn cảnh thiên tai hoặc khủng hoảng - của nhóm dễ bị tổn thương. 

Là cơ quan chuyên trách của Liên hợp quốc về sức khỏe tình dục và sức khỏe sinh sản, UNFPA luôn sẵn sàng hỗ trợ trong và sau các cuộc khủng hoảng, từ đó đảm bảo các dịch vụ này cùng các biện pháp ứng phó với bạo lực trên cơ sở giới được lồng ghép vào các chương trình ứng phó khẩn cấp. 

Để ứng phó với hậu quả của cơn bão Yagi đối với các tỉnh miền Bắc Việt Nam, UNFPA đã huy động hơn 16 tỷ đồng để hỗ trợ các nhóm dễ bị tổn thương bị ảnh hưởng bởi siêu bão. Những nỗ lực này đã tái khẳng định cam kết của UNFPA trong việc hỗ trợ ứng phó và phục hồi sau thảm họa, đặc biệt là đối với phụ nữ, trẻ em, người cao tuổi và các nhóm dễ bị tổn thương khác. UNFPA đã phân bổ các nguồn lực thiết yếu để đảm bảo các lợi ích ngắn hạn và dài hạn cho các nhóm bị ảnh hưởng…

Bên cạnh đó, để đảm bảo sự chuẩn bị lâu dài cho các thảm họa thiên nhiên như siêu bão, chúng ta cần đào tạo một cách toàn diện cho cộng đồng địa phương, đặc biệt tập trung vào nhóm thanh thiếu niên. 

Ông có thể chia sẻ về các dự án và chương trình hợp tác của UNFPA tại Việt Nam trong năm 2025?

Trong năm 2025, UNFPA sẽ tiếp tục hợp tác với Chính phủ Việt Nam, triển khai các dự án và chương trình hợp tác nhằm giải quyết các nhu cầu cấp bách của Việt Nam, đồng thời đảm bảo các chương trình này phù hợp với các ưu tiên quốc gia và cam kết toàn cầu.

Là cơ quan chuyên trách của Liên hợp quốc về sức khỏe sinh sản và sức khỏe tình dục, UNFPA trên toàn cầu đang nỗ lực hết sức nhằm đạt được mục tiêu không trường hợp tử vong mẹ có thể phòng ngừa được, không còn nhu cầu kế hoạch hóa gia đình nào chưa được đáp ứng, đồng thời chấm dứt bạo lực trên cơ sở giới và các hành vi có hại vào năm 2030. Đảm bảo quyền lợi và quyền lựa chọn cho tất cả mọi người, ví dụ như quyền tự chủ về cơ thể, là một trong những nguyên tắc chính của sự phát triển lấy dân số làm trung tâm. Điều này là bởi những người được đưa ra lựa chọn về cơ thể của mình thường có nhiều lựa chọn tốt hơn trong suốt cuộc đời của họ. 

Ba mục tiêu này là một phần trong kế hoạch chiến lược toàn cầu của UNFPA, trong đó có Việt Nam và của Chương trình Quốc gia lần thứ 10 của UNFPA tại Việt Nam, giai đoạn 2022-2026.

Trong năm nay, chúng tôi sẽ tiếp tục hỗ trợ Chính phủ Việt Nam trong các lĩnh vực chiến lược, bao gồm quyền được đảm bảo về sức khỏe sinh sản và sức khỏe tình dục; Trao quyền cho thanh thiếu niên; Già hóa dân số; Xây dựng chính sách dựa trên bằng chứng và chấm dứt bạo lực trên cơ sở giới cũng như các hành vi có hại đối với phụ nữ và trẻ em gái. 

Trong đó, một số lĩnh vực mà tôi quan tâm nhất là hợp tác với các Bộ, ngành và các đối tác khác của chính phủ để xây dựng kế hoạch mở rộng Trung tâm Dịch vụ Một cửa (hay còn gọi là Ngôi nhà Ánh Dương) và Đường dây nóng Quốc gia để hỗ trợ những người bị bạo lực. 

Hiện nay, UNFPA hỗ trợ Chính phủ Việt Nam và Tổng cục Thống kê thực hiện các cuộc điều tra quan trọng như Điều tra dân số và nhà ở giữa kỳ và nghiên cứu về các vấn đề như di cư, già hóa dân số và cộng đồng dân tộc thiểu số. Dữ liệu này sẽ giúp Chính phủ hiểu được xu hướng dân số và lập kế hoạch phù hợp. 

Bên cạnh đó, UNFPA sẽ tiếp tục hỗ trợ Việt Nam chuẩn bị cho quá trình già hóa dân số thông qua việc xây dựng hệ thống bảo trợ xã hội tích hợp và thống nhất, đồng thời áp dụng phương pháp tiếp cận theo vòng đời và phương pháp tiếp cận chuyển đổi giới đối với quá trình già hóa để giải quyết các vấn đề về bất bình đẳng, tăng cường khả năng phục hồi của các nhóm dễ bị tổn thương nhất, thí điểm và mở rộng quy mô chăm sóc tích hợp cho người cao tuổi thông qua các Câu lạc bộ Liên thế hệ Tự giúp nhau.

Ngoài ra, chúng tôi sẽ hợp tác với Bộ Y tế, cũng như các bên liên quan và các đối tác khác nhau để đảm bảo quyền tiếp cận phổ cập đối với gói thông tin và dịch vụ sức khỏe sinh sản và sức khỏe tình dục chất lượng.

UNFPA cũng sẽ tiếp tục đẩy mạnh khả năng tiếp cận công bằng với thông tin và dịch vụ toàn diện và chuyển đổi giới về sức khỏe sinh sản và sức khỏe tình dục, tạo cơ hội và thúc đẩy sự phát triển và tham gia toàn diện của thanh thiếu niên, tập trung vào các nhóm dễ bị tổn thương và nhóm thiểu số bao gồm nhóm dân tộc thiểu số, thanh thiếu niên và người trẻ, người khuyết tật, cộng đồng LGBTQI+ và người lao động di cư.

Chúng tôi sẽ tiếp tục hỗ trợ các mục tiêu của Việt Nam nhằm thúc đẩy bình đẳng giới, phòng ngừa và ứng phó với bạo lực giới, giải quyết vấn đề lựa chọn giới tính trên cơ sở định kiến giới và các thực hành có hại khác. 

Một lĩnh vực cụ thể mà UNFPA cam kết thực hiện là hỗ trợ Chính phủ Việt Nam trong việc phát triển cơ chế phối hợp đa ngành ở cấp quốc gia và cấp tỉnh nhằm phòng chống bạo lực giới, đảm bảo phù hợp với các tiêu chuẩn toàn cầu và để không ai bị bỏ lại phía sau. Điều này sẽ đảm bảo tất cả những người bị bạo lực đều có thể tiếp cận các dịch vụ hỗ trợ kịp thời và chất lượng, bất kể vị trí hay hoàn cảnh của họ.

Bằng cách giải quyết những thay đổi về nhân khẩu học và các thách thức xã hội, UNFPA tái khẳng định cam kết trong việc hỗ trợ các mục tiêu phát triển bền vững của Việt Nam và thực hiện Chương trình nghị sự 2030 về Phát triển bền vững. Đây hứa hẹn là một năm đầy thú vị đối với quan hệ đối tác giữa UNFPA và Chính phủ Việt Nam.

Quan điểm của ông về các định hướng chiến lược của quốc gia nhằm đưa Việt Nam bước vào một kỷ nguyên mới là gì và UNFPA sẽ hỗ trợ Việt Nam như thế nào trong quá trình này?

Sự chuyển đổi trong định hướng chiến lược của Việt Nam nhấn mạnh cam kết xây dựng một quốc gia tự cường, hòa nhập và thịnh vượng, không để ai bị bỏ lại phía sau. Điều này phù hợp với những Mục tiêu Phát triển Bền vững của Liên hợp quốc. 

Để hiện thực hóa tầm nhìn này, Việt Nam cần có cách tiếp cận tổng hợp, tận dụng các nguồn lực, thúc đẩy đổi mới và giải quyết một số thách thức như bất bình đẳng giới, già hóa dân số, cũng như các rào cản trong nâng cao chất lượng giáo dục và chăm sóc sức khỏe. 

Để hỗ trợ Việt Nam thực hiện định hướng chiến lược này, UNFPA tại Việt Nam mong muốn tiếp tục hợp tác chặt chẽ với Chính phủ để thực hiện chương trình nghị sự được đề ra tại Hội nghị Quốc tế về Dân số và Phát triển (ICPD) được tổ chức tại Cairo (Ai Cập) vào năm 1994, hướng tới đạt được ba mục tiêu mang tính chuyển đổi của UNFPA vào năm 2030, gồm: Không có tử vong mẹ có thể phòng ngừa được; Không có nhu cầu kế hoạch hóa gia đình chưa được đáp ứng; Không có tình trạng bạo lực trên cơ sở giới và các thực hành có hại khác đối với phụ nữ và trẻ em gái.

UNFPA cam kết hỗ trợ các ưu tiên về dân số và phát triển của Việt Nam, từ việc cải thiện khả năng tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản có chất lượng, giải quyết tình trạng ưa thích con trai và mất cân bằng giới tính khi sinh. Chúng tôi nỗ lực thúc đẩy việc thu thập và sử dụng dữ liệu dân số đáng tin cậy để cung cấp thông tin cho các chính sách và chương trình dựa trên bằng chứng, giúp Việt Nam nắm bắt những cơ hội từ những thay đổi về nhân khẩu học. 

Bên cạnh đó, UNFPA hướng tới mục tiêu phát huy tiềm năng của thanh niên Việt Nam, nhóm dân số chiếm gần 21% dân số cả nước, đảm bảo họ được trang bị về các kỹ năng và được trao các cơ hội cần thiết để đóng góp vào sự phát triển của đất nước. 

UNFPA sẵn sàng hỗ trợ quá trình phát triển bền vững của Việt Nam bằng cách tận dụng dữ liệu dân số, thúc đẩy quan hệ đối tác bền chặt và xây dựng khả năng phục hồi trong một thế giới đang thay đổi nhanh chóng.

Trân trọng cảm ơn ông Matt Jackson!